جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«اسرار توحید»، نوشته محمدعلی اردکانى ترجمه فارسى کتاب «التوحید»، مرحوم شیخ صدوق است و هیچ کتابى به جامعیّت مطالب آن در زمینه اسماء و صفات و افعال بارى‌ تعالى یافت نمى‌ شود؛ ضمن آن که بسیارى از احادیث آن در سایر کتب معتبر حدیث با اسناد متعدد نقل شده است. کتاب مشتمل بر شصت و پنج باب است که عناوین برخى از آنها بدین شرح است: «باب اول»، در بیان ثواب موحدان و عارفان. «باب دوم»، در بیان توحید و نفى تشبیه و مراد از نفى تشبیه متصف نبودن آن جناب است، به صفات ممکنات و عدم اشتراک با ایشان در حقیقت صفات. «باب سوم»، در بیان معنى واحد و توحید و موحد. «باب هفتم»، در بیان این که خداى تبارک و تعالى چیزیست. «باب یازدهم»، در بیان صفات ذات و صفات افعال. «باب بیست و هشتم»، در بیان نفى مکان و زمان و سکون و حرکت و فرود آمدن و بالا رفتن و منتقل شدن از خدا. «باب سى و یکم»، در ذکر معنى (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ). «باب سى و ششم»، در رد بر ثنویه و زنادقه. «باب چهل و دویم»، در اثبات حدوث عالم. «باب پنجاه و یکم»، در بیان فطرت خداى عز و جل خلائق را بر توحید. «باب پنجاه و هفتم»، در نفى جبر و تفویض. «باب پنجاه و هشتم»، در بیان قضاء و قدر و فتنه؛ یعنى آزمایش و روزى‌ ها و نرخ‌ ها و قدرت‌ هاى معین. و....

این پژوهش با عنوان «انسان‌شناسی در آثار منظوم جامی», در پی آن است که عقاید عرفانی جامی را در باب انسان‌شناسی مورد بررسی قرار دهد. جامی وام‌دار عرفانی است که از قرن هفتم، توسّط ابن‌عربی، عارف برجسته‌ی عرفان اسلامی, پایه‌ریزی شد. این پژوهش قصد دارد که میزان تآثیر پذیری جامی از ابن‌عربی را روشن سازد؛ به همین جهت از بیان برخی نظریّات ابن‌عربی نیز بی‌نیاز نبوده است. همچنین در هر فصل، قبل از پرداختن بهعقیده‌ی جامی، نظریّات عرفای پیشین و معاصر نیز ذکر شده است. لذا, مطالعه‌ی این پایان‌نامه, خواننده را با عقاید عرفانی جامی در آثار منظومش آشنا می‌سازد و علاوه بر آن, تفاوت عقیده‌ی او را با عرفای پیشین ومعاصر روشن می‌کند. بنابراین, پس از فصل اوّل که به بررسی اوضاع و احوال زندگی جامی و شیوه‌ی شاعری و چیستی مذهب او پرداخته شده, در فصل دوم به عقیده‌ی عرفا در خصوص چگونگی آفرینش انسان و مقام خلیفه‌اللّهی او اشاره شده است.در فصل سوم به «خودشناسی» و امکان آن پرداخته شده و به دنبال آن، در فصل چهارم، «ابزار و منابع شناخت» از دیدگاه جامی و ابن‌عربی و سایر عرفا و همچنین تفاوت دیدگاه ایشان با حکما بررسی شده است.فصل پنجم به «انسان کامل» و جایگاه او در عالم هستی اختصاص دارد و فصل نهایی این پژوهش، به «ولایت» و «نبوّت» و عقیده‌ی ابن‌عربی و دیگر عرفا در باب برتری ولایت بر نبوّت و همچنین بررسی دیدگاه جامی و ابن‌عربی در خصوص خاتم‌الاولیا پرداخته است.بی تردید, نگارش چنین موضوعاتی می‌تواند راهگشای شناخت بیشتر خطّ مشی عرفایی چون جامی باشد که نسبت به دیگران, کمتر بدو پرداخته شده است.

