جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دکترین عقیم شدن قراردادها (Doctrine of Frustration) یکی از نظریات قدیمی ارائه شده در سیستم حقوقی کشور انگلستان می باشد که با مطرح شدن پرونده ای در سال 1863 میلادی در این کشور پا به عرصه علم حقوق گذاشت. در حقوق کشور انگلستان این اصطلاح مبین انحلال قرارداد به دلیل انتفای اجرای قرارداد و ناممکن شدن ایفای تعهد است. رویه قضایی مرتبط با این دکترین و تئوری مستقل حقوقی در طول تکامل خود با فراز و نشیب های فراوان روبرو گردیده است. چه در ابتدا این دکترین صرفا در مورد قراردادهای دریایی بکار می رفت. لیکن به واسطه رشد و توسعه علم حقوق، امروزه به مناسبت اقتضائات اجتماعی اعمال این دکترین از انحصار قراردادهای دریایی خارج گردیده و حتی بر قراردادهایی که به واسطه رخ دادن حوادث ناگهانی قابلیت اجرای خود را از دست داده اند نیز اعمال می گردد. از آنجا که در حقوق کشور ایران باب مستقلی که به بیان احکام و شرایط و آثار چنین نظریه ای پرداخته باشد مشاهده نمی گردد و در کتب حقوقی ما نیز اساتید و حقوقدانان به طور مجزا این نظریه را مورد بحث قرار نداده اند جایگاه این دکترین در سیستم حقوقی کشور ما به طور دقیق مشخص نمی باشد. مقاله حاضر شده در صدد تطبیق مفهوم، شرایط تحقق و آثار استناد به این دکترین ارائه شده توسط حقوقدانان کشور انگلستان با اصول و مقررات و نظریات اساتید حقوق کشور ایران است که در نهایت منجر به روشن شدن جایگاه این دکترین در حقوق ایران خواهد شد.

گاهی اتفاق می افتد که اجرای تعهدات ناشی از قرارداد بواسطه تحقق حوادثی که خارج از حیطه اقتدار متعهد بوده است غیرممکن شود. این در حالی است که نه اخلاق و نه حقوق دستور به انجام تعهدی که غیرقابل اجراست نخواهد داد. از نظر عقلی نیز الزام متعهد به ایفاء تعهدات ناشی از قرارداد در حالی که تعهدات مذکور غیرقابل اجراست مذموم است. در باب عدم الزام متعهد به ایفاء تعهدات غیرقابل اجرا در کشورهای مختلف نظریات مختلفی ارائه شده است. دو نظریه از این نظریه های ارائه شده یعنی دکترین فراستریشن و فورس ماژور شباهت زیادی با یکدیگر دارند. دکترین فراستریشن یکی از نظریه های ارائه شده در حقوق کشور انگلستان می باشد که مبین انحلال قرارداد به دلیل ناممکن شدن ایفای تعهدات درنتیجه بروز حوادث ناگهانی و خارجی و اجتناب ناپذیر است. این دکترین شباهت فراوانی با فورس ماژور، نظریه مورد پذیرش حقوق کشور فرانسه و ایران دارد. فورس ماژور نیز اصطلاحا به حالتی گفته می شود که متعهد قرارداد بواسطه تحقق حادثه ای خارجی و غیرقابل اجتناب و غیرقابل پیش بینی امکان ایفاء تعهدات قراردادی خود را از دست می دهد. در این حالت قرارداد منعقده منحل خواهد شد و در نتیجه تعهدات ناشی از آن نیز ساقط خواهد شد و متعهد برائت حاصل می نماید. علی رغم اینکه این دو نظریه وجوه اشتراک بسیاری با یکدیگر دارند، دارای وجوه افتراقی نیز هستند که ممیز این دو نظریه از یکدیگر خواهد بود. مقاله حاضر در مورد مقایسه مفهوم، شرایط تحقق و آثار استناد به این دو نظریه ارائه شده توسط حقوقدانان می باشد که در نهایت منجر به تفکیک این دو نظریه از یکدیگر و روشن شدن قلمرو اعمال هر یک از نظریات خواهد بود.