جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش موثر ]سیاق[ در کشف مراد واقعی سخن، مورد تأیید عقل و عرف می باشد. برای رسیدن به مفاهیم بلند قرآن نیز که کلام الهی است، تأمّل در قبل و بعد آیه و توجّه به روند کلی کلام یعنی سیاق امری اجتناب ناپذیر است، به طوری که فهم معنای آیه بدون توجّه به ]سیاق[، سبب دورشدن از معنای واقعی آن می گردد. همچنین مفسران و قرآن پژوهان به ]اسباب نزول[ و جایگاه آن در فهم قرآن توجه داشته اند، گرچه در اعتباردهی و کاربرد این مبحث در تفاسیر خود یک سخن نیستند. اصل روشنگری سبب نزول در فهم آیات به عنوان قراین حالیه را نمی توان منکر شد، به شرطی که با مضمون آیه و لحن و سیاق و تمامملاک های بررسی روایات مطابقت نماید. در تفسیر المیزان بهره گیری از سیاق جهت فهم مراد آیات قرآن آشکار است. همچنین شناخت اسباب نزول از دیدگاه صاحب المیزان در فهم آیات ثمر بخش و راهگشاست، اما نه به این معنا که مطلق روایات سبب نزول موجود این ویژگی را داراست، بلکه ایشان اغلب روایات سبب نزول را برداشت و استنباط شخصی راویان و تطبیق حوادث تاریخی با آیات می داند. رویکرد علامه در قبول یا ردّ روایات سبب نزول بر مبنای اصالت سیاق و هماهنگی با آن است. برخلاف این تصور که به نظر می رسد علامه در مواردی از سیاق آیات چشم می پوشد و به روایات سبب نزول به دلیل کثرت اعتماد می کند، با دقت نظر در اقوال تفسیری علامه در المیزان، درمی یابیم که در این موارد نیز علامه در ترجیح و اختیار روایت سبب نزول، به سیاق نظر دارد. علامه با در نظر گرفتن اصالت سیاق در مواردی روایات سبب نزول مشهور را به چالش کشیده و در مواردی با عرضه روایات مختلف و متعدد سبب نزول بر سیاق آیه، روایت سبب نزول معتبر را مشخص کرده است. لازم به ذکر است که در اکثر قریب به اتفاق پژوهش هایی که تا کنون پیرامون موضوع سیاق در المیزان صورت گرفته است، تفاوت معنای «سیاق» در کاربردهای مختلف صاحب المیزان از این واژه مورد غفلت واقع شده در حالی که باید توجه داشت مراد از «سیاق» در سراسر المیزان به یک معنی نیست، بلکه گاهی به الفاظ، گاه به موضوع و در مواردی به نزول آیات ناظر است و هر یک از این اقسام نیز در محدوده آیه، آیات هم جوار و یا مجموع آیات یک سوره به کار رفته است که در این پژوهش در محل خود هر یک از این اقسام را اثبات نموده ایم. به طور طبیعی تعدد سیاق، تعدد کارکردهای سیاق در المیزان را نیز به دنبال دارد، از این رو در نوشتار حاضر به انواع این کارکردها نیز پرداخته و به فراخور موضوع، میزان تأثیر انواع «سیاق» در تعیین روایات سبب نزول به عنوان یکی از این کارکردها مورد توجه ویژه قرار گرفته است. در فرآیند این پژوهش مراحلی چند طی شد، در نخستین گام سرفصلهای کلی بحث به ترتیب زیر معین گشتند:فصل اول: کلیات ( مبانی اصالت سیاق)فصل دوم: سیاق در قرآنفصل سوم: جایگاه سیاق و انواع آن در تفسیر المیزانفصل چهارم: شیوه های بهره گیری علامه طباطبایی از انواع سیاق در ارزیابی روایات سبب نزول با توجه به این که نظریه اصالت سیاق مسبوق به پذیرش چند مبنا به عنوان اصول موضوعه آن است، در فصل آغازین به معرفی مهم ترین این مبانی یعنی توقیفیت چینش آیات قرآن کریم، تناسب آیات و حجیت ظواهر قرآن کریم پرداخته شد. سپس به منظور دستیابی به اطلاعات مربوط به فصل دوم با مطالعه منابع قدیم و جدید درباره