جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر گرانقدر المیزان خود، نبوت را حالتی الهی (یا غیبی) میداند که حالتش در قیاس با حالت معمولی، حالت بیداری است نسبت به خواب. به نظر ایشان، در این حالت، انسان شناختی از عالم را درک میکند که همه تناقضات و اختلافات زندگی انسانی را حل میکند. این ادراک و تلقی از غیب می آید که در زبان قرآن به وحی از آن یاد شده است. از دیرباز، پدیده وحی از جنبه های مختلفی مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است. من در این مقاله در تلاش برای نشان دادن نظر سه تن از فلاسفه مسلمان در خصوص وحی خواهم بود. در این میان خوانش دکتر سروش از وحی را نیز پیگیری خواهم کرد و نشان خواهم داد که رای این سه فیلسوف با رای دکتر سروش همخوانی دارد، نظریه ای که در صورت فراگیر شدن میتواند انقلابی در تاویل متون مقدس، به ویژه قرآن، پدید آورد.

نحوه ارتباط خدا با انسان از دیر باز، یکی از موضوعات چالش برانگیز همه ادیان بوده است. ادیان به بیان های مختلف این ارتباط را تشریح کرده اند. در میان همه ادیان، ادیان ابراهیمی این ارتباط را به گونه خاصی بیان کرده اند که لازمه آن پدیده وحی و الهام است. در دو دین اسلام و مسیحیت، خداوند از طریق وحی و الهام، پیام ها و دستورات و هر آنچه که برای هدایت انسان ها لازم بوده را به پیامبران و نویسندگان کتاب مقدس ابلاغ می کند. در هر دو دین اسلام و مسیحیت این مسئله به صورت جدی مورد بحث متکلمان و الاهی دانان واقع شده و هر کدام از این ادیان هم تعابیر مختلفی از مسئله وحی و الهام دارند. این تحقیق تلاش کرده است یکی از نظریات در این باره را، که در اسلام به آن "نظریه وحی لفظی" و در مسیحیت "نظریه الهام املایی" می گویند، را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. این نظریه ها بیان می کنند که قرآن و کتاب مقدس از طرف خداست و پیامبران یا نویسندگان آن، هیچ دخالتی در به وجود آمدن آنها نداشته اند و نویسندگان آنها تنها هر آنچه را خداوند گفته است، نوشته اند. همچنین در این تحقیق، مشابهتی که گمان می رود بین این دو نظریه در دو سنت تشیع و کاتولیک وجود داشته باشد، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

در این مقاله، ویلیام جی آبراهام متکلم و الهیدان ایرلندی، به معرفی و مرور کتاب جورج موردوس با عنوان «وحی در اعتقاد دینی» پرداخته است.

جهت مشاهده فیلم گفتگو به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

جهت مشاهده فیلم گفتگو به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

این رساله درصدد پاسخ به سوال چیستی دیدگاه نصرحامد ابوزید درباره سخن گفتن خداوند با انسان و ارزیابی آن بر اساس اندیشه علامه طباطبائی (ره) است. این دو متفکر مسلمان با مدد جستن از روش تحلیل عقلی به موضوعات اعتقادی و کلامی پرداخته اند. نصرحامد خود را به جریان نو معتزلی متعلق می داند و تلاش دارد برخی موضوعات کلامی عصر خودش را مانند : سخن گفتن خداوند با انسان ، تاویل ، ناسخ و منسوخ و اعجاز ، را با روش هرمنوتیک ، بازخوانی کند. علامه طباطبایی به عنوان یک مفسر بزرگ قرآن و متکلّم شیعی با روش عقلی تبیینی از موضوعات بالا ارائه می دهد که مقبولیت مبنایی بیشتری در بین دین پژوهان به ویژه متکلّمان شیعه دارد . هر دو متفکر هدف مشترک فهم کلام الهی و ارائه روش آن را دارند . در نهایت این رساله به این نتیجه رسیده که تعاریفی که ابوزید از سخن گفتن خداوند ، تاویل ، هدف ناسخ و منسوخ در قرآن و اعجاز ارائه می دهد. تعاریفی نا تمام و مغایر با تعاریفی است که علامه طباطبائی (ره) ارائه می دهد. ابوزید سخن گفتن خداوند را عمومیت می دهد. و همه افراد انسان را مخاطب بی واسطه ی سخن خداوند می داند، تاویل را تا حد یک ابزار برای فهم عصری از موضوعات کلامی فرو می کاهد . او هدف نسخ آیات را آسان گیری و تدریج تشریع و دیالکتیک با فرهنگ زمانه می داند و در تبیین اعجاز صرفا به دو ملاک برون متنی و درون متنی اکتفا کرده و سایر وجوه اعجاز وا نهاده است، و از ارائه تبیین اعجاز ناتوان می ماند. اما علامه ، انبیاء را مخاطب مستقیم سخن خداوند و سایر مردم را به واسطه انبیاء مخاطب قرار داده است و تاویل را حقیقت عینی آیات الهی و معتقد بر این است که تاویل در قالب الفاظ نمی گنجد و غرض از نسخ در آیات الهی وجود مصلحتی است . اعجاز را ناتوانی بشر از آوردن مثل قرآن می داند.این رساله تلاش دارد با روش توصیفی تحلیلی دیدگاه های نصر حامد را بر اساس اندیشه علامه طباطبایی ارزیابی کند.

