جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخلاق عبارت از هیأتی راسخ در نفس است که به سهولت و بدون نیاز به فکر و رؤیت، مصدر افعال باشد . اگر آن هیأت منبع صدور افعال زیبا و پسندیده باشد، آن اخلاق را نیکو گویند. و اگر بر عکس باشد آن اخلاق ناپسند است. در دین اسلام پس از داشتن عقیده و باوری صحیح و توحیدی، رسیدن به اخلاق پسندیده مهمترین هدفی است که بدان توصیه شده است. آنچه که در این مقاله خواهد آمد ، نگاهی به تهذیب اخلاق از نگاه حکمای اسلامی در قیاس با قرآن است. و اشاره خواهد شد که کتابهایی که از ارسطو تاکنون در مورد اخلاق نوشته شده دو رویکرد دارند: رویکرد اول طرح مباحثی تئوریک و نظری در باب علم اخلاق که بنیان گزار آن ارسطو بوده و بر اساس بینش فلسفی خود به ارائه‌ی مطالب به صورت عقلیِ محض پرداخته است. رویکرد دوم که در میان فیلسوفان و حکمای اسلامی دیده می ،شود از طرفی استفاده از مبانی نظری فلاسفه در مورد اخلاق است و از طرف دیگر طرح رذایل و فضایل اخلاقی عموماً بر اساس متون دینی (=قرآن و سنت) بوده است. این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی نوشته شده، حاوی این نتیجه است که بیشتر مباحث انسانشناسانه‌ی حکمای اسلامی، همان مباحث پیشین حکمای یونان بوده که در قالب ترجمه‌ی مواریث یونانی به ادبیات اسلامی راه پیدا کرده است. اما در شمردن رذایل و فضایل اخلاقی مهمترین منبع آنها قرآن بوده است.

این نوشتار به انواع و چگونگی بهره گیری از مبانی کلامی در قرآن می پردازد. نویسنده بهره گیری از مبانی کلامی را در سه محور: ۱- اثبات منبع بودن قرآن ۲- تعیین قلمرو آیات الاحکام ۳- تعیین متدولوژی استنباط از قرآن بررسی می کند و در جریان بحث از دیدگاه اخباریان نسبت به قرآن، بهره گیری از شیوه های عرفی و سنتی در استنباط از قرآن سخن می گوید، و در پایان از تعیین روش دریافت مبانی کلامی از قرآن یاد می کند.

در روایت نبوی، الصدیقون ثلاثه، عنوان صدیق به سه نفر اختصاص داده شده است، حزقیل از امت حضرت موسی، حبیب نجار از امت حضرت عیسی و علی بن ابیطالب از امت حضرت محمد. ابن تیمیه پس از تضعیف سند این روایت، حصر صدیقین در سه نفر را مورد مناقشه قرار داده و با استفاده از آیات و روایات سعی کرده تا این حصر را نادرست دهد. از سوی دیگر وی خلیفه اول را شایسته عنوان صدیق دانسته و تعمیم آن به دیگران را نشانه کذب این حدیث قلمداد کرده است.

