جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اين كتاب از اعمال و اشعار ابوطالب استدلال ميكند بر اينكه دين اسلام را قبول نموده و مسلمان شده است، اين كتاب همان است كه در ذريعه 2/512 ذكرش رفته، و گويا همان كتاب «‌ايمان ابي طالب» شيخ مفيد باشد كه در ص 513 همان مجلد مذكور است، زيرا روش كتاب بي شباهت به روش مفيد نيست. (سيد احمد اشكوري) اين كتاب بسال 1150 ق. به زبان عربي تحرير يافته در آن نويسنده مي خواهد با ذكر دلائل و مدارك متعدد براي ابي طالب عموي پيغمبر اسلام اثبات اعتقاد بدين اسلام كند. (انوار) درباره ايمان ابي طالب عم پيامبر اسلام دانشمندان كتابهاي بسيار نوشته اند كه فهرست آنها در ذريعه (510/2) و پايان چاپ الحجة علي الذاهب الي تكفير ابي طالب أليف شمس الدين ابي علي فخاربن معد موسوي (نجف 1351) آمده است نسخه ما چنانكه در پايان آن يادشده گويا ا زشيخ مفيد محمد بن نعمان بغدادي باشد كه نجاشي در رجال از آن ياد كرده و مجلسي در هنگام نگارش بحار آن را دردست داشته است (5/1فصل 1) «دانش پژوه» ظاهراً قسمتي است از رساله سيد مرتضي علم الهدي. در باب ايمان ابو طالب چند رساله ميشناسيم و عبدالحي رضوي كاشاني فصل 17 كتاب حديقة الشيعه را به آن اختصاص داده. (عبدالحسين حائري) آغاز كتاب: الحمدلله ولي الحمد و مستحقه و صلواته علي خيرته من خلقه محمد و آله، و بعد أطال الله بقاء سيدنا الاستاد الجليل. انجام كتاب: و ايراد جميعه يطول و فيما أتيناه منه و من دلائل ايمانه برسول الله كفاية و بلاغ و الحمدلله ... [مرعشي 1/282؛ مجلس شورا 7/270؛ موسسه آية الله بروجردي 1/225؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 80؛ عكسي مرعشي 5/268؛ رايانه آستان قدس]

امام(ع) دارای مقام جانشینی رسول خدا(ص) است که از جمله مباحث مربوط به این جانشینی، علم امام(ع) می‌باشد. میزان وگستره علم امام(ع) به خاطر ارتباط با عصمت ایشان و این که درأعصار مختلف در بین علماء مسلمان مورد اختلاف بوده و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است از أهمیّت بالایی برخوردار می‌باشد؛ به طورکلّی دو دیدگاه در رابطه با گستره علم امام(ع) وجود دارد برخی علم امام(ع) را محدود و برخی دارای گستره وسیع‌تری می‌دانند به همین خاطر در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی گستره علم امام(ع) در حوزه‌های أصول معارف و أحکام شرعی، آیین رهبری، لغات و حِرَف و صنایع از دیدگاه مرحوم شیخ مفید از متقدّمین و علّامه طباطبایی از متأخرین به هدف بررسی جزئی نظریّه این دو عالم بزرگ در این حوزه ها؛ پرداخته شده است که موجب باز شدن دریچه‌ای جدید برای پژوهش گران در پژوش جزئی از گستره علم امام(ع) در این حوزه‌ها می‌باشد. یافته‌ها و حاصل این پژوهش را می‌توان این گونه بیان نمود که به اعتقاد مرحوم شیخ مفید امام درحوزه علم به أصول معارف و أحکام شرعی و آیین رهبری علاوه بر اینکه نسبت به این علوم علم بالفعل دارد این علم برای ایشان ضروری نیز می‌باشد اما در رابطه علم امام نسبت به لغات و حِرَف و صنایع قائل به این نیستند که امام به این أمور به صورت بالفعل و همیشگی عالم است چرا که از نظر ایشان نه عقل و نه قیاس، نه این علم را واجب می‌دانند و نه ممتنع و روایات نیز نمی‌تواند اثبات گر این علم به صورت بالفعل و همیشگی باشد و در مقابل، از نگاه علّامه طباطبایی امام(ع) به خاطر داشتن مقام نورانیّت که فعلیّت محض است نسبت به همه چیز به صورت بالفعل علم دارد که از جمله این معلومات علم به لغات و حِرَف و صنایع می‌باشد و داشتن این علم برای ایشان ضروری است.