سیاق اقدام به فیش برداری و جمع آوری نظریات علمای متقدم و متأخر گردید و گزیده این اقوال متناسب با نیاز ذیل این فصل قرارگرفت. به دنبال آن به تناسب موضوع پژوهش کنونی، به بررسی جایگاه سیاق در تفسیر المیزان و نیز انواع سیاق نیاز بود تا میزان اهتمام علامه طباطبایی به مبحث سیاق و نیز مراد ایشان از سیاق دقیقاً مشخص گردد، از این رو این دو مطلب به تفکیک در قالب فصل سوم سامان یافت، که در نتیجه این نکته به دست آمد که مراد علامه از سیاق در سرتاسر المیزان یکسان نیست، بلکه گاهی از فضای نزول آیات و گاهی از موضوع آیات مسامحتاً به سیاق تعبیر نموده است، از این رو انواع سیاق در المیزان با تعابیر سیاق لفظ، سیاق نزول و سیاق موضوع در محدوده آیه، آیات هم جوار، و سوره لحاظ گشت. سپس فصل چهارم را بر اساس سیر منطقی، به موضوع میزان تأثیر سیاق در ارزیابی روایات سبب نزول در المیزان اختصاص داده و با تتبع در این روایات و بررسی ملاک قبول یا ردّ این روایات توسط علامه این نتیجه حاصل شد که اولاً صاحب المیزان در بسیاری از موارد از سیاق در ارزیابی روایات سبب نزول بهره برده است و ثانیاً در این بهره گیری از سیاق نیز به انواع سیاق (سیاق لفظ، سیاق نزول و سیاق موضوع) نظر داشته است، از این رو به منظور تبیین این یافته ها نمونه هایی از قبول و نیز ردّ روایات سبب نزول به استناد هر یک از این انواع، در این فصل ارائه گردید. همچنین طی بررسی این نمونه ها موارد خاصی نظیر استفاده مشترک علامه از انواع سیاق در رد یا قبول روایات سبب نزول و نیزاستفاده علامه از سیاق در ارزیابی روایات سبب نزول بدون تصریح به آن به دست آمد که ترجیح داده شد این موارد نیز با ذکر نمونه ذیل این فصل قرار گیرد. تا این مرحله از تحقیق اصالت سیاق در ارزیابی روایات سبب نزول نزد صاحب المیزان ثابت گردیده بود، اما از آنجا که برخی قرآن پژوهان ادعای عدول علامه از سیاق و اعتماد بر روایات سبب نزول را داشتند، به منظور تکمیل بحث به بررسی این موارد و نیز مواردی که این ادعا درباره آنها محتمل می نمود نیز پرداخته شد و در نتیجه آن معلوم شد که علامه طباطبایی در این موارد نیز به سیاق پای بند بوده و هرگز از آن عدول ننموده است. اگرچه در ابتدا به نظر می رسید این قسمت از بحثفصل مستقلی را می طلبد اما طی فرآیند پژوهش قرار دادن آن ذیل همین فصل مناسب تر به نظر آمد، چرا که در راستای عنوان این فصل(شیوه های بهره گیری علامه از انواع سیاق در ارزیابی روایات سبب نزول) و هم جهت با آن بود. همچنین از آنجا که ضمن بررسی جامع و کامل روایات سبب نزول در المیزان و نحوه ارزیابی آنها با سیاق تنها به یک مورد در سوره عادیات دست یافتیم که علامه بدون توجه به سیاق بر روایات سبب نزول تکیه نموده و متأثر از این روایات به تفسیر آیات پرداخته است، به نظر رسید که ذکر این مورد به عنوان تنها مورد نقضی در پای بندی علامه بر اصالت سیاق در ارائه پژوهشی دقیق و علمی یاریگر باشد، البته بررسی علل عدول علامه از اصالت سیاق در این یک مورد استثنائی خارج از حوصله این نوشتار و پژوهشی مستقل را می طلبید، از این رو تنها به ذکر این مورد در انتهای فصل و تبیین نحوه عدول علامه از سیاق در ترجیح روایت سبب نزول اکتفا شد و سرانجام در مرحله نهایی مجموع نتایجی که طی پژوهش کنونی و از فصول مختلف آن به دست آمد، در بخش نتیجه گیری ارائه گردید.

