جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داد و ستد فرهنگی و فکری میان اقوام و حتی صاحبان مکاتب فکری، از دیرباز تاکنون مورد توجه بوده است. در تقاطع این مواجهه‌ی فرهنگی، تضارب آرا و عقاید عرفانی شرق و غرب محملی است که با وجود اشارات بسیار محققان، نیاز به بازنگری و واکاوی دارد.این پژوهش به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی بر آن است که با تکیه بر متون برجسته‌ی منثور عرفانی و با بررسی روایات مربوط به گفتگو و مصاحبت عرفای مسلمان و دو آیین یهودی و مسیحی، کیفیت تأثیر و تأثر پیروان این مشارب عرفانی را بررسی و تحلیل کند. از نتایج این پژوهش می‌توان به میزان و گستره‌ی تأثیرگذاری عرفای اسلامی بر عرفای مسیحی اشاره کرد. غنای اندیشگانی و آموزه‌ای عرفان اسلامی به عنوان کلان روایت فرهنگی، عامل اصلی توجه عرفای غیر مسلمان به آن‌ها برای نشاندن عطش‌های ناشی از ضعف‌های معنوی و معرفتی خویش است؛ اگرچه تأثر عرفای مسلمان از عرفای یهودی و مسیحی در ایجاد برخی استحسانات مکتب صوفیه چون خرقه‌پوشی، برخی از اشکال ریاضت‌کشی و ... از گرایش عرفای مسلمان به ظواهر مکاتب عرفانی پرده برمی‌دارد.

بی شک اکثر خاورشناسانی که درمورد مصادر قرآن پژوهش هایی را انجام داده اند، قرآن کریم را کتابی بشری و پیامبر(ص) را مُلهم از آیین های دیگر دانسته اند. یکی از آنان، ویلیام سِنت کلر تسدال زبان شناس و مورخ انگلیسی است که مدتی را در جلفای اصفهان، به عنوان دبیر جمعیت مسیونری و مبلّغ مذهبیِ کلیسای انگلستان گذرانده است. وی با تسلطی که بر زبان عربی داشته، زمان زیادی را به تحقیق درمورد منابع اسلام و قرآن صرف کرده و در سال 1900 میلادی کتابی را تحت عنوان منابع اسلام در شش فصل به رشتۀ تحریر درآورده است. این کتاب که به نوعی خلاصۀ اثر دیگر وی یعنی منابع اصلی قرآن است، یکی از مفصل ترین و جنجالی ترین آثاری است که به صورت گسترده به بحث درمورد منابع قرآن پرداخته و برای آن مصادر متعددی را برشمرده است. پژوهش پیش رو که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی همراه با گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات سامان یافته در پی آن است تا با دقت در آثار ویلیام تسدال، به نقد و بررسی نظرات وی درمورد مصادر قرآن بپردازد. نگارنده در این رساله، در هر فصل به ترتیب به ارزیابیِ دقیق شبهات تسدال درمورد «نظریۀ اقتباس قرآن از: آداب و رسوم عرب جاهلی، آداب مذهبی صابیین، آموزه های دین یهود، منابع فِرَق بدعت گذار مسیحی و آموزه های آیین زرتشتی» پرداخته است. بررسی ها نشان می دهد: که نویسندۀ کتاب منابع اسلام، علاوه بر رویکرد علمی، مانند دیگر مبشران مسیحی، انگیزۀ تبشیری و مذهبی نیز داشته و در نوشته هایش سعی بسیاری نموده تا غیر وحیانی بودن آیات قرآن کریم را اثبات کند. دیدگاه های او درمورد اقتباس قرآن از متون دینیِ ادیان دیگر نیز نظرات جدیدی نبوده تا بتوان آن را از نوآوری های او دانست؛ زیرا وی صرفاً به تکرار مطالبی که خاورشناسانی مانند آبراهام گایگر بدان باور داشته اند، پرداخته و با تکیه بر پیش فرض های مشخص، آراء خود را بیان کرده است. همچنین نظریۀ تأثیرپذیری پیامبر(ص) از آموزگاران یهودی، مسیحی و ایرانی که در تمامی فصول کتاب منابع اسلام، ترجیع بند اصلی گفتار تسدال بوده، احتمال نسنجیده و شاذی است که از عدم تسلط کافی او بر متون روایی و تاریخی مسلمانان، حکایت دارد. از سویی دیگر، منابعی را که وی در فصول مختلف کتاب ادعا می کند اساس آیات قرآن قرار گرفته، گاه در زمان پیامبر(ص) مطرح نبوده و یا تقدم تاریخی آن ها نسبت به زمان ظهور اسلام در هاله ای از ابهام است. در این میان، عدم آگاهی تسدال از تاریخ اسلام و مکی و مدنی بودن سُوَر قرآن کریم نیز نظرات وی را با آسیب هایی جدی مواجه ساخته است.