با توجه به اهمیت موضوع «نبوت»در جامعه ما و لزوم شناساندن ابعاد مختلف آن و دفاع منطقی از دیدگاه تشیَع در مسأله نبوت که یکی از اصول اساسی دین ما می‌باشد، لذا باید با شناخت و آگاهی بیشتر از نظرات و دیدگاهای مختلف در مورد نبوت و پیشینه تاریخی آن در تمدن‌های مختلف جهان در قرون اخیر، بتوانیم به صورت منطقی از اعتقادات خود در مورد نبوت در گستره جهانی دفاع کرده و افکار جهانیان را درخصوص دین اسلامتغییر دهیم. چنانچه از عنوان کتاب «النبوه من علم العقائد الی فلسفه التاریخ » نوشته علی مبروک پیداست، نویسنده در باب اول این کتاب به یکی از بنیان‌های اصلی دین اسلام یعنی نبوت نظری از نو و کوشش در بازخوانی آن دارد و این کوشش وی در پرتو نظرات جدید زبانشناسی و فلسفه‌های اگزیستانس و به ویژه هرمنوتیک می‌باشد. او با دغدغه‌های مدرن و بیشتر سیاسی سراغ بحث نبوت می‌رود و با رویکردی بیشتر هرمنوتیکی نه به مثابه یک متکلم به بررسی نبوت از نظر اشاعره و معتزله می‌پردازد. وی در این راه نظر معتزله و اشاعره را از ابتدا یعنی ریشه شناسی نبوت پی می‌گیرد و اختلافاتی که حتی در عرصه زبان وجود دارد، را بررسی می‌کند تا در پشت ظاهر گفتار ایشان به نوعی به ریشه‌های اعتقادات هر گروه در مفهوم نبوت پی ببرد. او نبوت و ریشه شناسی لغوی آن را پی می‌گیرد و به این نتیجه می‌رسد که بسته به موضع کلامی، معنایی که از نبوت درک می‌شود بین اشاعره و معتزله و امامیه متفاوت می‌باشد . برای مثال در نظر مبروک اشاعره به خاطر اعتقاد به سیادت مطلق الهی بر انسان ریشه‌ی نبأ را برمیگزیند تا فعل ، فعل الهی باشد و حول محور اصطفا و انتخاب کسی نبی شود. در نظر وی این معتزله بودند که با کشف جوهر انسانی دین ریشه‌ی نبی را از نباوه دانستند که شرافت شخص نبی را در خود دارد. و نبوت را حول محور مصلحت انسانی دانستند و از این رهیافت اعتزالی به نظر ایشان -اسلام سلطه- آنگونه که نتیجه اشعری گری است، در نمی‌آید.در نهایت به این نتیجه می‌توان رسد که همه‌ی پیشگویی‌های قدیم و جدید به روش میثولوژی وابسته‌است یعنی همگی باپرداختن به انسانیت خالص کامل شدند و پیشگویی‌های طبیعی کاملا با طبیعت پیوستگی دارد و سپس پیشگویی ذاتی در سایه‌ی ادراک انسانی با تمایز از طبیعت که برای تسلط بر آن(طبیعت) لازم است، نمود پیدا ‌کرد. و ذات به عنوان عامل اساسی در شناخت تحقق یافت.در روش میتولوژی انسان به صورت زمینی خلق شده و سپس از پایین به بالا یعنی از زمین به آسمان صعود پیدا می‌کند، ولی در روش دینی انسان به صورت آسمانی خلق شده و سپس از آسمان به سوی زمین فرود می‌آید. به این معنی که خداوند خودش به کشف وحی خود اقدام می‌کند و خواست خود را به بشر مستقیماً انتقال می‌دهد و در پیشرفته‌ترین شکلهای نبوت خود از دهان انسان سخن می‌گوید.این پیشگویی‌های سه گانه‌(یهودیّت، مسیحیّت و اسلام) همگی به انجام اقدام خالص الهی آشکار شده-اند. پیشگوییهای روش دینی در نبوّت یهودی، نبوّت مسیحی و نبوّت اسلام به منصّه ظهور گذاشته شده‌اند.

