جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علی (ع) آگاه ترین فرد به قرآن کریم و تفسیر و تبیین آن کتاب الهی بعد از رسول خدا (ص) بوده است. نقل های متنوعی از ایشان در ابواب گوناگون فقهی برجای مانده است که نشان دهنده دیدگاه های حضرت در مورد آیات فقهی است.بر اساس روایات، علی (ع) در موضوعات مختلف احکام توصیه ها و تبیین هایی داشته است که مراجعه به کتب تفسیری، مخصوصا تفاسیر روایی، صحت این ادعا را اثبات می کند. علی (ع) در سخنان خود به تفسیر آیات مرتبط با طهارت، نماز، زکات، خمس، روزه، حج، و جهاد پرداخته است که از فروع دین اند. علاوه بر این، در میان بیانات ایشان به برخی دیگر از مباحث تفسیری در برخی معاملات و عقود مثل دین، وصیت، نذر، قسم، نکاح، و طلاق پرداخته شده است. حضرت امیر (ع) به اموری مثل اطعمه و اشربه، ارث، حدود، قصاص، و قضا نیز می پردازند که از مباحث فقهی هستند. این مقاله به تحلیل و بررسی روایات مربوط به احکام از دیدگاه علی (ع) می پردازد.

در برخي از آيات قرآن از تسبيح خداوند همراه با حمد ياد گرديده به اين مفهوم که هر گاه آفريدگان، خداوند را از اين منظر که داراي صفات کمال و جمال و مبدا خير است ستايش کنند حمد او را به جاي آورده و هر گاه ذات حق را از تمام عيب ها و نقص ها منزه داشته او را تسبيح گفته اند و از آنجا که هيچ موجودي قادر به دريافت کنه صفات خداوندي نيست لذا شايسته است حمد خود را با تسبيح وي قرين سازد.در اين مقاله ابتدا دو واژه تسبيح و حمد مفهوم شناسي گرديده سپس در پاسخ به اين پرسش که چرا خداوند در مقام نزاهت ذات خويش تسبيح را به حمد قرين ساخته و آيا مجموعه آفرينش نيز تسبيح گوي ذات باري است و آيا اين تسبيح به زبان حال است يا قال؛ انديشه تفسيري مفسران قرآن ارزيابي و در پايان تصريح گرديده که تسبيح موجودات در جهان هستي مبتني بر زبان قال است.

اضداد يکي از انواع روابط معنايي بين الفاظ و از مباحث لغوي است که در متون تفسيري و در ذيل مباحث ادبي مورد توجه مفسران قرار گرفته است. اين مقاله بر آن است که پديده اضداد در تفسير مجمع البيان و روض الجنان را، بنا به جايگاه ويژه مباحث لغوي در اين دو تفسير، مورد کندوکاو قرار دهد. از اين رو با نگاهي به پيشينه اضداد و اشاره به ديدگاه هاي موافقان و مخالفان، اضداد در علوم قرآن و جايگاهش در مجمع البيان و روض الجنان را مورد ارزيابي قرار داده است. رهاورد اين پژوهش، معطوف به اين حقيقت است که طبرسي و ابوالفتوح با پذيرش وجود کلمات اضداد در قرآن، در تفسير آياتي که اين کلمات در آن ها به کار رفته اند، از معاني متضادشان بهره برده اند.

دانش مکی و مدنی آیات قرآن وظیفه تاریخ گذاری واحدهای نزول قرآن را عهده دار است. از زیرشاخه های این دانش، بحث و بررسی پیرامون شناخت آیات مکی داخل در سوره های مدنی و آیات مدنی داخل در سوره های مکی است که درعلوم قرآنی از آن به آیات مستثنا یاد می گردد. از جمله آیاتی که مفسران قرآن درباره مکی یا مدنی بودن آن اختلاف نظر دارند، آخرین آیه سوره مزمل است. از آنجا که این سوره در شمار سوره های مکی است که در آغاز بعثت نبوی نازل گردیده و درباره آخرین آیه آن در تفاسیر کهن و معاصر دیدگاه های گوناگونی ارائه شده است، این نوشتار دیدگاه موافقان و مخالفان را بررسی و تلاش نموده به دلایل مخالفان مکی بودن آن پاسخ دهد.

