جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - کتاب العقل و الجهل و فیه سته أبواب - کتاب العلم، و آدابه و أنواعه و أحکامه، و فیه ستّه و خمسون باباً - کتاب التوحید و فیه اثنان و ثمانون باباً و فیه من أبواب الاحتجاجات و المناظرات فی التوحید باباً - کتاب العدل و فیه ستّه و ثلاثون باباً - کتاب المعاد و هو یشتمل علی إثبات الحشر الجسمانی و الجنّه و النار و المیزان و الحساب و الصراط و الحوض و الشفاعه و سایر أحوال القیامه و کیفیّاته و فیه أحد و أربعون باباً - کتاب السماء و العالم و هو یشتمل علی بیان مخلوقات اللّه تعالی من العرش و الکرسیّ و الحجب و السموات و الأرض و العناصر و الموالید و أصنافها و أحوالها و ما یتعلّق بکلّ نوع منها من علم النجوم و الطبّ و التشریح و أحوال النفس و الأرواح و غیر ذلک فیه، مائتان و تسع و ثمانون باباً - کتاب النبوّه و هو یشتمل علی عدد الأنبیاء علیهم السلام و أحوالهم و قصصهم و سایر ما یتعلّق بهم و تفاصیلهم من آدم إلی نبیّنا صلّی اللّه علیه و آله، فیه مائه و خمس و ثلاثون باباً - کتاب أحوال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و آیاته و معجزاته و أخباره و غزواته و عشائره و أولاده و أصحابه، فیه اثنان و مائه باب - کتاب أحوال الصحابه و التابعین، فیه أربعه باباً - کتاب الإمامه، و فیه النصوص علی الأئمه علیهم السلام و سایر أحوالهم مجملا و مناقبهم و فضائلهم و شرائط الإمام و علامات الإمامه، و فیه أبواب الاحتجاجات فی الإمامه، فیه مائه و ثمانون باباً -کتاب أحوال أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیه و فضائله و مناقبه و النصوص علی إمامته و معجزاته و سائر ما یتعلق به، و فیه مائه و ثمانیه أبواب -کتاب الفتن و هی ما وقع عند موت النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و بعده إلی شهاده أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیه و لعنه اللّه علی من ظلمه و فیه أبواب أحوال فاطمه صلوات اللّه علیها و عصمتها و فضائلها و ولادتها إلی شهادتها، و فیه بعض الاحتجاجات فی ذلک فیه مائه و تسع و ثلاثون باباً -کتاب أحوال الحسنین إلی الرضا صلوات اللّه علیهم فیه تسع و مأتا باب -کتاب تاریخ الجواد إلی القائم علیهم السلام و فیه ستون باباً -کتاب الإیمان و الکفر و فیه أبواب المعاصی و الکبائر و حدودها، و فیه أبواب النواهی، و فیه أبواب المواعظ، فیه أربعمائه و تسعه عشر باباً -کتاب العشره بین الآباء و الأولاد و الإخوان و ذوی الأرحام و الممالیک و المؤمنین و غیرهم و حقوق کل واحد علی صاحبه، فیه مائه و تسع و خمسون باباً -کتاب الآداب و السنن و فیه تمام أبواب الی و التجمّل فیه مائه و ثمان و سبعون باباً - فی الأصل سماء کتاب أحوال أمیر المؤمنین راجعه. - طبع أبواب الزیّ و التجمّل من البحار ناقصا علی ما تراه فی ج و بعض أبوابها بیاض من الأحادیث و لو کنّا ظفرنا بهذا الفهرس البدیع فهرس مآخذ البحار لأتممناه طبقا لما أشرنا إلیها من الأحادیث فی هذا الفهرس القیّم. - کتاب القرآن و فیه اثنان و خمسون باباً - کتاب الدعاء و فیه مائه و اثنان و أربعون باباً - کتاب الطهاره و فیه مائه و ثلاث و عشرون باباً - کتاب الجنائز و فیه مائه و ثمان و ثلاثون باباً - کتاب الصلاه و فیه مائه و ستّ و سبعون باباً - کتاب الزکاه و فیه أحد و أربعون باباً - کتاب الخمس و فیه ثمانیه أبواب - کتاب الصوم و فیه ثلاثه و أربعون باباً - کتاب الحجّ و فیه مائه و ثلاثه أبواب - کتاب الجهاد و فیه تسعه عشر باباً - کتاب المزار و فیه ثلاثه و ثلاثون باباً - کتاب المکاسب و فیه ستّ و ستّون باباً - کتاب الدین و القرض فیه اثنا عشر باباً - کتاب الإجاره و فیه ثمانیه باباً - کتاب المزارعه و المساقات و أحکامهما، و فیه أبواب الودیعه و العاریه و الصلح و الضمان و الکفاله و الحواله و الوکاله و المضاربه و آدابها و أحکامها و الشرکه و الجعاله و الغصب و ما یوجب الضمان. - کتاب اللقطه و الضالّه فیه باب واحد - کتاب أحیاء الموات فیه بابان - کتاب الوقوف و الصدقات، فیه تسعه أبواب - کتاب السبق و الرمایه و أنواع الرهان فیه باب واحد - کتاب الوصایا، فیه سبعه أبواب - کتاب النکاح، فیه مائه و أربعون باباً - کتاب الفراق، فیه ستّه عشر باباً - کتاب العتق، فیه ثمانیه أبواب - کتاب النذور و الأیمان، فیه عشره أبواب - کتاب المواریث، و فیه سبعه عشر باباً - کتاب القضایا و الأحکام، فیه أربعه و عشرون باباً - کتاب الجنایات و القصاص و الدیات فیه ثلاث و عشرون باباً

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - کلمه المحشّی - خطبه الکتاب - الفصل فی شطر من مناقبه و فضائله - الفصل فی سرد مؤلفّاته و تصانیفه و هی صنفان - الفصل فی ذکر مشایخه و تلامذته و من روی هو عنه و من یروی عنه فی مقامین - الفصل فی ذکر آبائه و أمّهاته و أجداده و ذراریهم و فیه أصلان - الفصل فی إجمال حال ولده و ذراریه و من فیهم من العلماء الأخیار - الفصل فی تاریخ ولادته و وفاته و مبلغ عمره و بعض منامات العلماء - بحث فی معنی الإجازاه و سرد کتب الإجازات - سرد رسالات الإجازات - فهرس کتاب الإجازات - دیباجه الکتاب بقلم العلامه الأفندی تلمیذ المؤلف - باب فی إیراد کتاب فهرس الشیخ منتجب الدین

معرفت فطری از صانع عالم که معرفتی الهی و ناب می باشد ، طریقیت آن برای شناخت خداوند ، جزء متقن ترین طرق خداشناسی بشر است و انبیاء – علیهم السلام – نیز وظیفه ای تذکاری نسبت به آن دارند . از آنجا که این مسئله یک رویکرد درون دینی دارد مورد توجه فکری و خرد ورزی دین پژوهان نحله های مختلف حوزه دین قرار گرفته است . مکتب حکمت متعالیه صدرائی نیز به جهت إعمال روش میان رشته ای در بهره مندی از طرق ادراکی اسلاف و همچنین مکتب روائی مجلسی به لحاظ رویکرد ویژه نسبت به سنت در تفسیر و تأویل گزاره های دینی ؛ منطق گفتمان علمی خاصی را ارئه نموده اند ؛ تا جائی که استخراج معرفتی ، حاصل از مقایسه آراء دو مکتب می تواند ما را به یک حدس علمی از منظر دین برساند . در این رساله علاوه بر تحلیل و بررسی فطرت و معرفت فطری از منظر نحله های مختلف دین پژوه اسلامی ؛ به استخراج مبانی نظری ، تحلیل و تطبیق ره آورد فکری مدرسه حکمت متعالیه و مکتب روائی در خصوص معرفت فطری خداوند پرداخته شده است. مؤسس حکمت متعالیه بر این باور است که این معرفت ، شناختی پیشینی ، عام ، غیر اکتسابی ، بسیط ، تغییر ناپذیر برخاسته از ربط و حصه وجودی معالیل به علت العلل بوده است . رأی بنیانگذار مکتب روائی هم ، این می باشد که : شناخت فطری ، شناختی پیشینی ، آن سوئی ، خدادادی ، کلی ، اجمالی ، ثابت ، برخاسته از رابطه خالق و مخلوق به مقدار قرب و بعد انسان به خدا می باشد . تفاوت مبادی این دو دانشمند موجب دوگانگی در رویکرد و نتایج در مفهوم مسئله شده است.