علیه السلام، در پیاام » صالح « یکی از اقوام ظالم و طغیانگری است که در قرآن کریم از آنها یاد شده است. پیامبر این قوم حضرت » ثمود « قومرا سرلوحه خویش قرار داده است، هرچند تلاشهاای » توحید، نبوت و معاد « تبلیغی خویش همانند تمامی پیامبران پیشین، توجه به سه اصلاین پیامبر الهی با مخالفت و در نهایت انکار و عذاب این قوم مواجه شده است. در این نوشتار، برجساته باودن اهادا کلای پیاامبران الهای وبازشناسی عناصر ثابت و متغیر در امر رسالت، بیان اهمیت و اولویت این سه اصل در میزان ایمان ماردم، و بیاان سانت مشاتر و همیشاگیحقگریزی و عناد با انبیاء الهی توسط دستهای از مردم که امیال و هواهای نفسانی خود را در خطر میبینند، از مواردی میباشد که از بررسایآیات مربوط به قوم ثمود مد نظر بوده است.

«نهایة الاقدام فی علم الکلام» تاليف ابوالفتح محمد بن عبدالكريم شهرستانى، كتابى كلامى در مورد بعضى از مسائل اصول دين؛ همچون توحيد نبوت و عصمت، در قرن ششم، به زبان عربى نگاشته شده است. «نهایة الاقدام فی علم الکلام» از جمله كتبى است كه بسيارى از اهل علم، حواشى كتب شان را از اين كتاب أخذ كرده‌ اند. اين كتاب قبل از اين در اروپا و سپس در مصر چاپ شده است.

کتابی است در مورد اصول دین بر اساس دیدگاه فرقه زیدیه. همچنین شرحی است بر کتاب مصباح العلوم احمد بن حسن بن محمد رصاص. کتاب مذکور، سی مساله از مسائل اصول دین مثل عدل، توحید را بیان می کند./ ساختار و گزارش محتوا: در اين كتاب سى مسأله از مسائل اصول دين مورد بررسى واقع مى‌شود: ده مسأله در توحيد، ده مسأله در عدل و توابع آن و ده مسأله در وعد و وعيد و آنچه بدان مرتبط است. در باب توحيد به مسائلى چون: اثبات صانع و مدبّر برای جهان آفرينش و اثبات صفات علم، قدرت، حيات، سمع، بصر، غنا و بى‌نيازى خداوند و نيز استحالۀ رؤيت خداوند پرداخته شده است. / در باب عدل، به عدالت و دادگرى خداوند اشاره شده و از اختيار بندگان در انجام افعال سخن به ميان آمده و مذهب جبريه باطل شمرده شده است. همچنين از عدم تكليف بما لا يطاق بندگان از سوى خداوند، معناى عدالت و حكمت خداوند سخن گفته شده و از قرآن كريم به عنوان لطف خداوند بر بندگان ياد شده و به مناسبت اين كه قرآن از جنس كلام است، به بيان حقيقت كلام و فاعل كلام؛ يعنى متكلّم پرداخته شده است. همچنين حادث بودن قرآن اثبات و كلام نفسى نفى مى‌شود. سپس به مسألۀ نبوت پرداخته شده و حقيقت آن بيان گشته است. مؤلف معتقد است ما بين رسول و نبى هيچ فرقى نيست. در باب وعد و وعيد هم به بيان حقيقت وعد و وعيد پرداخته شده و خلف وعده و وعيد(هر دو) از جانب خداوند محال دانسته شده است، چرا كه به اعتقاد نويسنده خلف وعده و وعيد مستلزم كذب است و كذب از خداوند متعال محال است. در اين باب همچنين به بيان جايگاه شخص فاسق پرداخته شده و مؤلف برای وى به جايگاهى فيما بين جايگاه مؤمن و كافر قائل شده و از آن به المنزلة بين المنزلتين تعبير كرده است./ در ادامه به بيان موضوع شفاعت پرداخته شده و تحقق آن دربارۀ كفّار و فساقى كه سزاوار آتش جهنم گشته‌اند، نفى شده و مؤلف برآنست كه شفاعت ويژۀ مؤمنان (چه مؤمنانى كه اصلا مرتكب كبيره نشده و يا اگر كبيره‌اى مرتكب شده‌اند، توبه نموده‌اند) و يا كسانى كه حسنات و سيئات ايشان با یکديگر برابر است، مى‌باشد.