موضوع این تحقیق بررسی نسبتمولفه‌های "سنتو تجدد" در مجله‌های کیان، نامه فرهنگو فرهنگتوسعه است . در این تحقیق به واقع به بررسی سنت(اصالتو هویتفرهنگی و معرفتدینی) و مولفه‌های تجدد در مطبوعاتپرداخته‌ایم. این تحقیق یکتحقیق بنیادی استو در حوزه مطالعاتتاریخی و معرفت‌شناسی جای می‌گیرد. با توجه به شرایط تاریخی و اجتماعی کشورمان که در مرحله گذار از سنتبه تجدد استضرورتمطالعه و تحقیق به منظور روشن شدن ابعاد و زوایای پنهان نحوه این گذار روشن می‌شود. از طرفدیگر بحث‌هایی نظیر حقوق و آزادی مطبوعات ، استقلال حرفه‌ای روزنامه‌نگاران، در صورتی ارزشدرستخود را می‌یابد که دلایل معرفی بر اینگونه مباحثرا به درستی شناختو ... . فصل دوم به بررسی منابع نظری و منابع تحقیق اختصاصدارد. در بخشاول تقسیم‌بندی‌های زندگی بشر از منظرهای مختلففلسفی و جامعه‌شناسی آورده شد تا برای آشنایی با انشقاق و تمایز دو دوره تاریخی سنتو تجدد. تجدد و بسترهای فکری و اجتماعی شکل‌گیری آن به منظور آشنایی با عمق و ریشه این مفهوم و سپسنسبتآن با سنتبخشدوم این فصل را به خود اختصاصداده است . در اینجا دیدگاهها و مواضع فکری چند تن از اندیشمندان ایرانی (سروش ، داوری و ...) در خصوصنسبتسنتو تجدد تشریح شده است . ضرورتطرح این دیدگاهها مبتنی استبر تماشای فکری و نظرورزی علمی این اندیشمندان در عرصه مطبوعاتکشور. در بخشسوم "روشنگری" و مقوله‌های بنیادی آن و تاثیر این بینشبر معارفدینی روزگار خود و سپسویژگیهای علم و عقل جدید در مقایسه با علم و عقل قدیم تعیین گردیده است . نسبتعقل و دین و مباحثمربوط به این مناسباتدر دو حوزه معرفتی "علم کلام" و فلسفه دین (بخشچهارم) و انحطاط جوامع اسلامی و دلایل و علل آن بخشپنجم این فصل را تشکیل می‌دهد. در بخشششم مباحثاحیاء دین و اندیشه‌های سلسله احیاگران آمده و در بخشهفتم نظریاتفیلسوفان سیاسی مغربپیرامون دموکراسی ذکر شده است . فصل سوم: روشتحقیق: در این تحقیق دو روشکتابخانه‌ای و تحلیل محتوا مورد بهره‌برداری قرار گرفته است . در مجموع 48 شماره مجلاتکیان، نامه فرهنگو فرهنگتوسعه از مهر 1371 تا شهریور 1374 جامعه آماری این تحقیق است . در اینجا مفاهیم مورد تعریفواقع شده‌اند نظیر سنت ، تجدد، علم، عقل و ... فصل چهارم: بررسی یافته‌های تحقیق: به منظور دستیابی به نظریاتجامع سوالاتی طرح و با توجه به یافته‌ها به انها پاسخ داده شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که در مورد اندیشه‌های سنتو تجدد نشریه کیان با 55/7 درصد بیشترین فراوانی را در مقایسه با دو نشریه دیگر داراست . از میان روشنفکران عبدالکریم سروشدر بازسازی سنتو فهم دینی بیشترین جهد و کوششرا می‌ورزد. از میان مولفه‌های تجدد مولفه دمکراسی و نسبتآن با معرفتدینی 17/9 درصد بیشترین فراوانی را دارا استو حکایتاز آن دارد که امر سیاستو حکومتو تبیین فلسفه متناسببا اندیشه دینی و نمونه جدی روشنفکر ایرانی است . جداول آماری نشان می‌دهد که از مجموع بررسی سه نشریه نگرشمثبتنسبتبه مولفه‌های تجدد با سنتدر مقایسه با نگرشمنفی بیشتر است . بعلاوه در راساندیشه‌های موجود روشنفکری سه رهیافتبه چشم می‌خورد: دیدگاه علمی و معرفت‌شناسانه، دیدگاه فلسفی ماهیتکار و هستی‌شناسانه و دیدگاه جامعه‌شناسانه و ....