آنچه که به عنوان اندیشه ­های کلامی شیعه شناخته می‌شود، پیشینه و تطوراتی دارد که بدون شناخت آن، تصویر جامعی از فکر امامیه و کلام شیعه ترسیم نمی‌شود. مفهوم اختیار نیز در طول تاریخ کلام امامیه، دستخوش تطوراتی گشته و متکلمان امامی قرائت­های متفاوتی از آن به دست داده‌اند. این مقاله به بررسی و مقایسه دیدگاه علامه مجلسی و فیض کاشانی در مدرسه اصفهان در این­باره پرداخته است. در مدرسه کلامی اصفهان فیض کاشانی مفهوم اختیار را بر طبق مبانی فلاسفه و عرفا تفسیر کرد و در مقابل علامه مجلسی آن را به مدخلیت توفیقات و خذلان های الهی در افعال انسان تعریف نمود.

حليةالمتقين في الآداب و السنن و الأخلاق، اثر محمدباقر مجلسى (اصفهان، 1037-1110ق، همان جا) است كه آن را خليل رزق عاملى، از زبان فارسى به عربى ترجمه و منتشر كرده است. در مورد ترجمه مذكور چند نكته گفتنى است: اثر حاضر، يك زبانه است و فقط ترجمه عربى است و متن فارسى را به‌همراه ندارد. در اثر حاضر، اكثريت قريب به اتفاق مطالب، عبارت از متن كامل روايات است كه علامه مجلسى انتخاب و به فارسى ترجمه كرده و خليل رزق عاملى در اقدامى درست و عالمانه، به ترجمه مجدد از فارسى به عربى نپرداخته، بلكه به سراغ منابع رفته و به‌جاى ترجمه، متن اصلى روايات را آورده است؛ پس در اكثريت موارد، ترجمه صورت نگرفته، بلكه منبع‌يابى شده و متن اصلى روايات آمده و در نتيجه در اينجا بحث مطابقت و درستى ترجمه مطرح نيست و در صورتى كه در موردى متن فارسى علامه مجلسى با روايت عربى پيداشده مطابقت نداشته باشد، بايد بررسى كرد كه آيا مترجم عربى، منبع مورد نظر علامه مجلسى را پيدا كرده؛ اگر پاسخ مثبت باشد، ديگر در اين صورت اشكالى به مترجم وارد نيست و اگر اشكالى باشد به ترجمه علامه مجلسى به فارسى وارد است. مترجم محترم، در مقدمه‌اش - كه آن را در تاريخ 29 رمضان 1413 در مركز اسلامى رسول اكرم(ص) در نايروبى (كنيا) به پايان رسانده - بر چند نكته تأكيد كرده است: الف)- يكى از نشانه‌هاى كمال شريعت اسلامى، ارتباط استوار با همه جوانب زندگى و تأثيرگذارى ژرف آن بر همه ابعاد تربيتى و اخلاقى فرد و جامعه است؛ ب)- بهترين شاهد بر جامعيت اسلام، رواياتى است كه در زمينه حقوق مردم و چگونگى معاشرت با آنان و حقوق فقيران و والدين و... وارد شده است؛ ج)- مجلسى در اين اثر، تعداد فراوانى از روايات را در زمينه سنن و اخلاق و آداب اسلامى جمع كرده تا انسان با پيروى از آن به كمال و سعادت دنيوى و اخروى برسد؛ د)- مجلسى فقط بر روايات اعتماد كرده، پس ترجمه در اينجا عبارت خواهد بود از ارجاع اين احاديث فارسى به اصل عربى آن؛ بنابراين، روايات، از منابعش استخراج شده و ترجمه عربى با آوردن عين عبارات روايات بدون هيچ تصرفى در آن و البته بر اساس ترتيبى كه نويسنده مراعات كرده؛ به انجام رسيده است. البته برخى از روايات، در منابع يافت نشده و خود مترجم آنها را به زبان عربى ترجمه كرده و آورده و اين روايات بيشتر از ده مورد نيست. براى آشنا شدن با چگونگى ترجمه در