انسان در طول تاریخ برای کسب معرفت و شناخت همواره از دو منبع یکی حجت ظاهری که همان دین و شامل دستورات الهی در قالب وحی است، و دیگری حجت باطنی یعنی عقل بهره می‌برده است. انسان از طریق عقل توانسته است رابطه‌های بین پدیده‌های طبیعی را کشف کند. رابطه معرفت دینی و تجربی که در عرف محافل فکری به عنوان رابطه علم ودین نام برده می‌شود از مهم‌ترین دغدغه‌های دانشمندان در هر دو حوزه معرفتی بوده است. در همین زمینه رابطه علم و قرآن به عنوان مهمترین منبع دینی نیز ضروری به نظر می‌رسد. در مورد رابطه قرآن و علم بحث‌های گسترده و نظریات مختلفی ارائه شده است. قرآن به علوم مختلف توجه فراوانی نموده است یکی از علومی که در قرآن مورد توجه است علم روانشناسی است. قرآن به شیوه‌های مختلف به بحث‌های روانشناختی پرداخته است که در این تحقیق مورد توجه است

پژوهش حاضر سعی نموده با استناد به برخی آیات قرآنی و روایات معصومین (ع) ، گوشه هایی ازکمالات و زندگی سیده دو عالم را مورد بررسی قرار دهد و بابی را برای مطالعه و بررسی عمیق تر بگشاید. آن چه که در این بررسی بدست آمده موید این است که حضرت زهرا سلام الله علیها علت غائی خلقت بوده در درگاه الهی و در عالم تکوین از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند و شخصیت والای ایشان، در ابعاد مختلف، تجلی نموده است. از جمله صدیقه کبری در بعد علمی، الگو و اسوه ائمه اطهار بوده و در بُعد سیاسی به عنوان یک بانوی الهی، آگاهی خود را از شرایط اجتماع و نقاط ضعف و قوت مردم به خوبی نمایان می سازند و ضمن حفظ حدود الهی، روحیه ظلم ستیزی و عدالت خواهی خویش را به جهانیان عرضه می نمایند. و بالاخره: شأن ایشان به عنوان مظهر عزت همپای شأن قرآن، و تا حوض کوثر، راهنمایی امت مسلمان می باشد و بالاخره: مهدی عج فرزند برومند ایشان، برافزاینده پرچم توحید و عدالت الهی، منتقم ظلم های روا شده در حق مادر بزرگوارشان و فرزندان معصوم اوست.

یکى از مباحث اساسى و مقدماتى تفسیر قرآن کریم که مفسران و محققان، ناگزیر به توجه به آن می‌باشند، مبحث «مبانى و روش‏هاى تفسیرى» است که همه فرق اسلامی در تفاسیر خود آن مبانی و روش‌ها را مد نظر قرار داده و تفاسیر خود را بر اساس آنها می-نگارند و اشاعره نیز از این امر مستثنی نمی‌باشند. مبانی تفسیری اشاعره به دو دسته تقسیم می‌گردد یک بخش آن مبانی تفسیری مشترک با سایر فرق اسلامی بوده و دسته دیگر مبانی خاص فرقه اشاعره می‌باشد. مبانی مشترک اشاعره با دیگر فرق اسلامی شامل: امکان فهم و جواز تفسیر قرآن، حجیت سنت پیامبر(ص) در تفسیر، منع تفسیر به رأی، مصونیت قرآن از تحریف و اعتماد بر رأی صحابه و بهره از آراء آنها در تفسیر قرآن می‌باشد. اشاعره دو مبنای تفسیری دیگر نیز دارند که خاص آنها بوده که عبارتند از: عدم حجیت عقل در تفسیر قرآن از نظر برخی مفسران اشعری معاصر و تاویل آیات قرآن توسط برخی از مفسران اشعری و منع آن از سوی برخی دیگر. مفسران اشعری همانند سایر مفسران از روش‌هایی در تفسیر قرآن بهره برده‌اند که به عنوان مهم‌ترین روش‌ها می‌توان به بهره از آیات قرآن در تفسیر، استناد به روایات در تفسیر قرآن که شامل روایات پیامبر(ص) و اقوال صحابه و تابعین می-شود، تأکید بر مباحث کلامی در تفسیر، و بیان معانی لغات با تکیه بر نظرات اهل لغت و مفسران گذشته و آیات و روایات، اشاره نمود.