متکلمان و فلاسفه بر این عقیده‌اند که حیات صفتی است که به خاطر آن صفت، موجود می‌تواند ادراک و فعل داشته باشد. اما آنان تذکر می‌دهند که علم و قدرت از نظر مفهومی غیر از مفهوم حیات می‌باشد. قرآن هم این تشخیص را تأیید کرده و هم‌چنین در آیات و روایات، فلسفه و کلام، این صفت به خداوند نسبت داده شده است. فلاسفه و متکلمان شیعه صفت حیات را عین ذات خدا می‌دانند ولی اشاعره آن‌را زائد بر ذات خدا می‌دانند و معتزله قائل به نفی صفات‌اند.در مقایسه میان این آرا نقاط ضعف دیدگاه اشاعره و معترله واستواری دیدگاه متکلمین شیعه و فلاسفه روشن می‌شود.اکثر متکلمان و فلاسفه، نفس را به سه دسته نباتی و حیوانی و ناطقه تقسیم کرده و آن را مبدأ حیات می‌دانند ولی در حکمت متعالیه هر موجودی به اندازه‌ای که از وجود بهره دارد، از حیات نیز برخوردار است. آیات و روایات وجود حیات در جمادات را تأیید می‌کنند. با پذیرش مبانی حکمت متعالیه ضرورتا باید وجود مرتبه ای از شعور در جمادات را پذیرفت.در علوم جدید نیز به جای تعریف حیات نشانه‌های حیات در موجودات مانند رشد، تغذیه، تولید مثل و ...بررسی گردیده است.

«شیخ سعید نورسی» عارف، عالم و شارحی بزرگ از بلاد ترکیه است که در سال 1876 در روستای نورس در استان بتلیس به دنیا آمد. از همان کودکی آثار ذکاوت و نبوغ در سیمایش نمودار بود و در میان شاگردان مدرسه به شیخ معروف شد. میل به عزلت و درویشی از دوران جوانی در او ریشه داشت و مطالعه آثاری از شیخ عبدالقادر گیلانی و شیخ احمد سرهندی این تمایل را در او به شدت تقویت کرد. او در حمله روس‌ها به امپراتوری عثمانی و پس از مبارزه‌ای پر از رشادت اسیر قزاق‌ها شد. جراحت‌های روحی ناشی از جنگ او را دچار بحرانی درونی کرد. و پس از جنگ اگر چه پیشنهادات مختلفی از سوی حکومت به او شد اما او سیاست را کنار نهاد و وقتی که جریان سکولار و ضد اسلامی رهبران جدید ترکیه را مشاهده کرد، وقت خود را وقف یافتن راهی برای زنده نگهداشتن و حفظ ایمان نمود و نوشتن مجموعه آثار دینی، تفسیری و عرفانی خود را با نام «رسائل نور» آغاز کرد. او معتقد بود که رسائل به نوعی الهام خداوندی است: «رسائل نور افکاری نیست که عقل بشری آن را آراسته باشد، بلکه الهامی خداوندی است که آن را از نور قرآن بر قلب من فرو فرستاده است.» سلوک عرفانی نورسی بر اساس مسلک نقشبندی است اما او مقامات ده گانه یا هفت گانه عرفا را در چهار منزل عجز، فقر، شفقت و تفکر خلاصه می‌کند. و معتقد است عجز چون عشق انسان را با عبادت به معبود می‌رساند. حقیقت اوراد و اذکار در سنت عرفانی او پیروی از سنت نبوی، عمل به فرائض و ترک کبائر است. به عقیده نورسی مجموعه