پایان نامه حاضر ، بررسی آیات متحد الموضوع یهود در فرآیند بیست و سه ساله ی وحی را بر عهده گرفته است که این بررسی می تواند چگونگی فرآیند موضع گیری یهود در قبال اسلام و در مقابل، عکس العمل ها و باز خورد رفتار آنان از سوی پیامبر(ص) و مسلمانان،به ارشاد مستقیم وحی را مشخص سازد و بدین ترتیب، روش مواجهه با این فرقه، بر اساس روش وحیانی و قرآنی پیامبر(ص)، به شکلی علمی ، عملی و کاملا نتیجه بخش ارائه گردد و به بیانی دیگر، دستاورد های تربیتی و سیاسی ارزشمندی را به همراه داشته باشد.

در تعالیم یهود ، چنین ادعایی می خوانیم که بنی اسرائیل ملتی برگزیده است و این فکر باعث جرات دادن به پیروان آن دین شده است و آنان را وادار به تجاوز و تعدی بر دیگران می کند و اینگونه است که روح تعصب نژادی و خودبرتر بینی بر افراد این قوم حاکم می شود.

با گذر زمان و ظهور پیچیدگی های علمی،سیاسی و اجتماعی،نقش ادیان و مذاهب به عنوان سرفصل های اصول اعتقادی بشر،همواره مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و نتایج این تحقیقات در حوزه ی مباحث اعتقادی تأثیرگذار می باشد و در زمینه ی مباحث سیاسی ،اجتماعی،فرهنگی و ... نیز نقش تعیین کننده خواهد داشت.در این میان مذهب شیعه به عنوان یکی از فرق اسلامی با توجه به نقش تعیین کننده ی اصول اعتقادی آن در تأثیرگذاری بر روند تحولات جهان،همواره و به خصوص در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در صدر توجهات محققان و مستشرقان قرار گرفته است.پرفسور محمدعلی امیرمعزی به عنوان یک محقق و پژوهشگر در زمینه ی مطالعات شیعی و تاریخ ادیان و مذاهب در جدیدترین کتاب خود که در سال2011 میلادی توسط موسسه اسماعیلیه به چاپ رسید از منظری پدیدارشناسانه –تاریخی گری، نشأت گرفته از تحصیلات دانشگاهی خود،عقاید و آداب و رسوم شیعه را مورد ارزیابی قرار می دهد. نویسنده در این کتاب با هوشمندی و ذکاوتی قابل تحسین، بدون آن که با سبکی القایی خواننده را تحت تأثیر خود قرار دهد با ارائه ی پیش فرضها و نتایج مدنظر خود به صورت تدریجی و بدون تکرار مکرر مدعا،خواننده را در جهت قرارگیری در اهداف مدنظر خود قرار می دهد.وی در مقدمه ی کتاب با ذکر مدعای خود،مبنی بر تأثیرپذیری اعتقادات و آداب و رسوم شیعه،از ادیان ایران باستان و روابط خویشاوندی با پیامبر(ص) که مورد تاکید قرآن می باشد و اعتقادات برخی ادیان دیگر مخاطب را با فرضیه ی مطرح شده در فصل اول کتاب ،با عنوان فرضیه ی «دین علی» آشنا می سازد ،وی در ادامه با ذکر داستان شهربانو به تحلیل چگونگی قرارگرفتن این عقیده در بین اعتقادات شیعه می پردازد و در پایان با ارائه ی مثال های دیگری،خواننده را به تحقیق در مورد آنها فرا می خواند. این رساله در جهت نقد تفکر محوری امیرمعزی،تئوری مطرح شده توسط وی را در گستره ای وسیع تر از افق دید نویسنده ی کتاب مورد ارزیابی قرار داده است.در فصل اول با عنوان کلیات،به شناسایی و تحقیق در مورد رویکرد نویسنده و تبیین اصول کلی تفکر وی و ضرورت بررسی افکار او پرداخته ایم و در فصل دوم با توجه به اهمیت موضوع،دیدگاههای امیرمعزی به تفکیک در موضوعات مختلف مورد تبیین قرار گرفته است. در فصل سوم نیز به بررسی و نقد تئوری «دین علی» با رویکردی کلامی و با توجه به دیدگاههای امیرمعزی در هر حوزه و بر اساس موضوع بندی ارائه شده در کتاب،پرداخته ایم .در فصل چهارم، احتمال تأثیرپذیری شیعه از ادیان ایران باستان و یهود در ادوار مختلف تاریخی،از پیش از اسلام تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و همچنین در حوزه های مختلف اعتقادی،فرهنگی و علمی مورد بررسی قرار گرفته است و درنهایت به ذکر تعدادی از مهمترین موارد تأثیرپذیری شیعه از ادیان مذکور پرداخته ایم .در فصل پنجم با نتیجه گیری از مباحث ارائه شده در سه فصل اول و قسمت پیوست شماره یک،دلایل عدم تأثیرپذیری شیعه را به صورت کلی ارائه نموده ایم.در قسمت پیوست شماره یک، با تطبیق عقاید شیعه با ادیان ایران باستان و یهود، میزان شباهت عناصر اعتقادی و آداب و رسوم شیعه با این ادیان مورد بررسی قرار گرفته است تا علاوه بر آن که میزان صحت ادعای امیرمعزی و بسیاری از مستشرقین در مورد شباهت اعتقادات شیعه به ادیان مذکورمورد ارزیابی قرار گیرد ،زمینه برای ارائه ی احتمالات بعدی به صورتی متقن تر ارائه شود.در این فصل که با شیوه ای کاملا جدید و ابتکاری صورت پذیرفته است،اعتقادات و آداب و رسوم شیعه و ادیان مورد بحث در قالب255 مورد بررسی قرار گرفته و با ارائه ی مستندات، مشخص شده است که اکثر تشابهات شیعه با این ادیان مربوط به اعتقادات و آداب و رسوم مشترک شیعه با دیگر فرق اسلامی می باشد به طوری که هرچه به اعتقادات مختص شیعه نزدیک شویم درصد تشابهات کاهش می یابد.در قسمت پایانی رساله نیز ترجمه ی فصل اول کتاب « معنویت اسلام شیعی» ارائه شده است.