اثر حاضر و سهولت مقابله آن با متن اصلى، مطلبى از نويسنده همراه با ترجمه آن در اينجا ذكر مى‌شود: نويسنده چنين نوشته است: «فصل دوازدهم در آداب اسب تاختن و تير انداختن: در احاديث معتبر وارد شده است كه مسابقه و گروبندى جايز نيست، مگر در اسب و استر و الاغ و شتر و فيل و در تيراندازى، منبع اين روايت را نيافته و آن را چنين ترجمه كرده است: «الفصل الثاني عشر «آداب إجراء الخيل و الرماية»: روي في بعض الأحاديث المنقولة عن النبي(ص) و أهل بيته(ع)أنه لا تجوز المسابقة و الرهان إلا في الحصان و البغل و الحمار و الجمل و الفيل و في الرماية» همچنين نويسنده نوشته است: «در حديث صحيح از حضرت امام موسى(ع) منقول است كه هفت چيز است كه اگر در برابر مسافر ظاهر شود براى او شوم است: كلاغى كه فرياد كند از جانب راست او و سگى كه دم را علم كرده باشد و گرگى كه بر دم خود نشسته باشد و بر روى او فرياد كند، پس سه مرتبه بلند شود و پست شود و آهويى كه از جانب راست او بيايد و به جانب چپ او برود و جغدى كه فرياد كند و زن پير سفيدمويى كه روبه‌روى او بيايد و ماده الاغى كه گوشش بريده باشد؛ پس كسى كه از ديدن آنها ترسى به خاطرش بيايد، بگويد: «اعتصمت بك يا رب من شر ما أجد في نفسي فاعصمني من ذلك». چون اين را بگويد، ضررى به او نرسد»، منبع اين روايت را نيز نيافته و آن را چنين ترجمه كرده است: «و في الحديث عن الإمام الكاظم(ع) أنه قال: سبعة أشياء إن قابلها المسافر قبل سفره فإنها شؤم عليه: نعيق الغرب من جانبه الأيمن و الكلب إذا رفع ذيله و الذئب إذا كان جالسا على ذيله و عواء الذئب في وجهه ثلاث مرات و مجيء الغزال من جانبه الأيمن و ذهابه إلى الجانب الأيسر و صراخ البوم و مجيء العجوز ذات الشعر الأبيض إليه و الأتان (أنثى الحمار) المقطوعة الأذنين؛ فإذا حصل الخوف لديه من هذه فليقل: «اعتصمت بك يا رب من شر ما أجد في نفسي فاعصمني من ذلك، لأن هذا يدفع الضرر عنه»» هرچند بررسى تفصيلى اين ترجمه در مواردى كه مترجم به ترجمه مطالب پرداخته، از نظر مطابقت با متن فارسى، كارى مشكل و تخصصى است و فرصت فراوانى مى‌طلبد، ولى با بررسى اجمالى اين اثر، مشخص شد كه مترجم در برگردان مطالب به موفقيت دست يافته و اشكالى در آن مشاهده نشد. مترجم محترم، هرچند در ترجمه مقدمه نويسنده، فهرست باب‌هاى كتاب را آورده و بعد از «الباب الرابع عشر: في آداب السفر»، چنين ترجمه كرده است: «خاتمة: في بيان بعض الفوائد المتفرقة»، ولى با تأسف، افزون بر آنكه خاتمه كتاب را ترجمه نكرده، از يادآورى اين نكته نيز خوددارى ورزيده و گويى به‌صورت كلى اين مطلب را به طاق نسيان سپرده است. خاتمه، در متن فارسى، مفصل (16 صفحه) است. هرچند مترجم در مقدمه‌اش يادآور شده كه به منابع اندكى از روايات دست نيافته است و اين روايات بيشتر از ده مورد نيست، ولى اين موارد، بيش از اين است و به‌طور دقيق با جستجوى عبارت «لم نجده» و «لم نجده في المصدر» و «لم نعثر عليه»، تعداد 36 روايت در اين اثر پيدا مى‌شود كه منبع روائى‌اش به دست نيامده است.