رسائل به نجات ایمان می‌اندیشد. همان چیزی که اهل تصوف در پی تبیین حقیقت آن بوده‌اند. آثار او آکنده از عبارات، اصطلاحات و اندیشه‌های صوفیه و کلمات عرفانی است، با این همه نورسی از جمله چهره‌هایی است که نه فرقه‌ای ایجاد کرد و نه خود را صوفی پنداشت. او همیشه می‌گفت من معلمی همانند غزالی و امام ربانی هستم. و طریقت نورسیه یا نورجی پس از او توسط شاگردانش و بر اساس اندیشه‌ها و افکار او بنا نهاده شد.1-2 اهمیت و ضرورت پژوهششیخ نورسی با وجود گستردگی اندیشه‌های عرفانی و آثار عرفانی و دینی، و با وجود اهمیت رسائل نور در تبیین مسائل دینی و عرفانی، هنوز آن گونه که باید شناخته شده نیست. بدون شک معرفی آراء و اندیشه‌های او بعنوان یک شارح و مفسر قرآن با نگرش عرفانی، و نیز بررسی تعالیم عرفانی او، می‌تواند برای پژوهشگران و علاقمندان به عرفان اسلامی اهمیت و ضرورت داشته باشد. 1-3 اهداف پژوهشنگارنده در این پژوهش اهداف زیر را دنبال می‌کند:1-

تناوب اصطلاحی جدید است که توسط زبان شناسان در عصر جدید ظهور کرده است، بحثی سبک شناسی است و از مهم ترین مباحث در علم سیاق به شمار می آید، بحثهایی از آن در کتابهای قدیم نزد نحویان و بلاغیان وجود دارد نمونه هایی از آن در قرآن و شعر عرب وارد شده است و شامل تناوب بین افعال، اسماء و حروف می شود. معنایش در کلام روشن نمی شود مگر از خلال علم سیاق و دلالت. تا زمانی که خارج از سیاق باشد از ارزش بلاغی برخوردار نیست، در علم صرف، نحو و بلاغت وارد شده است، بین دو مدرسه کوفه و بصره در آن اختلاف نظر وجود دارد. ناعوم چامسکی، زبان شناس معاصر در آثارش در زمینه ی نحو تولیدی تحویلی به آن پرداخته است. این مبحث به دایره گسترده و اهمیتی که دارد از ارزش بلاغی برخوردار است.

امامت و صفات آن، همواره از صدر اسلام مورد توجه بوده است و ائمه اطهار به معرفی خود پرداخته اند. اما بعد از غیبت امام زمان سوالاتی جدید در این باره بوجود آمد. یکی از نظراتی که در مورد امامت وجایگاه آن مطرح شده نظریه ی علمای ابرار است. بر مبنای این نظریه ائمه هرگز با پیامبران قابل مقایسه نیستند و معارف دین را صرفاً به شیوه ی اکتسابی از امام قبل دریافت کرده و یا با رأی واجتهاد و استنباط، احکام شرعی را تحصیل کرده اند وهمانند دیگر آدمیان خطا پذیرند. در این مجموعه ضمن بیان نظر علمای شیعه ازقرن سوم تا زمان حاضر وطرح دیدگاه دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی در مورد امامت و جایگاه آن (با تاکید بر دو صفت علم وعصمت امام) به بررسی و نقد نظریه ی علمای ابرار با استفاده ازآیات، روایات و استدلالات عقلی از منظر کلام و فلسفه می پردازیم.

