جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط علم و اخـلاق از مسائل مهمی است که همواره در مبـاحث معرفت‌شناسی مطـرح است. در همین راستا تاثیر تهذیب نفس بر کیفیت حصول معرفت از موضوعات جالب و بنیادین این مسئله است. دغدغه بشر امروزی این است که به اصیل‌ترین و ناب‌ترین معارف دست یابد تا بتواند ریشه جهالت‌ها و اسارت‌های ناشی از آن را از بین ببرد. و این واقعیت، قابل انکار نیست که دستیابـی به معرفت با عوامل و مـوانع فراوانـی مـواجه است. نـفس انسان، مدرک ادراکات می‌باشد و هنگامی که نفس به درک اشیا نائل می‌شود مراحل و مراتبی را طـی می‌کند تا بتواند معـرفتی را کسب نمـاید. در ایـن نوشتار مشخص مـی‌گردد که حقیقت علـم، امری وجودی و افاضه‌ای از عالم بالا بر قلب (نفس) انسان اسـت و جستجو در آثار نراقـی نشان می‌دهد که تهذیب نفس، زمینه‌سـاز حصـول معرفت حقیقی است و امـوری چـون تعلق خاطر به امور مادی و خواهـش‌های نفسانی باعث عـدم دریـافت قابلیت لازم جـهت کسب معرفت حقیقی می‌شـود و در نهایت وجود طهارت و تزکیه نفس، مهمترین عامل کسب معرفت حقیقی معرفی می‌گردد.

چکیده:دیوان ناصرخسرو یادگار دوران شکوفایی سبک خراسانی در قرن پنجم هجری است. علاوه بر اینکه از نظر هنر شاعری از بهترین نمونه‌های سبک خراسانیاست، از نظر اخلاقی نیز با توجّه به اهتمام شاعر به مسائل اخلاقیارزش فراوان دارد.رساله حاضر در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول مقدماتی در تبیین و تعریف علم اخلاق ، فلسفه اخلاق ، ارتباط اخلاق با علوم دیگر ، اخلاق اسلامی ، معرفی ناصر خسرو و اهمیّت بررسی اخلاقیّات در دیوان ناصر خسرو و چگونگی طرح مضامین اخلاقی در دیوان ناصر خسرو را در بر می گیرد . و در بخش دوم نیز که شامل متن اصلی پایان نامه است انواع رذایل و فضایل اخلاقی همراه با آیات و روایات مربوط و تعریف و توضیحی مختصر و شواهدی از اشعار ناصر خسرو با تحلیلی موجز و مجمل آمده است . تحقیق در مسائل اخلاقی دیوان نشان می دهد که شاعر حکیم به نکوهش رذایل اخلاقی و توصیه به ترک آنها بیشتر توجه کرده است تا به ستایش فضایل اخلاقی و ترغیب به آنها. از میان رذایل هم نکوهش بعضی از آنها مانند طمع و ستم ، مکر ، حسد و ... بیشتر از بقیه مورد توجه شاعر بوده است. درباره فضایل هم چنین سخنی مصداق دارد و ستایش صبر ، شکر ، زهد ، توبه و قناعت به موارد دیگر از نظر تعداد برتری دارد . ناصر خسرو به آیات و روایات مربوط به موضوع مورد نظرش توجه خاصّی دارد. در بعضی موارد بیت ناصر خسرو عین ترجمه آیه یا حدیث است. در اکثر موارد اشاره ای به اقتباس از آیه یا حدیث ندارد بلکه مضمون بیت ما را به این موضوع رهنمون می شود . ولی در موارد اندک، به اقتباس از آیه یا حدیث تصریح کرده است. ما سعی کرده ایم تا حد توان بیشتر آیات و روایاتی را که مورد توجه شاعر بوده برای تبیین موضوع مورد نظر اخلاقی بیاوریم.به نظر می رسد ناصر خسرو از هر فرصتی استفاده می کند تا در شعرش به وعظ و اندرز دادن به مردم بپردازد و مسائل اخلاقی را به آنها گوشزد کند – چیزی که در آثار نثرش خبر چندانی از آن نیست – و در آن قدرت کم نظیری را نشان می دهد . واعظی که علاوه بر تسلّط به موضوع ، قدرت شعر و بیان را نیز در اختیار دارد.

