آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت و فهم معنای قرآن کریم در گرو فهم واژه­ها و مفاهیمی است که همچون دانه­های زنجیر به ­هم پیوسته­اند. واژه­هایی در قرآن وجود دارند که تنها یک­بار استعمال شده­اند که در اصطلاح به آنها «تکامد» گفته می­شود. تکامدها مانند سایر مفاهیم قرآن، نیازمند واکاوی و معناشناسی­اند. این مقاله که با روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی سامان یافته، به معناشناسی تکامد اسمی «مذبذب» ـ واقع در آیه 143 سوره نساء ـ با استفاده از روابط هم‌نشینی، جانشینی و تقابلی می­پردازد. نتایج تحقیق نشان می­دهد که مذبذب با مفاهیمی مانند «اضلال»، «ریا» و «یخادعون» رابطه هم­نشینی داشته و به صورت موردی، با «مرجفون»، «بهت»، «حیران»، «یتیهون»، یترددون» و «یعمهون» رابطه جانشینی دارد. نیز به طور موردی با واژگان «سکینه»، «ثبات»، «استقامت» و «مستقر» در تقابل معنایی است. در ادامه، ترجمه این واژه از سوی برخی مترجمان قرآن کریم آسیب‌شناسی شده است. این تحقیق در تکمیل شبکه معناشناسی مفاهیم و اصطلاحات قرآن و همچنین آسیب‌شناسی ترجمه­های قرآن کریم کارکرد آشکاری دارد.

علی‌رغم انقراض بیشتر فرقه‌های غالی شیعه، بعد از دوران زندگی ائمه اطهار (ع) آثار جهان‌بینی آنها، که بر تأویل شریعت و تکوین مبتنی بود، به صورت رگه‌های نامرئی و مسموم عموماً بر پیکره اسلام، و خصوصاً بر بعضی فِرَق اسلام، مثل شیعه و صوفیه، باقی ماند و برخی آموزه‌ها را منقلب یا مستحیل کرد؛ آثاری که از سویی به دلایلی مثل غفلت مسلمانان آن را نامرئی نامیدیم و از سویی هجمه مطالعات مستشرقان در قرون اخیر در این عرصه، واکاوی‌شان را ضروری می‌کند. از این‌رو، در این نوشتار با روش مقایسه‌ای‌تحلیلی محوری‌ترین دیدگاه کلامی غلات، یعنی امامت، را برای اولین ‌بار از منظر تأثیرگذاری بر جهان‌بینی صوفیه، مثل دفاع از ابلیس یا تأویل معاد بررسی می‌کنیم، تا هم با تمایز شیعه از غلات شیعه برخی اتهامات به شیعه را، که ناشی از خلط معنایی شیعه با غلات شیعه است، رد کنیم و هم علت ابهام و غرابت برخی آموزه‌های صوفیه را، که به ریشه‌داشتن در جهان‌بینی غلات شیعه و نبود آشنایی کافی با آنها برمی‌گردد، ذکر کنیم.

در مقاله حاضر، ضمن معرفي اجمالي يوسف دره حداد (1913-1979م)، نويسنده و اسقف مسيحي لبناني و سوري الاصل، و مهم ترين آثار وي، مهم ترين استدلال هاي وي مبني بر نصرانيت دعوت قرآن که عبارتند از: «حصر خطاب قرآن درباره اهل کتاب به بني اسرائيل»، «معناي «نصاري» در اصطلاح قرآن»، «يکي بودن انجيل»، «انحصار رسالت مسيح (ع) در قلمرو تورات» و «انحصار دعوت مسيح (ع) به توحيد توراتي» که غالبا بر اساس تفسير آيات قرآن صورت گرفته، بيان گرديده و در پايان نظرات وي بررسي و مطابق روش هاي علمي معناشناسانه استدلال هاي وي ارزيابي علمي و نقاط لغزش وي بيان شده است. مهم ترين نقدهاي وارد بر نظر يوسف دره حداد عبارت است از: «عدم توجه به تمام آيات مرتبط با موضوع»، «عدم توجه کافي به علم لغت و شيوه استعمال واژگان نزد عرب زبانان»، «عدم توجه به مباحث تاريخي» و «نداشتن دليل معتبر علمي».

بررسی ارتباط بین آیات یک سوره و ساختار معنایی، روش نوینی در تفسیر قرآن است. ساختار معنایی بیان می‌کند که هر سوره دارای یک غرض اصلی است و تمامی آیات و مباحث مطرح شده در سوره به آن غرض مرتبط می‏شوند. با بررسی سیاق آیات و دیگر روش‌های کشف غرض سوره مشخص گردید که غرض سوره «الاحزاب» "برطرف نمودن فشار وارده بر پیامبر(ص) از طرف گروههای مختلف جامعه" است. یکی از فواید ترسیم ساختار معنایی سوره‌ها کمک به حل اختلافات تفسیری است. در سوره «الاحزاب» در مورد آیه تطهیر اختلاف تفسیری وجود دارد. اهل سنت با استناد به سیاق آیات، مصداق «اهل البیت» در آیه تطهیر را همسران رسول الله (ص) و مفسران شیعه با استناد به روایات معصومان علیهم السلام مصداق «اهل البیت» را خمسه طیبه می‌دانند. لیکن بررسی دقیق سیاق آیات، ساختار معنایی و غرض سوره «الاحزاب»، دلیل اهل سنت را که سیاق آیات است، رد می‌نماید.