بی‏تردید تربیت از مهم‏ترین و ضروری‏ترین مسئولیت‏ها در عصر حاضر است، به گونه‏ای که به دلیل رشد تعاملات بین جوامع و معضلات عصر مدرن، هم‏اکنون به دغدغه‏ای اساسی تبدیل شده است؛ گرچه در گذشته نیز همواره مورد توجه علما و اندیشمندان اسلامی بوده است. هیچ تربیتی نیست که بعد شناختی نداشته باشد و در نتیجه تعلیم را شامل نشود، این پژوهش نیز به این بعد از تربیت، یعنی تربیت معرفتی می‏پردازد. اما انسان موضوع تربیت است، بنابراین هرگونه طرحی به منظور تربیت وی، مسبوق به نگاه انسان‏شناختی ویژه‏ای است. شناخت عوالم هستی نیز به عنوان مسیر حرکت انسان به سوی تعالی، یکی از ارکان تربیت معرفتی است. با این توضیح تبیین دیدگاه قرآن کریم در بحث ابعاد و مراتب انسان‏ و هستی ضروری می‏نمود. به ویژه که دیدگاه‏هایی جدید و مباحثی نو در حوزه انسان‏شناسی و هستی‏شناسی مطرح شده‏اند و نگاه صرفاً مادی به انسان و جهان دارند و لازم است تفاوت این دیدگاه‏ها با نگاه قرآن مشخص گردد. در نگاه دینی انسان، هستی و قرآن سه نسخه منطبق بر یکدیگرند. از همین رو قرآن کریم تنها مرجعی است که می‏تواند به طور جامع به بحث تربیت انسان بپردازد؛ زیرا معارف لازم برای رشد همه‏ جانبه انسان را دربردارد. قرآن کریم در فرایند رشد و حرکت انسان به سوی تعالی، توجه ویژه‏ای به بحث علم آموزی دارد؛ علم مقدس و مبارکی که طلب آن را بر هر مسلمانی واجب نموده است. اما امروزه دنیای سکولار مفهوم جدیدی از علم ارائه می‏دهد و علم را در پایین‏ترین مرتبه خود یعنی دانش مفهومی حسی منحصر می‏گرداند؛ درحالی که مفهوم علم در فرهنگ اسلامی با مفهوم سکولارِ علم متفاوت است. بر همین اساس انسان‏هایی که در نظام‏ علمی این دو فرهنگ تربیت خواهند شد با یکدیگر متفاوت خواهند بود. این پژوهش مدل تربیتی بر اساس نظام علم قرآنی را مد نظر دارد و از آنجا که خداوند متعال اولین مربی انسان است و هر گونه طرح تربیتی و هر نوع برنامه آموزشی برای وی باید با محوریت کلام الاهی صورت پذیرد، این پژوهش به ارائه یک نظام جامع آموزشی با محوریت قرآن می‏پردازد. در این نظام مفهوم حقیقی علم مورد توجه قرار گرفته ‏است؛ علمی که پیوند ناگسستنی با ایمان دارد. با برقراری آن در جامعه، شاهد ملموس‏تر شدن حضور قرآن در زندگی افراد و تغییر شگرفی در فرهنگ انسان‏ها خواهیم‏ شد.

چکیده تمام نماادیان ابراهیمی (اسلام، مسیحیت و یهودیت) مبتنی بر وحی و کلام الهی اند و این امر باعث می‌شود که فرهنگ دینی چنین جوامعی به شدت تحت تاثیر متون دینی و تفسیر و فهم آن ها باشد، این پیوند عمیق میان فرهنگ دینی و مقوله تفسیر متون دینی موجب می‌شود که ارائه نظریات نو در زمینه تفسیر و فهم متون، بر معرفت دینی و تفسیر متون دینی تاثیر گذار باشد و عالمان دینی را با پرسش هایجدید روبه رو سازد. علاوه بر این پاره‌ای از مباحث هرمنوتیک معاصر به تفکر فلسفی درباره ماهیت فهم می پردازد، که در آن فهم خاصی مثل فهم دینی یا علمی یا اجتماعی مورد نظر نیست، بلکه مطلق عمل فهمیدن و شرایط حصول آن مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. قضاوت‌‌ها و احکام عامی که در این بررسی صادر می‌شود، شامل معرفت دینی و فهم و تفسیر متون دینی نیز می‌شود، و در نتیجه میان مباحث هرمنوتیک و معرفت دینی پیوند برقرار می‌شود.از آن جا که همواره در بحث از تفسیر کتب مقدس دغدغه و اختلاف نظر اساسی مفسرین مسئله دست یابی و یا عدم امکان دست یابی به قصد مولفو به تبع آ ن دست یابی به فهم عینی از سویی و پایان ناپذیر بودن فرآیند عمل فهم و تفسیر از سوی دیگر بوده است رساله حاضر به بررسی این مسئله بر اساس تطبیق آراء شلایرماخر و گادامر و بازتاب آراء هرمنوتیکی آین دو در حوزه فهم و تفسیر دینی می پردازد. واژگان کلیدی: فهم دینی، تفسیر، عینیت، نسبیت.