اخلاق عبارت از هیأتی راسخ در نفس است که به سهولت و بدون نیاز به فکر و رؤیت، مصدر افعال باشد . اگر آن هیأت منبع صدور افعال زیبا و پسندیده باشد، آن اخلاق را نیکو گویند. و اگر بر عکس باشد آن اخلاق ناپسند است. در دین اسلام پس از داشتن عقیده و باوری صحیح و توحیدی، رسیدن به اخلاق پسندیده مهمترین هدفی است که بدان توصیه شده است. آنچه که در این مقاله خواهد آمد ، نگاهی به تهذیب اخلاق از نگاه حکمای اسلامی در قیاس با قرآن است. و اشاره خواهد شد که کتابهایی که از ارسطو تاکنون در مورد اخلاق نوشته شده دو رویکرد دارند: رویکرد اول طرح مباحثی تئوریک و نظری در باب علم اخلاق که بنیان گزار آن ارسطو بوده و بر اساس بینش فلسفی خود به ارائه‌ی مطالب به صورت عقلیِ محض پرداخته است. رویکرد دوم که در میان فیلسوفان و حکمای اسلامی دیده می ،شود از طرفی استفاده از مبانی نظری فلاسفه در مورد اخلاق است و از طرف دیگر طرح رذایل و فضایل اخلاقی عموماً بر اساس متون دینی (=قرآن و سنت) بوده است. این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی نوشته شده، حاوی این نتیجه است که بیشتر مباحث انسانشناسانه‌ی حکمای اسلامی، همان مباحث پیشین حکمای یونان بوده که در قالب ترجمه‌ی مواریث یونانی به ادبیات اسلامی راه پیدا کرده است. اما در شمردن رذایل و فضایل اخلاقی مهمترین منبع آنها قرآن بوده است.

چکیده هدف در این پژوهش بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام سجاد(ع) بود بدین منظور آثار امام سجاد(ع) از جمله روایات وادعیه و رسال? حقوق ایشان مورد بررسی قرار گرفت وبر اساس آن دلالت‌های مربوط به تربیت اخلاقی استنباط شد.این پژوهش که از جمله طرح‌های تحقیق کیفی به شمار میرود با استفاده از روش اسنادی –تحلیلی شکل گرفت‌.در حیطه ی تربیت اخلاقی، جایگاه اخلاق، ضرورت اخلاقی شناخت انسان وخصوصیات فطری و اخلاقی او، ابعاد تربیت اخلاقی و درمان رذایل اخلاقی در کلام و ادعی? امام سجاد(ع) مورد بررسی قرار گرفت. مباحث تربیتی که بر مبنای ادعیه و بیانات گوهر بار اخلاقی امام سجاد(ع)تدوین گردید به صورت یک چارچوب پیشنهادی در قالب اهداف ،اصول و روش ها مورد بحث قرار گرفت.نتایج حاصل از این پژوهش در بخش اهداف نشان داد که هدف غایی تربیت اخلاقی دستیابی به رضوان وقرب الهی است. اهداف واسطه ای از جمله عبادت، رسیدن به معرفت، ایمان وتقوا و اهداف رفتاری از جمله پرورش فضایل و از میان بردن رذایل اخلاقی و پرورش حس تعهد ومسئولیت اخلاقی در راستای اهداف غایی مورد بررسی قرار گرفت. سپس اصول تربیت اخلاقی بر اساس مبانی تربیت اخلاقی تدوین گردیدواصل تقوا، اصل تفکر،اصل تذکر، اصل عزت، اصل خودسازی، اصل غفلت زدایی، اصل پیشگیری از نابهنجاری‌های اخلاقی و اصل درمان بیماری‌های اخلاقی از این اصول هستندو به منظور هریک از این اصول روش‌های آموزشی تدوین گردید که برای مثال میتوان به روش‌های ذکر، پرهیزر از معاصی، صمت وخردورزی، یادآوری نعمت ها عبرت آموزی، احترام و محبت، تغافل، احسان، مشارطه، مراقبه، محاسبه، عبادت، تلاوت قرآن، توجه به واعظ درونی، خودداری از شنیدن و دیدن اعمال و رفتار ناشایست، پرهیز از همنشینی با صاحبان رذایل، سعی در یافتن عیوب خود، توبه ، نیکی در برابر بدی، عفو و موعظه اشاره نمود.