مسئله وحی یکی از جدی ترین مسائل علم کلام و الهیات است. متفکران اسلامی درطول تاریخ تلاش کرده اند تا به تحلیل این پدیده بپردازندکه بررسی این نگاه ها به ما کمک می کند که با نگرش های نوین در هر زمان آشنا شویم فارابی و ابن سینا معتقدند که ابتدا وحی بواسطه عقل فعال بر نفس پیامبر افاضه می شود و سپس بواسطه قوه متخیله به صورت حسی در می آید در واقع فاعل ومنشا وحی خداوند است. از نظر ملاصدرا نبوت عطایی الهی است که در آن امور اکتسابی پیامبر دخالتی ندارد و پیامبر بواسطه ولایت معانی و معارف را از خداوند یا فرشته وحی دریافت و به مردم ابلاغ می کند. از نظر ملاصدرا قوه متخیله پیامبر نیز چنان قوی است که در بیداری عالم غیب را به چشم باطنی مشاهده کرده و صورتهای مثالی غایب از انظار مردم بر او متمثل می شود.علامه طباطبایی وحی را امر بیرونی دانسته که منشا آن خداوند است و فرشته وحی و پیامبر هیچ دخل و تصرفی در الفاظ وعبارات قرآن ندارند همچنین معتقد است که وقتی به پیامبر وحی میشد حالتی شبیه بیهوشی به ایشان دست می داد به نام رحاءالوحی. مطهری نیزمعتقد به درونی بودن وحی است یعنی پیامبر حقایقی را با باطن دریافت می کردند وحواس بیرونی در آن نقشی نداشته است واینکه وحی تجربه دینی نیست .در مورد وحی برخی از نویسندگان فرضیاتی مطرح کرده اند که با دیدگاه متفکران اسلامی متفاوت است از جمله رویا انگاری وحی و جای گزین کردن تفسیر قرآن با تعبیر قرآن . نظریه رویا انگاری وحی یکی از عمده ترین شبهاتی است که پیرامون مساله وحی مطرح شده است که با روشی پدیدار شناختی و روایت شناختی بر آن است که پیامبر نه مُخبِر ومخاطب که به سان روایت گری است که دارای رویاهای خود است وقرآن به عنوان حاصل آن ، خواب نامه ایست که پیش از تفسیر و مفسر نیازمند تعبیر ومعبر است. عبدالکریم سروش نظریه رویا انگاری وحی را در نگاشته ای با عنوان «محمد راوی رویاهای رسولانه» مطرح کرده است که براساس تلقی جدید سروش از وحی پیامبر فقط راوی خوابهایی است که دیده است به ادعای وی این فرضیه از شواهد درون متنی و تاریخی کافی برخوردار است. این نظریه از ابداعات سروش نیست بلکه ایشان فقط آن را تکمیل و شواهدی را بیان کرده است. شاید شاه ولی الله دهلوی اولین کسی باشد که میان وحی قرآنی و رویا نسبتی برقرار کرده است به عقیده اوتمام قصص قرآن ومعجزاتی که در این قصص به پیامبران نسبت داده شده است ازقبیل منامات ورویا است. نظریه رویا انگاری وحی را دکتر محمد مجتهد شبستری مطرح می کند و معتقد است زبان اساسی قرآن زبان روایت گری است و قرآن را حاصل فهم پیامبر می داند. نصرحامد ابوزید نیز نظریه رویا انگاری وحی را مطرح کرده است، ابوزید قرآن را کلام پیامبر می داند ودر مورد قرآن از مفهوم روایت استفاده میکند.نظریه رویا انگاری وحی مورد انتقاد محققان وصاحب نظرانی چون عبدالعلی بازرگان، عبدالله نصری، سید یحیی یثربی، عبدالحسین خسروپناه، آیت الله سبحانی ، علیرضا قائمی نیا، حسین انصاری وسید محمد علی ایازی قرار گرفته است که انتقادهای منتقدین غالباً مبتنی بر این نکته است که دلیل درست وتوجیه قابل قبول برای این نظریه ازسوی صاحب نظریه ارائه نشده است. و اینکه نظریه رویاانگاری مستلزم اتصاف ساحت شریف پیامبر به کذب وجهل وتوهم وحی وحتی انکار نبوت است.هدف ما در این رساله تبیین نظریه رویا انگاری وحی و بررسی لوازم وپیامدهای این نظریه و شواهد و ادله ای که ارائه نموده اند و بیان نقدهایی که از طرف منتقدین بر این نظریه وارد است می باشد