در این نوشتار تفسیر «مدارک التنزیل و حقایق التأویل» تألیف ابو البرکات نسفی - در دو بخش - مورد بررسی قرار گرفته است:•

پس از گسترش اسلام به مناطق خارج از شبه‌جزیره عربستان، و در پی اسلام آوردن جوامع غیرعرب، ضرورت تبلیغ و ترویج آموزه‌های اسلامی به سایر زبان‌ها، ایجاب می‌کرد که قرآن کریم نیز به زبان‌های غیرعربی ترجمه شود. در این راستا، مسلمانان شبه‌قاره هند نیز تلاش کردند تا قرآن را به زبان‌های مختلف این منطقه و از جمله به زبان اردو ترجمه نمایند. تاکنون بیش از هزار ترجمه و تفسیر از قرآن کریم به زبان اردو منتشر شده، که این پژوهش تنها آثاری را که توسط علمای شیعه به زبان اردو تدوین گردیده مورد بررسی قرار داده است. در معرفی ترجمه‌ها و تفاسیر، ابتدا معرفی مختصری از مترجم، شامل زندگی‌نامه و خدمات علمی او ارایه گردیده، و سپس به معرفی اثر و ویژگی‌های آن پرداخته شده است. همچنین روش ترجمه، و گاهی نقد و بررسی اثر نیز مورد توجه بوده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که روش مترجمین و مفسرین شبه‌قاره در ابتدا کاملاً تقلیدی بوده است. از ویژگی‌های این دوره، رساندن فهم ساده و ابتدایی قرآن به مردم، و بیان پررنگ اختلافات مذهبی بوده است. همچنین روش تفسیر باطنی و اشاری در این دوره مورد توجه بوده، و مولفین هندی خود را ملزم به نگارش آثار خود به زبان عربی و فارسی می‌دانستند. اما از قرن دوازدهم و پس از رسمیت زبان اردو در مجامع علمی شبه‌قاره، نخستین کسی که به نوآوری در تفسیر روی آورد، ولی‌الله محدث دهلوی، متوفای 1122 هجری بود. در این دوران و در واکنش به افکار استعماری، عنصر دفاع در تفسیر کاملاً برجسته گردید، و مباحثی مانند حکومت اسلامی و نظام‌سیاسی و اقتصادی آن رونق گرفت. پس از تأسیس جمهوری اسلامی پاکستان، دیدگاه‌های سر سید احمدخان و سید جمال‌الدین افغانی در روش تفسیر کاملاً برجسته گردید. پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز مسیر فکر علمای شبه‌قاره را به‌سوی ابعاد انقلابی و اجتماعی آموزه‌های تفسیری سوق داده است.