هدف اصلی این رساله بررسی مبانی اعتقادی یهود، ریشه‌یابی این مبانی و نوع تأثیر آن در رفتار با مسلمانان می‌باشد. براین اساس مبانی اعتقادی یهود به سه بخش در سه حیطه توحید، نبوت و معاد تقسیم شده‌ است. ثمره این تلاش و بررسی دستیابی به اصلی‌ترین مبانی یهود در این سه حیطه و اعتقادات ذیل هر کدام می‌باشد که به طور اجمال عبارتند از، انسان تلقّی کردن خداوند، منحصر کردن مسأله نبوت در خود و القاء این مطلب که نسبت به امر معاد و سکرات آن در امنیّت کامل هستند. در مرحله دوم، این مبانی اعتقادی ریشه‌یابی شده است و فطرت و نحوه برخورد با آن، جهل این قوم و نتایج مرتبط با جهل مورد بررسی قرار گرفته است. ماحصل این مرحله این است که جهل آنها همراه با رنجهای طولانی و فشار روانی زیادی که بر آنها واقع شد، آنها را به سمت عقاید انحرافی و نژادپرستی کشاند تا اینکه دچار غفلت محض شده و به کوری فطرت آنها انجامید.در مرحله سوم به تأثیر مبانی اعتقادی یهود در رفتار با مسلمانان از دیدگاه قرآن پرداخته شده است. و در این بررسی این نتیجه حاصل شد که قوم یهود به علت انحراف از دین حق (بت پرستی قبطیان)، قرار گرفتن در فضایی خاص (ظلمهای فرعونیان)، با معرفی خود به عنوان نژاد برتر و منحصر کردن امر نبوت در خود شروع به ظلم در حق مسلمانان با شیوه‌های مختلف نمودند.

تحلیل و ریشه یابی عوامل انحراف قوم یهود از دیدگاه قرآن کریم است. پژوهش حاضر در پنج فصل تهیه و تنظیم شده است. فصل اول به کلیات پژوهش اختصاص یافته و فصل سوم تحت عنوان «یهود شناخت» شامل مباحثی همچون ضرورت یهود پژوهی، یهود مدینه، فرقه های یهود و کتاب های مقدس یهود می باشد. نویسنده در فصل سوم به بررسی و ریشه یابی انحرافات پیش از اسلام یهود پرداخته، این فصل در قالب دو بخش به انحرافات اعتقادی همچون انکار تورات، انکار قیامت و گوساله پرستی و نیز انحرافات غیر اعتقادی اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، اشاره کرده است. بررسی و ریشه یابی انحرافات یهود در دوران پیامبر(ص) موضوع فصل چهارم است که در دو بخش انحرافات اعتقادی از قبیل انحراف از توحید، انکار نبوت، شبهه پراکنی و تحریف و در بخش انحرافات غیر اعتقادی را همچون لجاجت، کتمان تعالیم اسلام، دشمنی با پیامبر(ص)، تفرقه افکنی، نفاق و پیمان شکنی را تبیین کرده است. نویسنده در بخش پایانی به ریشه های اساسی انحراف یهود که شامل نژادپرستی، مقام پرستی، دنیا طلبی و حسادت است، اشاره می کند.