در تاریخ تفکر بشری هیچ مسئله بنیادینی به اندازه شناخت خدا، که جز به واسطه صفات او تعالی مقدور نیست، بشر را به اندیشه وادار نکرده، و پاسخ به نحوه به‌کارگیری این صفات، مطالبه‌ای جدی از متفکران هر عصر، خصوصاً فلاسفه و متکلمان، بوده است. در میان اندیشمندان اسلامی و در فکر کلامی‌فلسفی امامیه، اندیشهٔ شیخ مفید و ابن‌سینا به عنوان تأثیرگذارترین و پایدارترین اندیشه‌ها در حوزه کلام و فلسفه، که تحولات فکری عمیقی را پس از خود سبب شده است، از امتیازات ویژه‌ای در این زمینه برخوردارند. این نوشتار در صدد است با الگو قراردادن این دو فکر فلسفی و کلامی در جغرافیای فکر شیعه، دیدگاه این دو اندیشه را در مسئله‌ای مهم در باب صفات الاهی، یعنی «توقیفیت اسما و صفات الاهی» بررسی کند. در این خصوص هرچند شیخ مفید صراحتاً به توقیفیت، و ابن‌سینا به عدم آن قائل شده، اما هر دو به جواز عقلی آن حکم کرده‌اند؛ لذا با توجه به مبانی مشترک مستنبط و مستخرج از آرای هر دو متفکر و نیز کشف و فهم مبنایی‌نبودن اختلافات ظاهری میان ایشان در مسئله فوق، امتیاز توحیدی فکر شیعه به عنوان مبنای دو فکر و نیز وجه جامع میان کلام امامی و فلسفه اسلامی، به عنوان یافتهٔ نهایی محل تأکید قرار گرفته است.

کتاب حاضر از شیخ مفید، نقد و بررسی روایتی است که ابوبکر از پیامبر نقل کرده که: «ما پیامبران چیزی برای فرزندان خود به ارث نمی‌گذاریم و هرچه باقی بگذاریم حکم صدقه بر آن جاری است و به فرزندانمان نمی‌رسد». شیخ مفید در این کتاب بحث از سند روایت نمی‌ کند و فرض را بر صحت آن می‌ گذارد و اشکالات دلالی آن را مطرح می‌ کند. وی در دلالت این روایت احتمالات گوناگونی را مطرح می‌ کند که برخی از آنها موافق با قرآن است ولی مقصود مخالفان اهل بیت علیهم‌ السلام را نمی‌ رساند. برخی دیگر هم که مقصود آنان را می‌ رساند مخالف قرآن است. شیوه شیخ مفید در این کتاب مانند دیگر کتاب‌ های کلامی ایشان است. وی با استدلال‌ های عقلی و استناد به آیات قرآن دیدگاههای خود را به اثبات می‌ رساند.

شیعه، معتزله و اشاعره بر پایۀ اصول و مبانی معرفتی خویش، در تبیین «نبوّت» اختلافاتی داشته‌اند. شیعه متأثّر از آموزه‌های خاندان وحی، اعتدال‌گونه از عقل و نقل بهره جسته‌اند. در سوی دیگر، معتزله با عقل‌گرایی افراطی و اشاعره با نقل‌گرایی افراطی، در فهم و تبیین مسائل معرفتیِ دین، گاه با چالش‌ها و خطاهایی روبه‌رو شده‌اند. مسئله «نبوّت» و ابعاد مختلف آن از جمله مسائلی است که می‌توان لایه‌های اختلاف‌نظر متکلّمان مسلمان در آن‌ها را رهگیری نمود. پژوهش حاضر با روشی، توصیفی ـ تحلیلی، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ابوبکرباقلانی و عبدالجبّارمعتزلی را در مسئله «نبوّت» و موضوعات فرعیِ آن مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. پژوهش حاضر نشان می­دهد که در نظام اندیشۀ هر سه، پایبندی به «استدلال» جایگاهی ویژه دارد. بررسی ابعاد مختلف «نبوّت» در آثار شیخ مفید نشان از اثرپذیری محسوس او از منطقِ قرآن دارد. اگر چه شیخ مفید در روش‌شناسی و ضرورت نبوّت، کاملاً عقلانی و بدون تکیه بر آیات و روایات به‌ بحث می‌نشیند، باقلانی معرفت دینی را در زمرۀ علوم نظری دانسته و از نظرگاه او، دلایل عقلی در خدمتِ شرع هستند. عبدالجبّارمعتزلی، اثرپذیرفته از دیگر معتزلیانِ پیش از خود، به «نبوّت» نگاهی عقل‌محور دارد.