جزوه حاضر گزیده باب امامت از کتاب((عین الحیاه))، تالیف علامه محمدباقر مجلسی است که در آن، شرح و توضیح احادیث و روایاتی در باب امام و امامت گردآمده است .برخی از عناوین کتاب به این قرار است :((هیچ عصری خالی از امام نمی‌باشد))، ((عصمت امام))، ((آیه تطهیر و جریان مباهله))، ((فواید محبت اهل بیت(ع)))، ((قبولی عبادت، مشروط به قبولی دوازده امام(ع))) و ((بعضی از شرایط امامت و علامات امام)) .

موضوع این کتاب، شرح زندگانی پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد(ص) است که براساس ترجمه‌ای از جلد هجدهم کتاب «بحارالانوار» اثر «علامه مجلسی» نگارش یافته است. کتاب مشتمل بر دو بخش است: نگارنده در بخش اول با عنوان «مابقی ابواب معجزات آن حضرت»، معجزات رسول اکرم(ص) را دربارة شفابخشی، برکت، دفع شر، اخبار غیب، پیشگویی‌ها و جنیان بیان می‌کند. و در بخش دوم با عنوان «ابواب زندگانی آن حضرت(ص) از بعثت تا ورود به مدینه» رویدادهای بعثت، صدور وحی بر آن حضرت و دعوت به شریعت، واقعة معراج و هجرت به حبشه را ذکر می‌کند.

اثر حاضر، دومین جلد از کتاب «حیات‌‌القلوب» ، نوشتة «علّامه محمّدباقر مجلسی» است، که به تاریخ زندگی و قصص پیامبر اکرم، حضرت محمّد مصطفی (ص) اختصاص دارد. مطالب اثر در شصت و پنج باب تدوین شده و طی آن، موضوعاتی چون: نسب، خلقت، احوال والدین و اجداد حضرت محمّد (ص)، تاریخ ولادت، اخلاق و سیره، مناقب و فضایل، عصمت، اعجاز، بعثت، معراج، هجرت، جنگ‌‌ها و غزوات، حجّه‌‌الوداع، زنان و فرزندان ایشان و ... مطرح شده ‌‌است. علّامه در این اثر، از منابع معتبر حدیث سنّی و شیعه استفاده کرده و مطالب را به صورت روایی و با زبانی ساده به نگارش درآورده ‌‌است.

در کتاب حاضر، در باب مسئلة وجوب وجود امام با توجّه به آیات قرآن کریم بحث شده است. این نوشتار که مجلّدی از مجموعة «حیات القلوب» است، با هدف اثبات لزوم حضور امام معصوم در همة دوران‌ها از منظر دین و قرآن تدوین شده است. کتاب، مشتمل بر دو باب با عناوین در بیان وجوب وجود امام علیه‌السّلام در هر عصر و در بیان آیاتی که در شأن ائمه علیهم‌السّلام مجملاً نازل شده، است. از جمله مباحث مندرج در کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: وجوب معرفت امام؛ وجوب اطاعت ائمه؛ حدیث ثقلین؛ تأویل سلام علی‌ «الیاسین»؛ تشریح آیاتی که دلالت بر وجوب متابعت اهل بیت علیهم‌السّلام دارند؛ تأویل آیاتی که بر صدق، صادق و صدّیق دلالت دارند؛ ولایت اهل‌بیت(ع)؛ تأویل آیات هدایت به ائمه(ع) و تشریح آیاتی که در مظلومیت ائمه(ع) نازل شده است.