مسئله قیاس و استقرا که به عنوان دو محور اساسی در پیدایش شناخت و معرفت نقش ایفا می کنند از اساسی ترین مباحث علم منطق که از علوم پایه محسوب می شود قرار گرفته اند و خود استقرا بر دو نوع کامل و ناقص تقسیم می شود ولی از آنجایی که معمولا استقرای کلی به ندرت اتفاق می افتد و مقدمات قیاس هم بر استقرا استوار استآنچه که در منطق از ارزش عملی بالایی برخوردار است استقرای ناقص می باشد. در این میان مشکله استقرای ناقص که در آن از حکم جزء به حکم کل می رسیم از دیر باز به عنوان مشکله حل نشدنی چندین هزار ساله مطرح بوده است.علامه شهید آیت الله صدر (ره) متاخرترین اندیشمندی است که در مورد استقرا به بحث در مورد آن پرداخته و نظریات بی بدیل و کاملا ابتکاری و متفاوت با بحثهای قبل از خود در باب استقرا داده است. شهید صدر (ره) با ارائه تعریف و روش جدید از حساب احتمالات، و ارتباط آن با مسئله استقرا، و همچنین طرح مباحث علم اجمالی، در قدم اول، و طرح یقین موضوعی و ذاتی در مقابل یقین منطقی، در قدم دوم، به طرح و اثبات مبانی استقرای منطقی پرداخته است.با توجه به این که اکثر شناخت های بشری که برخی در جایگاه باور و اعتقاد قرار می گیرند از راه استقرای ناقص حاصل می شود و هرگونه تغییر و دگر گونی در مبانی منطقی آن، در طریقه رسیدن به این شناخت ها و نیز ارزش گذاری این معرفت ها تغییر ایجاد می کند بنابراین با نگاه عمیق و ابتکاری شهید صدر به مبانی منطقی استقرا باید ببینیم که چه تاثیراتی در شناخت ها و باورها ایجاد می شود.در این مقال تنها به تاثیر این نوع نگاه به مبانی منطقی استقرا در شناخت های عمیق اسلامی انسانی یعنی اصول اعتقادی توحید، نبوت و معاد مورد بررسی قرار گرفته و به تاثیرات بسیار مثبت، ژرف و عمیق این مبانی در آنها اذعان شده است.

واژ? امامت در اصل به معنای مطلق «پیشوایی» است و در فرهنگ اسلامی ـ سیاسی شیعه، بیشتر بر مصداق خاصی از آن اطلاق می‌گردد و آن رهبری عالمانه، دردمندانه و دلسوزان? امّت، در تمام شوون اجتماعی، چه فکری، چه سیاسی و ... است. و مفهوم حرکت و پیش‌روی، پیش‌گامی و پیشاهنگی در خطّی که مردم حرکت می‌کنند، در کلم? امام وجود دارد. امام گوهر یکتاى روزگار خویش است، و امـامـت ، عهد و پیمانى است بین خداوند عزّوجلّ و مردانى که از پیش، براى این امر عظیم مشخّص شده‌اند.این عقید? بنیادین در میان مباحث اساسی کتاب جامع، واقعگرا و روشنگر نهج البلاغه که خود از زبان یکی از حلقه های زنجیر? الهی امامت صادر شده، دارای مقامی درخور است و حضرت در تبیین این شاهرگ حیاتی جامع? اسلامی بسیار کوشیده‌اند. تتبّع زوایای مختلف امامت در نگر? قرآنی امام علی (علیه السلام) گویای رابط? عمیق نهج البلاغه با قرآن است و پژوهشی است در مسأل? امامت، با رویکردی جدید که کارکرد امامت، به عنوان عنصر حرکت دهند? امّت در متن اجتماع را بازگو می‌نماید.