رساله حاضر که به ترجمه و تحقیق بخشهایی از کتاب ((مذاهب التفسیر الاسلامی)) ((گلدزیهر)) با ترجمه دکتر ((عبدالحلیم النجار)) پرداخته است، مشتمل بر سه بخش است:بخش اول و دوم به ترجمه ((التفسیر بالماثور)) (ص 120 -73) و ((التفسیر فی ضو الفرق الدینیه)) (ص 313 - 286) اختصاص یافته که مجموعا دارای ده فصل است و مباحث آنها به ترتیب عبارتند از: بخش اول: با عنوان ((تفسیر به ماثور)) که دارای سه فصل می باشد؛ فصل اول: ((تفسیرد در صدر اسلام)) و مباحی که در آن مطرح می شود عبارتند از: نهی از تفسیر قرآن، اسراییلیات در تفسیر قرآن، اسراییلیات در تفاسیر ((مقاتل))، تفسیر به رای، جایگاه روایت در علم و بررسی آن و تفسیر به ماثور.فصل دوم: ((ابن عباس و تفسیر او)) که مباحث منزلت ((ابن عباس))، اسراییلیات و شعر در تفسیر او، جایگاه علمی ((ابن عباس))، راویان احادیث او، تالیفاتش، موثق ترین راوی احادیث او، نقل روایات متضاد از او و ذو وجوه بودن قرآن، در این فصل گنجانیده شده است. فصل سوم: ((طبری)) که: الف: به آثار و دیدگاههای تفسیری ((طبری)) تحت عنوان قرا ات، شیوه تفسیری او، اسراییلیات، اجتناب از بحث درباره موضوعات کم فایده و استعمال لغت عربی در تفسیر او، ب: دیدگاههای کلامی ((طبری))و تحت عنوان جبر و اختیار، علم و رویت خدا و صفات خدا، پرداخته شده است. بخش دوم: با عنوان ((تفسیر در پرتو فرق دینی)) که دارای هفت فصل می باشد:فصل چهارم: ((قرآن و اشاره آن به حوادث آینده)) که مباحث مبانی فکری مذهبی شیعه، اشاره قرآن به تحقق حوادث آینده، جایگاه امویان از دیدگاه مسلمین، تفسیر شجره ملعونه، در این فصل آمده است. فصل پنجم: ((منزلت (علی) ع در نزد اهل سنت)) که مباحث منزل ((علی)) ع در نزد اهل سنت، احتجاج به حقوق سیاسی علویان با توجه به آیه ((ذی القربی))، اعتقاد شیعه در مورد ((علی)) ع، در آن آمده است. فصل ششم: ((شیعه و قرآن عثمانی)) که در مورد تردید شیعه در مورد نص قرآن عثمانی، محذوفات قرآن عثمانی در اعتقاد شیعه، احتراق قرآن شیعه در بغداد، می باشد. فصل هفتم: ((سرگذشت دیگر مصاحف)) که در مورد جمع و ترتیب قرآن توسط حضرت ((علی)) ع، ترتیب مصحف، عقبه بن عامر))، سرنوشت مصاحف عثمانی و ((علی))ع، دیدگاه عموم شیعیان در مورد مصحف عثمانی کاملترین مصحف در نزد شیعه و... می باشد. فصل هشتم: ((مصادر و منابع تفسیری شیعه)) که در مورد مصادر و منابع روایی شیعه و معتبرترین سلسله روات از دیدگاه شیعه می باشد. فصل نهم: ((قرات و تحریف قرآن)) که در مورد مباحث شیعه آیاتی را مخالف رسم الخط موجود در قرآن قرائت می کند و تغییرات شیعه در قرآن برای تایید مذهب خود، در آن آمده است. فصل دهم: ((دیدگاههای شیعه در مورد ترمیم و تفسیر قرآن)) که مطالب مورد نظر شیعه در مورد گسیختگی متن قرآن عثمانی، انطباق صفات مذمومه برخلفای غاصب و... در آن مطرح میگردد. بخش سوم: به نقد و بررسی نظرات ((گلدزیهر)) اختصاص یافته است که شامل نه فصل بدین عناوین می باشد: تفسیر به رای، اسراییلیات، ((ابن عباس))، هدایت، تحریف قرآن، ترتیب سور و آیات، مصاحف، قرات، تاویل و تطبیق؛ که در ابتدای هر فصل، مباحثی با توجه به عناوین هر فصل گنجانیده شده و در پایان به طرح شبهات و پاسخ به آنها، پرداخته شده است. بعد از بخش سوم، مطلبی تحت عنوان ((پاسخ یک سوال))، عرضه شده است که در آنجا به سوالی که در بخش اهداف تحقیق - در مقدمه - مطرح شده، پاسخ داده شده است؛ در پایان به ترتیب شرح اعلام، فهرست آیات، روایات، اعلام و کتابنامه آمده است.