صحیفه‌ی سجادیه ازجمله میراث‌های ماندگار وارزشمندی است.که بعد ازحادثه‌ی خونین واسف‌انگیز کربلا وبه شهادت رسیدن امام حسین (ع) ویاران با و فایش، در فضای بسته‌ی سیاسی که؛ ازجانب امویان به و جود آمده بود، توسط امام با کمال شجاعت وصلابت، با مکتبی جدید به نام مکتب دعا، برای ابلاغ رسالت امامت بیان شد. این کتاب به قدری ارزشمند است که بعد از قرآن ونهج‌البلاغه از جایگاهی و یژه برخوردار می‌باشد. تا جایی که از آن به اولین اثر مکتوب اهل‌البیت، اخت قرآن، انجیل اهل البیت، زبورآل محمد وقرآن صاعد یاد می‌شود. حال این سوال پیش می‌آید که چه موضوعاتی در صحیفه‌ی سجادیه مطرح شده، وجایگاه آن از منظرعلوم بلاغی، چگونه است؟ در تبیین این سوال می‌توان چنین بیان کرد که انسان به هنگام گشت و گذار در این و ادی پرمعنا، علاوه بر مفاهیم ومعارف پر مغز اسلامی مانند اخلاق، از منظر زیبا‌شناسی ومشاهده‌ی عوامل آفرینش ادبی تناسب وزیبایی، چون‌: حسن مطلع، حسن تخلص، حسن ختام‌؛ و حدت موضوع؛ تناسب وهمبستگی و توافق میان معانی و الفاظ؛ دقت درگزینش وانتخاب و اژگان، حروف وعبارات؛ هماهنگی عبارات وارتباط آنها به کمک ادات و صل وربط واهتمام شدید به زیبایی نظام وترتیب اجزای جمله؛ موسیقی و آهنگی دلنشین که درظرافت‌هایی موسیقیایی همچون‌: سجع، موازنه، طباق، جناس، مراعات النظیر، رد العجز علی‌الصدر، تکرار... نواخته شده است. وبهره‌گیری از صورخیال همچون: تشبیه، استعاره، کنایه ومجاز با استفاده ازاسلوب‌های منطقی ساده وروان؛ اقتباس از قرآن واستشهاد به آن؛عظمت وشکوهمندی‌اندیشه وایده‌ی گفتار؛ استیفای معنا و پرداختن به همه‌ی جوانب معنا آن را در اوج می‌بیند. دراین تحقیق نگارنده فضایل ورذایل اخلاقی مطرح شده در این اثرادبی را مورد بررسی قرارداده وبا تحلیل متن صحیفه سجادیه و ارائه شواهدی چند معلوم ساخته است که فضایل ورذایل اخلاقی درآن در قالب‌های علوم بلاغت باشیوه‌ای بسیارظریف بیان شده است. وبیشترین سهم به ترتیب ازآن سجع، استعاره، اقتباس، تشبیه، ایجاز، کنایه، تلمیح، طباق و ... می‌باشد.

نظریه اعتدال که خاستگاه آن یونان باستان و آراء افلاطون و ارسطو است، رایج ترین نظریه اخلاقی در بین حکمای اسلامی مانند کندی، فارابی، ابن سینا، مسکویه، خواجه نصیر طوسی و دیگران است. بر اساس این نظریه، فضایل اخلاقی از رعایت اعتدال و میانه روی توسط قوای نفس و رذایل اخلاقی از افراط و تفریط قوا در اعمال خود پدید می آید. حکمای اسلامی گرچه در این نظریه متأثر از افلاطون و ارسطو بودند، ولی ابتکارات و نوآوری های زیادی در آن وارد کرده اند. در بین حکمای اسلامی ابن سینا، مسکویه، خواجه نصیر طوسی، راغب اصفهانی بیشترین نوآوری ها را در این نظریه داشته اند. برخی از این نوآوری ها عبارتند از: ادغام قاعده اعتدال ارسطو با نفس شناسی افلاطون، تقسیم فضایل به چهار و رذایل به هشت جنس عالی، قرار دادن انواعی از فضایل و رذایل فرعی تحت این اجناس عالی، اضافه کردن معیار کیفیت (ردائت) به معیار کمّی افراط و تفریط ارسطو، تفکیک معانی مختلف عدالت، اضافه کردن فضایل دینی و عرفانی به فهرست فضایل و ارائه الگوی جامع برای معالجه امراض نفسانی.