جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرون وسطا که جهان غرب در تاريکي جهل و خرافه فرو رفته بود، جهان اسلام در عصر شکوفايي و ترقي (قرون ۱۳ ـ ۸ ميلادي) به سر مي‌برد؛ اما از قرن سيزدهم ميلادي به بعد، علم در بين مسلمانان دچار انحطاط و زوال گرديد. در قرن شانزدهم ميلادي و همزمان با پيشرفت علم در جهان غرب، جهان شرق نیز مشتاق مجهز نمودن خود به علم گرديد؛ ازاین‌رو غرب بدون توجه و در نظر گرفتن فرهنگ و جوامع سنتي شرق، درصدد گسيل نمودن دستاوردهاي خود به آن سرزمين برآمد؛ اما ديري نپاييد که شرقيان دريافتند که علم داراي بستري خنثي نیست و باعث تأثيرات منفي بر پيکره جوامع غربي نيز گرديده که از جمله آنها اليناسيون افراد آن جوامع است. از طرفي، بستر شکل‌گيري فرهنگ غربي بسيار متفاوت از فرهنگ شرقيان بود. اين فهم جديد از علم غربي، انديشمندان و روشنفکران جوامع مسلمان را به تأمل درباره ماهيت اين مسئله واداشت که از میان ایشان، برخي علم مدرن را ناسازگار با اسلام تلقي کردند، عده‌ای با علم مدرن موافق بودند، گروه ديگر در پي تعبيري جديد از اسلام برآمدند و برخي ديگر درصدد بودند علم مدرن را در متن جهان‌بيني اسلامي قرار دهند. پژوهش حاضر، کاوشي نظري در مباني و دلايل دو نگرش «کارکردگرايانه» (Functional) و «نمادگرايانه» (Symbolic) به‌ترتيب در انديشه‌هاي شفاهي سيد حسين نصر و ضياءالدين سردار است که مروري گذرا بر مباني فکري و فلسفي مدل‌هاي «کارکردگرا» و «نمادگرا» درباره علم مدرن خواهد داشت.

ترجمه و نشر کتاب فلسفه روان‌شناسی ماریو بونگه توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، فرصت بسیار مغتنمی است برای اساتید و دانشجویان روانشناسی که با تحلیلهای فلسفی در این حوزه آشنا شوند. بیان ساده و خلاصه مطالب و ارائه ملاحظات انتقادی در پایان هر فصل، این کتاب را از یک ترجمه صرف فراتر برده و باب گفتگو با آراء بونگه را باز میکند. این کتاب از ابعاد مختلف قابل بررسی است، اما در مقاله حاضر این کتاب تنها از جهت وجه بدیع و بسیار مهم آن، که خود را در عنوان کتاب نیز آشکار ساخته است، ارزیابی میگردد و با بررسی بخش «نقد و بررسی» که مترجمان بر کتاب افزوده‌اند به این پرسش پاسخ داده میشود که آیا با این شیوه بحث و بررسی می‌توان گفتمانی علمی- فلسفی را با نظریه‌پردازان غربی ایجاد کرد و توسعه داد تا در پرتو آن، زمینه برای نظریه‌پردازی اسلامی فراهم آید؟

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

از آنجا که برخی از مبانی حاکم بر علوم جدید با مبانی معرفتی اسلامی تعارض دارد، ورود علوم جدید، به ویژه علوم انسانی به کشور ما، از ابتدا چالش هایی را به همراه آورد.. عده ای راهکار را در تولید «علم دینی» معرفی کردند. از این رو، مهم ترین سؤال این است که «علم دینی» به چه معنا و تحت چه شرایطی ممکن است؟مبانی معرفتی امکان علم دینی، به دو دسته مبانی علم شناختی و مبانی دین شناختی تقسیم میشود. در محور اول، سه چالش وجود دارد: یکی، اینکه هویت علم و معرفت در گروی بهره مندی از روش تجربی قرار گرفته است. دوم، اینکه ارزش ها کاملاً خارج از حوزه علم و معرفت دانسته شده و سوم، اینکه هرگونه ورود معرفتی پیش فرض ها به عرصه علم نفی شده است. در محور دوم، مهم ترین چالش، تبیین معرفت زا بودن گزاره های موجود در متون دینی است. با پذیرش این امر، قلمروی دین با علم تداخل جدی دارد. از این رو، علم دینی نه تنها ممکن است، بلکه اساساً علم نمیتواند به گزاره های دینی بیاعتنا باشد. از این رو، مفهوم «علم دینی»، نه از حیث «علم» بودن و نه از حیث «دینی» بودن به هیچ تناقض و نابسامانیای مبتلا نمیباشد.