از میان مباحث کلامی بعد از مسأله جانشینی و خلافت، بحث از توحید و مباحث آن میان مسلمانان از نمود بیشتری برخوردار است. به طوری که در قرن اول هجری اهتمام ائمه شیعه به این مسأله قابل توجه است. امام علی(ع) به دلیل فراهم بودنِ شرایط سیاسی و اجتماعی در دوران خودش و نیز همراهی فوق‌العاده ایشان در کنار پیامبر(ص) نسبت به سایر امامان در قرن اول دارای روایات توحیدی بیشتری می‌باشد که به لحاظ محتوا می‌توان گفت ایشان بنای اعتقادی شیعه را بنیان کرده است. با توجه به بررسی‌های انجام شده می‌توان گفت که سیر بیان روایات توحیدی در قرن اول با پرداختن به موضوعاتی همچون تفسیر آیات توحیدی و تبیین مباحثی مانند اثبات الصانع، نفی الرؤیه و الجسم و الصوره، قضا و قدر، علم و قدرت الاهی همراه بوده است.

فهم قرآن و معنای آن در گرو فهم مفرده‌ها و مفاهیمی است که زنجیروار به­هم پیوسته و در ارتباطند. تکامد اسمی دسته­ای از واژه­های قرآن هستند که تنها یک بار در قرآن کریم به کار رفته­اند. لذا از نظر اهمیت به دلیل دشواری در فهم، نیاز به معناشناسی دارند. بر همین اساس لازمه فهم واژه­های تکآمد، بررسی و شناسایی ساختار، ریشه و واکاوی معنای آنها در کتب لغت و بررسی روابط هم نشینی و جانشینی می­باشد؛ تا هم ابزار شناخت درست و دقیق قرآن فراهم گردد و هم ترجمه­ها و تفسیرهایی که با بی­توجهی معنای این کلمات دچار لغزش شده­اند، آسیب‌شناسی گردند و در نتیجه الگویی مناسب برای معنا و ترجمه آنها ارائه گردد. بنابراین در مورد واژه منهاج در آیه 48 سوره مبارکه المائده به عنوان یک واژه تکامد اسمی مراحل فوق طی گردید و معنای واقعی آن با توجه به ریشه،ساختار از دل کتابهای لغوی بیرون کشیده شده؛ و مفهوم آن با عنایت به سیاق و روابط هم نشینی با واژه شرعه و روابط جانشینی با واژگانی که از لحاظ معنایی شبیه به واژه منهاج بودند از قبیل: صراط، سبیل، نجد، فجّ، حبک، جدد و ریع بررسی شده است نتیجه آن که اگرچه واژگان به ظاهر ترادف معنایی دارند اما این ترادف نسبی بوده و مطلق نیست. بلکه هر واژه­ای از لحاظ خصوصیت معنایی مفهومی مستقل از دیگر واژه‌ها دارد و واژه منهاج نیز به معنای راه روشن و آشکار است. و در نهایت سه ترجمه (میبدی، مکارم شیرازی و انصاریان) از واژه مذکور مورد آسیب شناسی قرار گرفته­اند و ترجمه پیشنهادی نگارنده بیان گردیده است.

در عهد جدید عیسی «مولود مقدس»، «بنده خدا»، « پسر انسان»، «مسیح»، «منجی»، «شبان نیکو»، «صورت خدای نادیده»، «پسر خدا»، «کلمه خدا» و نهایتاً در انجیل یوحنا و نوشته‌های او و رساله‌های پولس و اعتقادنامه‌ها، عیسی «خدا» نامیده می‌شود. اما در قرآن کریم عیسی علیه السلام با عنوان «پیامبر بزرگ»، «پیامبر اولو العزم»، «روح الله»، «کلمة الله»، «مؤید به روح القدس»، «دارای خلقتی استثنایی و معجزه آسا»، «عبد و بنده خدا»، «نشانه نزدیکی قیامت» ذکر شده است و فرزند خدا و یا خدا معرفی نمی‌شود. روش این مقاله، ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ- تحلیلی و در عین حال تاریخی و مقایسه‌ای (تطبیقی)و کتابخانه‌ای و در مواردی هم معناشناختی است. آنچه در عهد جدید (در بخش «عیسی خدایی» آن) موجود است «تثنیه» است نه «تثلیث»، یعنی فقط از «پدر» و «پسر» سخن به میان آمده است. قرآن بر اساس نظام توحیدی، با صراحت و قاطعانه به انکار و نقد آموزه تثلیث پرداخته و با رد هرگونه اعتقاد به الوهیت عیسی مسیح علیه السلام یا همانیِ الله و مسیح، این عقیده را کفرآمیز و شرک آلود و غلوآمیز خوانده است.