سپس به مسأله امر به معروف و نهى از منكر و شرائط وجوب هر یک پرداخته شده و در ادامه موضوع امامت كه از مهم‌ترين موضوعات مورد توجه زيديه است، گرديده است. در اين قسمت «امام» در لغت و اصطلاح تعريف گشته و امامت بلافصل علی‌ عليه‌السلام پس از وفات پيامبر اكرم(ص) اثبات گرديده و امام حسن و امام حسین عليهما‌السلام به‌عنوان امامان واجب الاطاعة پس از على(ع) معرفى گرديده‌اند. مؤلف همانند ساير زيديه برآنست كه امامت منحصر به فرزندان امام حسین(ع) نيست، بلكه در اولاد امام حسن مجتبى(ع) نيز جريان دارد. سپس وى برای مدعى امامت ويژگى‌هايى را لازم مى‌شمارد و از ذكورت، بالغ و عاقل و حرّ بودن، عالم و ورع و شجاع بودن و غيره به عنوان شرايط لازم برای مدعى امامت نام مى‌برد./ نسخه شناسى: نسخۀ حاضر در برنامه با تحقيق و پژوهش عبدالرحمن بن حسین شايم براساس نسخۀ خطى‌اى كه به خط خود مؤلف كتابت شده، در قطع وزيرى با جلد شوميز در 203 صفحه برای بار نخست در سال 1422 ه‍.ق2002/م توسط انتشارات «مؤسسة الامام زيد بن على الثقافية» صنعاء (یمن) منتشر شده است.

مقدمه ناشر: باسمه تعالی 1- تفاوتی که ممکن است در مباحث این کتاب با سایرکتاب‌هایی که متکلّمین در مورد نبوت و امامت بحث کرده‌اند ملاحظه کنید، در عدول مؤلّف از روش جدلی به روش اقناعی و حضوری است. مشهور است که روش علم کلام برای ساکت کردن رقیب، روشی جدلی است و روش فلسفه‌، روشی اقناعی است، برای آن‌که عقلِ طرف مقابل را قانع کند و روش عرفان، روشی حضوری است تا قلبِ مخاطب را به حضور حقایق ببرد و او بتواند با حقایق اُنس بگیرد. مؤلّف کتاب در عین آن‌که سعی دارد در همان مسیر علم کلام بحث کند، ولی مخاطب خود را از دلائل فلسفی و روش عرفانی محروم نگردانده، زیرا معتقد است فلسفه در هیئت حکمت متعالیه آن‌چنان جلو آمده است که می‌تواند موضوعات کلامی را با مبانی فلسفی اثبات نماید و از طرفی بهترین شکل اثبات حقانیت موضوعات دینی تبیین عرفانی آن است زیرا منجر می‌شود تا مخاطبی که طالب حقیقت است به بهترین نحو متوجه مقصد و مقصود شریعت گردد و با جان و دل آن را بپذیرد. 