«و لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوُا فِی سَبِیلِ اللهِ اَمْوَاتاً بَلْ اَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لا یَشْعُرُونَ» به کشته شدگان در راه خدا مرده نگویید، چراکه آنان زنده اند ولیکن شما درک نمی کنید. یکی از ویژگی هایی که در آیه ی فوق برای شهید ذکر شده است، حیات و زنده بودن شهدا می باشد. سؤالی که در این جا مطرح می شود این است که با توجه به تعاریف مختلف حیات و اقسام متفاوت آن، حیات شهید چه نوع حیاتی است؟ در ضمن بررسی این موضوع، به این مهم نیز دست خواهیم یافت که حیات شهید فقط به حیات او بعد از مرگ ( برزخی و اخروی) محدود نمی شود؛ بلکه پایه و اساس حیات روحانی او را حیات دنیوی او که از مختصات حیات طیبه است، تشکیل می دهد. طبق این اهداف کلی این رساله با عنوان « حیات شهید با تأکید بر قرآن و سنت» در چهار بخش تنظیم شده است. که در ابتدا قسمتی تحت عنوان کلیات تحقیق نگاهی به تعریف و تبیین موضوع، ضرورت و اهمیت، فواید و اهداف، پیشینه، سؤالات تحقیق، روش تحقیق، ساختار تحقیق و... شده است. بخش اول رساله با عنوان « شهید و شهادت» در دو فصل گنجانده شده است. فصل اول آن « مفهوم شهادت و شهید» و فصل دوم آن « علل شهادت طلبی» را بازگو می کند. بخش دوم با عنوان « حیات» در دو فصل که شامل « مفهوم حیات» و فصل دوم « بررسی انواع حیات و جلوه های آن» می باشد. که این فصول به مسایل پیرامون مسأله پژوهشی پرداخته و تا جایی که توانسته است مسائل مربوط به موضوع را باز کرده است. در بخش سوم « حیات دنیوی شهید» با دو فصل « حیات متألهانه» و « خصوصیات و ویژگی های بارز شهید قبل از شهادت» به چگونگی خصوصیات و روحیات و اعمال شهید قبل از شهادت در دنیا پرداخته شده است تا معلوم شود شهید چگونه در دنیا زندگی کرده است که در برزخ و قیامت آن چنان حیات والایی را از آن خود نموده است. بخش چهارم با نام « حیات روحانی شهید» در 3 فصل تنظیم شده است که به چگونگی حیات شهید پس از شهادت پرداخته است. فصل اول، « حیات برزخی شهید» و فصل دوم « حیات اخروی شهید» می باشد و در فصل سوم که از آن با نام « تأثیرات شهید در اجتماع» یاد شده است سعی شده به مهم ترین تأثیراتی که شهید بعد از شهادت و به وسیله ی شهادت خود بر جامعه و امت خود می گذارد پرداخته شود. در نهایت وقتی شهید به مقام والا و حیات عظیم خود می رسد، به وسیله ی این شهادت خود، حیاتی را به پیکر اجتماع خود نیز، تزریق می کند که چگونگی آن در فصل آخر آمده است. روش کار در این مجموعه، توصیفیکتابخانه ای است که سعی شده از منابع عام و خاص و پایگاه های اینترنتی معتبر بهره گرفته شود؛ چنان که قرآن کریم، منبع اصلی به شمار رفته و تفاسیر مختلف از جمله « المیزان»، « نمونه»، « مجمع البیان»، « روض الجنان و روح الجنان» و کتب روایی همچون «اصول کافی»، « بحارالانوار»، « مستدرک الوسایل»، « خصال» و... جزو منابع این نوشتار است. از امتیازات این رساله، نبود رساله یا کتابی با چنین عنوان بندی و بخش بندی می باشد که فصل بندی آن تماماً خلاقیت فردی و با استفاده از مطالعه و برداشت از منابع بوده است. ضمناً وجود فهرست هایی در آخر رساله می باشد که در طول تحقیق به آنها دست یافته ام و به عنوان یافته های تحقیق در پایان ذکر شده است. یکی دیگر از امتیازات رساله عنوان رساله است که با توجه به مطالعاتی که شد متوجه شدم با وجود انتشار کتاب ها و نشریات بسیار زیاد در مورد شهید و شهادت، اما مسأله حیات شهید همچنان در هاله ای از ابهام فرو رفته است و کم تر به آن پرداخته شده که با انتخاب این موضوع اگرچه کار به نظر خیلی سخت و مشکل می رسید اما با یاری شهدا این مجموعه گردآوری شد. واژگان کلیدی بحث را « حیات»، « شهید»، « شهادت» تشکیل می دهد. در مجموع می توان به این نتایج دست یافت که: شهید کسی است که با اختیار و انتخاب و آگاهی پا به عرصه ی جهاد فی سبیل الله می گذارد و از حیات خویش می گذرد تا به حیات والاتری در برزخ و آخرت دست پیدا کند، ضمن این که حیات اجتماعی ملت ها را نیز بارور و تازه می سازد و در راستای اهداف و آرمان های دین و جامعه ی خود قدم برمی دارد و از این طرق الگویی نمونه و ویژه از خود می سازد تا برای همیشه نام و یاد و خاطره ی آنان زنده بماند.