این پژوهش، ضمن تبیین دیدگاه متکلمین اسلامی درباره مسألۀ جبر و اختیار، به بررسی تطبیقی آن در میان ادیان ابراهیمی پرداخته و سپس جایگاه اختیار را در وجود آدمی بر اساس شرایع آسمانی بیان می‌کند. سؤال اصلی این تحقیق؛ که این مقاله مبتنی بر دیدگاه متکلمین ادیان آسمانی، درصدد پاسخگویی به آن است عبارت است از اینکه آیا خداوند متعال همواره انسان را مجبور آفریده، یا اورا مطلقاً رها گذاشته است؟ این مقاله، به تفکیک، به بررسی مسألۀ «جبر و اختیار» در هر سه شریعت پرداخته و نظریات متکلمان هرسه شریعت را جداگانه بیان می‌کند و سپس به تحلیل تطبیقی نظرات ادیان با یکدیگر و بیان تمایزات آنها پرداخته و نگاه کامل‌تر را از میان نظرات برمی‌گزیند. ابتدا دیدگاه کلامی اشعریون و معتزلیون و شیعیان امامیه در مکتب اسلام بیان شده؛ سپس به بررسی نظریات متکلّمان یهودی همچون سعدیا، ابراهیم‌بن‌عذرا و ابراهیم‌بن‌داود بر سر مسأله جبر و اختیار می‌پردازد و در ادامه، نظریات متکلمان مسیحی همچون آگوستین و پلاگیوس و طرفداران آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد و پس از مقایسه تطبیقی مبانی تمامی نظریات، در انتها نتایج پژوهش، جمع‌بندی و ارائه می‌گردد

آئین یهود نیز به سان تمامی ادیان الهی ، از معارف باطنی که در متون مقدس و تعالیم آسمانی پیامبران ریشه دارد بهره مند است و عرفان کابالا یا قبالا ، نماینده عرفان یهود شناخته می‌شود. این شاخه از عرفان نیز به نوبه خود آمیختگی با حقایق و غیرحقایق یافته و این پیچیدگی در هنگام ورود به صحنه اجتماعی و سیاسی ، پررنگ تر می شود. «ارتداد رازگونه» همواره به عنوان نوعی تقیّه فعال و نه منفعل ، و نیز به عنوان پدیده ای سیاسی با توجیهات عمیق عرفانی در آئین قبالای یهود ، یکی از راههای مؤثر در کنار زدن رقبا و دشمنان یهود مطرح بوده که البته لطمات آن علاوه بر گریبان گیر کردن سایر ابناء بشر و ادیان الهی، دامان یهودیت متشرع و حقیقت جو را نیز گرفته است. ورود پولس یهودی به آئین مسیحیت، ورود مشکوک ابوهریره و کعب الاحبار به اسلام ، نیز تحلیل فرقه های ساخته و پرداخته یهود از جمله وهابیت و بابیت و بهائیت ، همچنین فراماسونری و گسترش آن در تمام دنیا بویژه بلاد اسلامی و حتی فروپاشی امپراطوری مسلمان عثمانی که در تمامی آنها ردپای یهودیان و مسلمانان یهودی‌زاده و مسلمان نماهای زیادی یافت می شود، در قالب موضوع «ارتداد رازگونه» قابل طرح و بررسی است.

حفظ سلامت و نظم جامعه، براي حركت در مسير صحيح پيشرفت، در هر مكتبي جزو اولويت هاست. يكي از راه هاي رسيدن به اين هدف، حفظ سلامت و نظم فردي و خانوادگي و تحكيم روابط خانوادگي و نظم اجتماعي است. دو دين يهود و اسلام، براي دستيابي به اين هدف، حفظ عفاف و حجاب را به پيروان خود توصيه مي كنند تا سلامت اخلاقي بر جامعه حاكم شود. حفظ عفاف و حجاب در اين دو دين الهي، به هر دو قشر زن و مرد توصيه شده است و هريك در اين مسير، تكاليف ويژه خود را دارند؛ تكاليفي كه جداي از حفظ عفت خودشان، به حفظ عفت همسرشان و جامعه اي كه در آن حضور دارند نيز كمك مي كند. با مطالعه جزييات اين توصيه ها، مي توان به شباهت هاي بسياري ميان اين دو دين الهي پي برد. اين پژوهش، به موضوع عفاف و حجاب در دو دين يهود و اسلام مي پردازد و تأكيد آن بر مطالب كتاب هاي فقهي تلمود و من لايحضره الفقيه است كه مطالب آنها، تبيين كننده وحي بوده، مورد توجه ويژۀ ‏فقيهان اين دو مكتب مي باشند.