در مقاله حاضر، پس از ارایه تعریف از علم و دین و تشریح رابطه آنها، «علم دینی» و رویکردهای مختلف نسبت به آن تشریح می شوند. در ادامه، ضمن تبیین حوزه بحث علم دینی، جایگاه ارزش ها در علوم مورد توجه قرار گرفته و روش های ارزش محور کردن علوم (تکنیک تهذیب علوم و بومی سازی) مورد اشاره واقع می شوند و میان رشته ای بودن مدیریت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.بخش اصلی مقاله، به تشریح ابعاد و زوایایی می پردازد که آثار منتخب از میان کتاب های مدیریت اسلامی بر مبنای آنها تجزیه و تحلیل می شوند. در یک بررسی اجمالی مشخص شد حدود 70 جلد کتاب در این زمینه تالیف شده که در این مقاله 13 کتاب مورد بررسی قرار می گیرد. در بررسی فراتحلیلی مقاله، از چهار بعد به این منابع پرداخته می شود که شامل بررسی محتوایی و موضوعی، بررسی روش شناختی، بررسی منابع مورد استفاده و در نهایت بررسی مولفان و نویسندگان می شود. علم، دین، علم دینی، مدیریت اسلامی، نوع شناسی، دانش میان رشته ای

در این رویکرد منظور از علم دینی آن است که به جای انواع علومی که انسان ها به کمک چهار روش تجربی، عقلی، شهودی (عرفانی) و تاریخی پدید آورده اند، علومی را با الهام از خود متون مقدس دینی و سازگار با ارزش های آن و تغییر پیش فرض های علم جدید، با استفاده از روش های گوناگون بسازند و آنها را جایگزین علوم جدید غیردینی کنند.اساسا سخن از علم دینی، بدون بررسی جامع در مورد رابطه گزاره های اسلامی با علوم روز بی معناست. پاسخ به چنین پرسش هایی که آیا اقتصاد اسلامی وجود دارد؟ گزاره های اقتصادی در قرآن چه نسبتی با علم اقتصاد امروزی دارد؟ و پرسش هایی در مورد روان شناسی، جامعه شناسی و ... بستگی به دیدگاه ما از علم دینی دارد.رویکردی که اساسا نه تنها امکان و بلکه ضرورت علم دینی، مانند اقتصاد اسلامی، روان شناسی اسلامی و ... وجود دارد و باید بر اساس دین به ویژه اسلام علومی جدید تاسیس کرد که با علوم غربی (علوم سکولار) تفاوت خواهد داشت، رویکرد مبناگرای علم دینی است.در این مقاله به بررسی این رویکرد در باره علم دینی و چالش های موجود آن پرداخته شده است.

این مقاله از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، به ایجاز، دلایلی برای امکان پذیریِ علم انسانی ـ اجتماعی اسلامی ارائه و در بخش دوم مقاله، بسته ای راهبردی، برای تحقق آرمان علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی ارائه شده است. ایده اولیه این راهبردها در گفتگو با صاحب نظران جمع شده و در مرحله تبویب، تنقیح، تقویت و تبیین راهبردها از جلسات پنل با حضور متخصصان حوزة سیاست علم و آینده پژوهی استفاده شده است. راهبردهای پیشنهاد شده، در ذیل این پنج راهبرد کلان، انسجام یافته اند: 1. تبیین ضرورت علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی؛ 2. تبیین مبانی، نظریه ها و روش های برآمده از دین در حوزه علوم انسانی ـ اجتماعی؛ 3. تقویت فعالیت های سیاست گذارانه در عرصه علوم انسانی ـ اجتماعی؛ 4. تقویت و جهت دهی جامعه علمی کشور در این حوزه از علوم؛ 5. بهره برداری از علوم انسانی ـ اجتماعی حاصل آمده با رهیافت اسلامی.