امامت از دیدگاه نهج‌البلاغه بصورت یک مفهوم یک بُعدى مطرح نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای پیچیده، چند‌بُعدى و تشکیل‌یافته از عناصر مختلفى است که تا هم? آن ابعاد و عناصر در جامعه عینیت نیابد، امامت به معنى واقعیش در امّت پیاده نخواهد شد امامت، ازسویی در ساختاری پیچیده و حسّاس، با امّت مرتبط می‌شود و از دیگر سو در ابعادی پیچیده‌تر، با خداى جهان‌آفرین ارتباط پیدا می‌کند.منشأ امامت مطابق نصوص قرآن و روایات به ویژه نهج البلاغه، الهی است و علم اراد? بشری را راهی در آن نیست. این ویژگی مکتب تشیع را نشان می‌دهد که رابطه امت با آسمان را از طریق امام، وحیانی دانسته است. برهمین اساس تمسّک به دو ثقل جدائی ناپذیر قرآن و عترت ـ که ثقل اکبر برنام? سعادت است و ثقل اصغر پیاده کنند? دستورات وحیانی ـ و حفظ این دو گوهر گرانسنگ، ضامن نجات بشریت از وادی اوهام و ضلالت است، بویژه اینکه در نهج البلاغه خصائصی برای امامان معصوم که از سلال? پاکان عالمند، برشمرده شده ـ از حجّت و نعمت و رحمت ربّ العالمین بودن ایشان گرفته تا هدایت و علم و کمالات و فضایل خاصّه ای که این ترجمان های والای وحی ربّانی در خود دارند ـ است. با کنکاش در جایگاه امام در عینیت جامعه از نگاه نهج البلاغه، این حقیقت را درمی‌یابیم که جامعه بدون امام به جائی نمی‌رسد و چنانچه امام وارسته ـ ای که عملکردش تداوم حرکت بیدارگرایان? انبیاست ـ نباشد وحدت، عدالت، امنیت، معنویت، قداست و بسیاری دیگر از مفاهیم بلند از جامعه رخت برمی بندد.اگر حضور و عملکرد حکیمانه و عالمان? امام به عنوان قطب و کانون استوار اجتماع و عنصر محرّک آن در صحنه های مختلفی که در اجتماع بروز می نماید از سویی و ذکاوت، بصیرت، واقع نگری و آینده نگری های ایشان و هم چنین سیاست های صحیح اتخاذ شده از جانب ایشان با چاشنی اقدام جسورانه و مقتدرانه در رویارویی با انحرافات و فتنه های بزرگ در عرص? اجتماعاز دیگر سوی نباشد، امّتیان سرگشته و گم کرده راه، بی هیچ پناهگاه مستحکمی که بدو روی آرند و هیچ معیار و میزان تمام عیاری که اقوال، رفتار و کردار وی را سرلوح? خویش ساخته و بعنوان سمبلی کمال و تمام به وی تأسّی جویند، می‌مانند. امّت و امامت نظامی اجتماعی را تشکیل می دهند؛ نظامی الهی، خدامحور، متحد، هماهنگ و هم‏ مسلک. ستون فقرات چنین نظام والا و ارزشمندی را دیانت و عدالت تنظیم می‏نماید، امام و رهبر قطب الهی حرکت چنین اجتماعی است، هم? حرکت‏ها، ایده‏ها، آرمان‏ها در سمت و سوی اراد? انسانی والا و الهی به نام امام و رهبر است. در این نظام امام و مردم در برابر هم ملزم به رعایت حقوقی هستند که ضامن بقای آن‌هاست. از جمله حقوق امام بر امت، حق شناخت حجت زمانه، مودت و ولایت نسبت به او و اطاعت بی چون و چرا از اوست. تمامی مواردی که در سطور پیشین برشمردیم با تتبّع و تفحّص در کتاب ارزشمند نهج البلاغه و با بهره گیری از بارقه های کلام قرآنی مولا به دست می آید. در پایان بیان این نکته ضروری به نظر می رسد کهبا بررسی نقش اهل بیت (علیهم السّلام) در عینیّت جامعه،به مدل و سبک رفتار آنان می توان در جامع? کنونی تأسّی کرد و تبیین آن را به مهمترین آبشخور مفاهیم بلند قرآنی یعنی نهج البلاغه، این کتاب جاودان? روشنگری که در واقع تفسیر آیات روح بخش کلام الله است، سپرد