موضوع کتاب حاضر تحليل و نقد مبانى فكرى و استنتاجات علمى فرقه وهابى است. مولف در مورد مبانى فكرى وهابيّت با يك سير منطقى و استدلالى به نقد و تحليل عقائد آنان مى‌پردازد. پس از معرفى وهابيت و نقطه شروع و عواملى كه كمك به انتشار تفكّر وهابى كرده به بررسى عقائد آنان پرداخته است.

عهد صفویه نه تنها شاهد احیای علوم دینی شعیه و صنایع گوناگون و قدرت سیاسی و اقتصادی ایران بود، بلکه دورة ارتقای علوم عقلی و بخصوص حکمت اسلامی نیز در سر حد کمال بود. فلسفه اسلامی با اینکه مورد حملة متکلمان و متفکران قدرتمندی همچون امام محمد غزالی قرار گرفت، اما مبارزة غزالی موجب گشت تا تحول و گسترش فلسفة اسلامی، روند دیگری را طی کند و با سنت فکری ایرانی و شیعی ممزوج گردد. فلسفة اسلامی در روند رو به رشد خود، با تأسیس مبانی و اصول مستقل از فلسفة یونانی بتدریج توانست مشارب فکری گوناگون در میان متفکران مسلمان اعم از کلامی، عرفانی و فلسفی را بر پایة مذهب تشیع، به یکدیگر پیوند دهد. اوج این تألیف خلاقانه با مکتب فلسفی اصفهان صورت گرفت؛ بطوریکه در آن، تأملات فلسفی از ثمرة آیات قرآن و روایات شیعی بسیار سود جست. بدین ترتیب بواسطة فیلسوفان مسلمان ایرانی، نگرشی نو و گونهیی تجدید حیات در علوم عقلی پدید آمد که از آن به حکمت معنوی تشیع ـ که برخاسته از «حکمت نبوی» است ـ نیز یاد میکنند. در این میان میرداماد ـ معلم ثالث و مؤسس مکتب اصفهان ـ در فراهم ساختن و قوام بخشی «حکمت یمانی» جهد بلیغ روا داشت و در زمینه و بستر تشیع به هماهنگی میان تفکر عقلی سینوی با اندیشه هایی اشراقی و عرفان ابن عربی دست یافت. شاگردان و پیروان میرداماد نیز به پیروی از استاد در شکلگیری، گسترش و تداوم مکتب فلسفی اصفهان تلاش بسیاری کردند که از جمله ثمرات آن، از یکسو ظهور حکمت متعالیه صدرایی و از سوی دیگر ظهور حکمت تنزیهی ملارجبعلی تبریزی بود. البته گروه ها و شاخه های دیگری نیز از شاگردان بیواسطه و باواسطة میرداماد، در حوزة اصفهان فعالیت فکری و آموزشی داشته اند که در مقاله به آنها اشاره میشود.

مسئله تقریب و وحدت میان امت اسلامی یک مسئله جزئی و در حاشیه نیست، بلکه امری بسیار مهم و اساسی است که در قرآن و سنت نبوی بسیار بدان تأکید شده است. به طور کلی کلمه توحید و اصل اخوت اسلامی در قرآن از مهم ترین مبانی وحدت و تقریب در قرآن به شمار می آید و در احادیث نبوی نیز به همین موارد به عنوان مبانی مهم وحدت اشاره شده است. علاوه بر این، از جمله مهم ترین اقداماتی که رسول اکرم(ص) جهت تحقق وحدت و تقریب میان امت اسلامی به انجام رسانید و می توان هریک از این اقدامات را مبنایی خاص برای تحقق تقریب دانست موارد و اقدامات ذیل هستند که هریک می تواند نقش بسزایی در ایجاد وحدت و تقریب داشته باشد: امضای پیمان نامه عمومی در مدینه، نفى نژادپرستى و قومیت گرایى، برقراری پیوندهاى خانوادگى، اصلاح ذات البین، تحمل و مدارا، پرهیز از تکفیر افراد مسلمان، و آموزش ادب اختلاف.

این کتاب در دفاع از حريم تشيّع نوشته شده است. کتاب مذکور به پاسخگویی شبهه المنار می پردازد که برای این امر از منابع مربوط به اهل سنت بهره می برد. مطالب کتاب به سه بخش تقسیم میشود از قبیل: پاسخ اجمالى به يك سرى شبهات و ايرادات، متعۀ نساء، متعۀ حج می باشد.