با توجه به مطالعات گسترده ای که در زمینه مدیریت اسلامی صورت گرفته و در عین حال، پراکندگی، تکرار، فقدان قاعده مندی و الگو، مدل و تئوری جامع درباره مطالعات مدیریت اسلامی، رفع این خلا و انجام نوعی دسته بندی از ادبیات موجود ضروری به نظر می رسد. این مقاله تلاش می کند با مرور مباحث موجود و تلاش هایی که در مورد مدیریت اسلامی صورت گرفته، رویکردهای مختلف را شمرده، یکی از رویکردهای غالب این زمینه را تشریح نماید. در راستای تبیین مفهوم مدیریت اسلامی، رویکردهای مختلفی موضوعیت یافته اند که یکی از مهم ترین آنها رویکرد فقهی - اجتهادی است. مبنای تحلیل این مقاله بیان نظریاتی است که مبتنی بر روش فقهی به مدیریت اسلامی ارایه شده اند. در رویکرد فقهی - اجتهادی، بر اساس مراجعه به متون اسلامی و با توسل به روش نقلی، به استنباط بایدها و نبایدها در مدیریت موجود به عنوان یک واقعیت و یک اصل پذیرفته شده، اقدام می شود؛ به عبارت دیگر، با توجه به مفهوم فقه تلاش می شود نظریاتی بررسی شوند که مدیریت اسلامی را در قالب مدیریت فقهی ارایه کرده اند.

در این مقاله، موضوع بومی گرایی و به طور خاص، دینی گرایی در علم از منظر معرفت شناختی بررسی شده است. مطابق با رویکرد وظیفه گرایانه در معرفت شناسی، هر باورمند به لحاظ معرفتی موظف است که سعی کند تا مجموعه باورهای سازگار و در حالت قوی تر منسجمی داشته باشد؛ علاوه بر این، هر فرد در مجموعه باورهای خویش باورهایی مرکزی دارد. باورهای دینی بخش مهمی از باورهای مرکزی اعضای جوامع دین دار را تشکیل می دهند. در چنین وضعیتی، چنانچه باورهای علمی یا تعابیر این باورها با باورهای مرکزی دینی افراد ناساگاز باشند، دین داران در پی ایفای وظیفه معرفتی خود، به بازسازی نظریه های علمی موجود و همچنین شکل دادن به نظریه های علمی جدید می پردازند؛ به این ترتیب، دینی گرایی در علم را می توان گونه ای از ایفای وظیفه معرفتی سازگاری و انسجام دانست که انگیزه ای صحیح و بنیان نظری قابل دفاعی دارد

با توجه به مطالعات گسترده ای که در زمینه مدیریت اسلامی صورت گرفته، و در عین حال، ملاحظه ای پراکندگی ها، تکرار، عدم قاعده مندی و فقدان الگو، مدل و تئوری جامع نسبت به مطالعات مدیریت اسلامی، رفع این مشکلات و انجام نوعی دسته بندی از ادبیات موجود ضروری به نظر می رسد.این مقاله بر آن است تا با مروری بر مباحث موجود و تلاش هایی که در رابطه با مدیریت اسلامی صورت گرفته، به بحث پیرامون رویکردهای غالب بپردازد. نگاه مقاله حاضر به مدیریت اسلامی، نگاهی رویکردی است. در راستای تبیین مفهوم مدیریت اسلامی، رویکردهای مختلفی وجود دارند، که یکی از مهم ترین آنها، رویکرد تجربی است مبنای تحلیل این مقاله مبتنی بر همین رویکرد می باشد.در رویکرد تجربی، مدیریت موجود به عنوان یک واقعیت و یک اصل پذیرفته شده، مبنا قرار گرفته و سپس بر اساس موضوع، هدف، روش و یا به صور دیگر اقدام به تطبیق آن با متون و مفاهیم اسلامی شده و نتیجه آن به عنوان مدیریت اسلامی تلقی می شود.