مدخل "آیات شیطانی" نوشته‌ی یکی از خاورشناسان به نام "شهاب احمد" است که در دائره‌المعارف قرآنی لایدن به چاپ رسیده است، نویسنده مدخل با مراجعه‌ای که به منابع تفسیری و گزارشهای روایی اهل سنت داشته است به بررسی تاریخ افسانه غرانیق پرداخته است "شهاب احمد" در مقاله خود پس از ذکر نامها و نامگذاران این جریان به آیات و متون تفسیری اشاره کرده است و گزارش‌هایی از منابعی که تحلیل‌هایی بر آن وارد نموده‌اند و نیز شمه‌ای از ارزیابی آنها را بیان کرده است و در نهایت نیز، انعکاس آن در دوران معاصر و در منابع مسلمانان را به تصویر کشیده است ضمن آنکه نویسنده در بخشی از سخن خود با استفاده از قرینه عصمت، در کنار نقل گسترده‌ای که از ماجرا ارائه می‌دهد چنین گزارش می‌کند که ماجرا نمی‌تواند آنگونه که نقل شده است رخ داده باشد. در مورد منابع مقاله، "شهاب احمد" به تفاسیر مفسرانی چون طبری، ابن کثیر، ابن عربی، ابوحیان فخررازی، جلالین و... مراجعه داشته است. تفاسیر ناقل و نافی شبهه در منابع وی دیده می‌شود و تلاش کرده ـ هرچند به تناقض‌گویی روی آورده ‌ـ تا دیدگاههای دو گروه را منعکس نماید. این نوشتار به نقد و ارزیابی مدخل یادشده پرداخته است، با این رویکرد که بررسی دیدگاههای خاورشناسان لایدن در حوزه‌ی آموزه‌های دینی به ویژه مباحث قرآنی که مربوط به انبیای راستین بوده است، فضای فکری و انگیزه‌های اندیشمندان غیر مسلمان را تا اندازه‌ای پیش روی مسلمانان قرار می‌دهد؛ به علاوه تلاش می‌شود در ادامه‌ی تحلیل و بررسی دیدگاههای نویسنده، به میزان هم‌آوایی و هم سویی دیدگاههای مندرج در مدخل با منابع اهل سنت نیز پرداخته شود و نیز پس از بررسی سند و محتوای کلی منابع بهره‌برداری شده در مدخل، به قرآن، روایات و بدیهیات عقلی مراجعه و در نهایت توجیهات ناقلان گزارش‌ها، مورد کنکاش و تحلیل قرار خواهد گرفت.

پژوهش حاضر ضمن بیان تعریفی مختصر از اسم و صفت، به بیان وجوه دلالت اسماء و صفات خداوند متعال بطور اجمال در مکاتب مختلف پرداخته و به این مسأله توجه داده است که در کلام معصومین علیهم السلام اسماء و صفات خداوند دلالت بر چه چیزی دارند و ضمن دسته‌بندی این روایات، بر قاعده مهم اسم الله غیره تأکید نموده و با استفاده از آن بیان نموده که دلالت اسماء و صفات الله بر غیر خدا است.

مسأله ترتیب سوره‌ها در مصحف، یکی از مسائل مهم تفسیری و علوم قرآنی است که بسیار مورد توجه قرار گرفته است. دانشمندان علوم قرآنی و مفسران غالباً یا این چینش را ناشی از اجتهاد صحابه می‌دانند و یا صرفاً این چینش را چینشی توقیفی بر اساس طول سوره‌ها محسوب می‌کنند، در این میان برخی نیز توجه خود را به چینشی دیگر از سوره‌ها، یعنی چینش نزولی معطوف کرده‌اند. البته معدودی از دانشمندان علوم قرآنی و مفسران، علاوه بر باور به توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها به حکیمانه بودن این چینش نیز اعتقاد داشته و در راستای تبیین حکمت چینش سوره‌ها، نظراتی را مطرح کرده‌اند. نظریه تناسب خطی سوره‌ها، نظریه احزاب چهارگانه با محوریت سوره بقره و نظریه احزاب هفتگانه مکی- مدنی شامل زوج سوره‌ها، سه نظریه‌ای است که تاکنون در این باره مطرح شده است. در این مقاله ابتدا این سه نظریه مطرح و مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد، آنگاه با تصحیح و تکمیل نظریه سوم، نظریه جدیدی درباره نظام و چینش سوره‌ها در قرآن مطرح می‌گردد.