آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«تناسخ؛ آری یا نه؟» نقد و بررسی دیدگاه استاد غلامرضا فیاضی در مسئله تناسخ با ابتنای بر اصول و مبانی صدرایی، نوشته ملیحه خدابنده بایگی است. نگارنده در این نوشتار، به بررسی، تحلیل و نقد یک به یک نقدهای اندیشمند معاصر،حجت الاسلام والمسلمین، غلامرضا فیاضی درباره تناسخ پرداخته و تمام آنها را ناتمام دانسته و به تناقضات و مغالطات متعدّدی که در دیدگاه وی موجود است اشاره کرده و در نظریه او را در این باره رد کرده‌است. درتعریف تناسخ در این اثر می‌خوانید: تناسخ، مفهوم و معنایی است که مقسم برای اقسام متعدّد و متکثّری قرار گرفته که بعضی از این اقسام در یکدیگر تداخل داشته و بعض دیگر باهم تباین و تغایر دارند. امّا آنچه در ابتدا و آغاز کلام در رابطه با تعریف اجمالی تناسخ می‌توان بیان کرد، آن است که تناسخ، تعلّق نفس به غیر است؛ چه آن غیر، بدن باشد، چه غیر بدن. تناسخ در تقسیمی‌به دو قسم مُلکی و ملکوتی، انقسام می‌یابد که هرکدام از این دو قسم نیز به دو قسم دیگر منقسم می‌شوند. تناسخ ملکی می‌تواند نزولی باشد و یا صعودی و گاهی هم می‌شود نه نزولی باشد و نه صعودی؛ مثل آنکه از بدن انسان به بدن انسان دیگر منتقل شود. تناسخ ملکوتی هم می‌تواند در باطن انجام گیرد که مبیّن تجسّم اعمال و مصحّح تمثّل صور و ظهور قیامت در دار عقبی است و می‌تواند در ظاهر انجام گیرد، یعنی در عالم طبیعت و در دار دنیا، ظاهر شود.

---

‫در تبيين ديدگاه صدرالمتالهين و فخر رازي در مورد ماهيت و احکام شرور مي‌توان گفت شر حقيقي و ذاتي، امري عدمي بوده، و عبارت از عدم وجود و يا عدم کمال وجود است؛ و اما امور وجودي که شر تلقي مي‌شوند، در حقيقت شر نيستند، زيرا براي خود و موجودات ديگر مفيد هستند. اين دو انديشمند اعتقاد دارند که از ميان اقسام پنج‌گانه موجودات، خير محض و خير غالب موجود مي‌باشند، و سه قسم ديگر يعني شر محض، شر غالب و شر مساوي با خير در عالم به‌وجود نيامده است. صدور دو قسم اول از ناحيه خداوند واجب است؛ زيرا قسم اول خير محض است و هيچ‌گونه شري در آن نيست، و قسم دوم به‌علت آن‌که خيرش کثير و شرش قليل است، و اين شر قليل از لوازم لاينفک وجود آن است، وجودش ضروري است. البته اين نه به‌جهت نقص در فاعليت فاعل، بلکه مربوط به قابليت قابل‌ها مي‌باشد. بنابر اين، هيولاي اول و تضاد که منشاء اصلي شرور هستند، در عين حال، منبع خيرات فراواني هم مي‌باشند؛ زيرا از دامن آن جواهر نفوس انساني بي‌شمار برخاسته، که با طي مراحل رشد و کمال به‌سوي ملکوت اعلي پرواز مي‌کنند. از سوي ديگر، شرور به حقيقت وجود اشيا مربوط نبوده، و به ماهيات و حدود و نقايص آن‌ها باز مي‌گردد. اين کمبودها لازمه وجود موجودات اين عالم است و مثل سايه آن‌هاست که نياز به جعل جاعل ندارد. آن‌چه حقيقتاً از جانب خداوند صادر مي‌شود وجود اشيا بوده، و لوازم و نواقص آن‌ها را کسي خلق نکرده است. و جهان موجود بر طبق براهين لمّي و انّي، بهترين عالم ممکن، و نظام حاکم بر آن برترين نظام قابل تصور مي‌باشد. مهم‌ترين تفاوت ديدگاه ملاصدرا و فخر رازي آن است که صدرالمتالهين نظريه فلاسفه را خالي از ايراد ندانسته، و عرفان را راه‌حل نهايي دانسته است.

اين مقاله داراي دو هدف يا مسئلة اصلي است: نخست، رابطة دوسوية صلح و سعادت؛ دوم، تعامل و تصاعد متقابل و متعاكس آندو بدون هيچ نقطة ايستا و پاياني. چنانكه پيداست رويكرد مقاله توصيفي نيست بلكه در بخش اصلي خود، تحليلي يا توصيفي ـ تحليلي است. نوآوري مقاله در تبيين و كشف رابطه» دوسويه صلح و سعادت و كشف رابطة متصاعد دوسويه آن از متون ملاصدراست. اين رابطه بر مبناهاي مختلفي در انديشة صدرالمتألهين مورد تحليل قرار ميگيرد. بر مبناي انسان‌شناسي ملاصدرا، از زواياي گوناگون بدست مي‌آيد كه صلح شرط سعادت دنيوي و اخروي است و سعادت نيز عامل تحكيم صلح است. وجودشناسي و جهانشناسي صدرايي نيز مبناي تحليلهاي نگارنده در باب رابطة دوسويه صلح و سعادت است؛ بر اين مبنا تحليل ميكنيم كه چگونه جامعة صدرايي در عين برخورداري از تكثرها ميتواند عميقاً وحدتگرا باشد. تحليل رابطة صلح و سعادت بر مبناي انديشه‌هاي ديني صدرايي نشان ميدهد كه چگونه صلح در دنياي مدرن به مخاطره افتاده است. ساختار حكومت و كاركردهاي آن نيز بتفصيل ديگري پرده از رابطة دوسوية صلح و سعادت برميدارد، چنانكه انديشه‌هاي اخلاقي ملاصدرا نيز رابطة دقيق صلح و امنيت و سعادت اخلاقي را برملا ميسازد.

در بحث از مواد ثلاث ـ‌وجوب، امكان و امتناع‌ـ يكي از سؤالهاي مطرح شده اينست كه آيا ميان ممكن و ممتنع ـ‌اعم از بالذات يا بالغير‌ـ تلازم وجود دارد يا خير؟ ميان حكما، هم در جهت نفي و هم در جهت اثبات اين مسئله، مدافعاني ديده ميشود. برخي با اين بيان كه استلزام آنها منجر به تحقق ملزوم بدون لازم خواهد شد، به رد تلازم مبادرت كرده‌اند. برخي ديگر با ايراد موارد نقضي از جمله تلازم امكان عدم صادر نخست با امتناع عدم ذات حق، تلازم را منتفي ندانسته‌اند. در اين صورت اعتبار قياس خلفي به چالش مي‌افتد زيرا در آنجا از بطلان تالي به امتناع مقدم و اثبات مطلوب پي برده ميشود. در اين نوشتار عقيده بر اين است كه با تكيه بر اصول حكمت متعاليه و تحليل صحيح آن، ميتوان به حل و رفع اين نزاع دست يافت.