از گذشته‌ی دور تا کنون، کتاب‌هایی درباره توقیعات امام زمان (ع) نوشته شده است. در منابع حدیثی شیعه امامیه، حدود صد توقیع از امام زمان (ع) موجود است که بیشتر آن‌ها در کتاب‌های «کمال‌الدین» صدوق و «الغیبه» طوسی نقل شده‌اند. در این میان، جدای از گزارش داستان توقیع امام زمان (ع) پیرامون فتوای فقهی شیخ مفید (که متنی از آن در دسترس نیست و هم روایتی متأخر و موضوع است)، فقط دو توقیع منسوب به شیخ مفید، برای عصر غیبت کبری گزارش شده است؛ که البته برخی از اندیشمندان، در انتساب و اعتبار آن‌ها، تشکیک نموده‌‌اند. با توجه به این‌که تاکنون پژوهش مستقلی پیرامون اعتبار این توقیعات شیخ مفید (موجود در کتاب احتجاج) صورت نگرفته است؛ اکنون لازم است بررسی گردد که: 1ـ اسناد روایی و نسخه‌ای این توقیعات چگونه هستند؟ 2ـ متن آن‌ها در منابع شیعی، چه سابقه‌ای دارند؟ 3ـ اعتبار توقیعات شیخ مفید در احتجاج، در چه حدی هستند؟ 4ـ آیا این توقیعات از نظر انتساب به شیخ مفید، قابل قبول هستند؟ در پژوهش حاضر، ضمن بررسی اسناد و تحلیل داده‌ها، مشخص شد که به دلایل متعددی، این توقیعات عصر غیبت کبری، از امام زمان (ع) و برای شیخ مفید نیستند و انتساب توقیعات به ایشان نادرست و بی‌اعتبار است.

اعتقاد به امامت منصوص و بلافصل اميرمؤمنان شاخصۀ اصلي اعتقادي شيعه به‌شمار مي‌رود. مسئلۀ اصلي اين پژوهش شناسايي هندسۀ آيات مطرح‌شده در رابطه با اين اعتقاد و تفسير آن در انديشۀ کلامي اماميه بغداد در قرن پنجم و با محوريت شيخ‌ مفيد و سيد مرتضي که با روش تحليلي و استفاده از مطالعات کتابخانه‌اي مورد مطالعه قرار گرفته است. بخش اصلي ادله قرآني اثبات حق ولايت و امامت در مکتب بغداد از دو دستۀ بدون واسطه و با واسطه‌ تشکيل شده و دستۀ سوم ناظر به نقد مباني تفکر رقيب است. نقادي مستندات قرآني انگاره عصمت صحابه، نقادي استناد به آيات قرآني براي حق خلافت خلفاء و نقد ادلۀ قرآني حجيت اجماع امت، سه محور دستۀ سوم را تشکيل داده و در مواردي نيز به شکل جدلي به نفع امامت استدلال شده است. تفسير اين آيات در مکتب بغداد، با توجه به گسترش نگاه عقلي کلام شيعه و فضاي چند قطبي بغداد، هم از حيث کمّيت و هم از جهت کيفيت و تقويت جهت تحليلي و تفسيري، قابل ارزيابي است.

مهدویت‌نگاری گونه‌ای پژوهش در موضوع مهدویت است که در یک معنا به کاوش و معرفی آثار در زمینه مهدویت می‌پردازد. در این نوع پژوهش یک یا چند اثر در زمینه مهدویت، از حیث ساختار، محتوا، روش و مصدر یا دریکی از این چهار حیث مورد بررسی و تطبیق یا مقایسه قرار می‌گیرد. با این نگاه که چه مطالبی در این اثر آمده است و آنها چگونه ترتیب و تنظیم یافته‌اند. به مطالب و مسائل، با کدام یک از روشهای توصیفی یا روش استدلال عقلی یا نقلی یا روش استقراء تجربی و یا استناد به شواهد نقض یا مؤید پرداخته شده است. در این پژوهش، این شیوة مطالعه با محوریت روش‌شناسی ، پیرامون کتاب فصول العشره شیخ مفید انجام شده است. دست‌یافته‌های پژوهش در بخش بازخوانی اجمالی محتوای کتاب مزبور، پاسخ‌های استدلالی شیخ مفید به شبهات در زمینه وجود امام عصر و ولادت او، طول عمر، علت غیبت و وجه جمعِ ضرورت امامت و غیبت امام بود. و در بخش روش شناختی، به شیوه حلی با به کارگیری روش‌های استدلال نقلی روایی و استدلال عقلی مبتنی بر برخی قواعد اصولی و منطقی، و به شیوه نقضی با به کارگیری روش استدلال نقلی تجربی و تاریخی و در مواردی تحلیلهای روان‌شناختی بود. اما روش استدلال عقلی بر دیگر روش‌ها غلبه داشت.