2ـ بعضی از عزیزان گاهی با سؤالات و شبهاتی روبه‌رو هستند که تا آن‌ها حل نشود نمی‌توانند سلوک قلبی خود را در مسیر دین‌داری و ولایت و حبّ ائمه‌ی معصومین(ع) شروع کنند. مباحث این کتاب می‌تواند در جهت رفع این نوع موانع به مخاطب کمک نماید تا زمینه‌ی فهم معارفی عمیق‌تر در رابطه با اهل‌البیت(ع) برایش فراهم شود. 3- بنده‌ی خدا، بنده‌ای خالص نمی‌شود مگر آن‌که ولایت الهی را بپذیرد و ولایت الهی صورت عملی به خود نمی‌گیرد مگر آن‌که انسان‌ها با عقل و قلب پذیرای ولایت نبی و امام باشند، ولایت امامی که با اطمینان خاطر بدانند او منصوب حضرت حق است و این است آنچه شیعه در بحث امامت بر آن تأکید دارد و در کتاب سعی شده است دلایل عقلی و نقلی آن روشن گردد. 4- راه اصلی منوّرشدن به ولایت الهی و خارج‌گشتن از ظلمات به سوی نور، پذیرفتن ولایت امامان معصوم(ع) است و این تنها راهی است که بشر امروز را از سرگردانی و بحران رهایی می‌بخشد. بر همه‌ی ما لازم است که مبانی تئوریک و دلایل عقلی این حقیقت را به بشر امروز گوشزد کنیم تا از مقصد اصلی دور نماند و این امر ضرورت وجود بحث در مورد نبوت و امامت را دو چندان می‌کند. 5- تفاوت ماهوی تمدن غربی با تمدن اسلامی و علوم انسانی غربی با علوم انسانی اسلامی را باید در عدم توجه و توجه به نبوت و امامت دانست. وقتی عالَم، بی‌خبر از هر گونه باطنِ معنوی با نگاه سکولاریستی تفسیر شود، هرگز بشر نمی‌تواند به انسان‌هایی رجوع کند که واسطه‌ی بین زمین و آسمان‌اند و عملاً علوم انسانیِ آن تمدن با بحرانی روبه‌رو می‌شود که امروزه هیچ‌کس منکر تاثیرات آن در تمدن غربی نیست. بزرگ‌ترین خطای تمدن غرب آن است که جایگاه هدایت و ولایت الهی بر مناسبات بشری توسط انبیاء و اولیاء را از یاد برد و از حاکمیت عالَم احدی بر عالَم کثرات غفلت کرد و در نتیجه گرفتار حاکمیت نفس امّاره شد و این است که می‌گوییم امروز بیش از همیشه ضرورت طرح مباحث مربوط به نبوت و امامت به میان آمده‌است زیرا معلوم شده وقتی هدایت الهی توسط انسان‌های قدسی در میان نباشد تمام اختراعات چیزی جز ابزار‌های پیشرفته در جهت پایانی غیر پیشرفته نیست. 6ـ مشکلی که فرهنگ غیر دینیِ مدرنیته برای جوانان امروزی ایجاد کرده‌است آن است که جوانان فکر می‌کنند دین در عین خوب بودن، مربوط به گذشته است و عتیقه‌ی گرانبهایی است مربوط به دیروز، بدون آن‌که چراغی باشد که در ظلمات امروز بتواند راه زندگی‌کردن صحیح را در جلو بشر امروز بگشاید. ولی وقتی فهمیدند حقیقت از کوه‌ها پایدار‌تر است و با استدلال عقلی به حقانیت عقاید دینی پی بردند، متوجه می‌شوند آن‌‌چه رفتنی است افکار دنیایی است و نه الهیات آسمانی، در آن صورت نسبت و رابطه‌ی خود را با دین - بر خلاف انتظار فرهنگ مدرن- ‌تغییر می‌دهند و سخن نویسنده آن است که تا نسبت انسان با دین تصحیح نشود جایگاه دستورات دینی را در زندگی نمی‌شناسد، به دین احترام می‌گذارد ولی به آن عمل نمی‌کند. از طریق استدلال در امر نبوت و امامت و توجه به حقیقت آن‌ها، نسبت انسان با فرهنگ مدرنیته که تنها بر امیال بشر استوار است، تغییر می‌کند و دیگر سعی نمی‌کند دین را به موزه بسپارد، بلکه آن‌را غذای امروز جان خود به حساب می‌آورد و این کتاب این وظیفه را به عهده گرفته است. گروه فرهنگی المیزان (ناشر)