آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

واژه «عشق» در ادبیات در معنای عام و در ادبیات عرفانی به معنای خاص در سنت‌های مختلف دینی از واژه‌های پُربسامد و برتابنده تفاسیر و تحلیل‌های گوناگون است. در معرفت‌شناسی عشق، مقوله عشق به مثابه معرفت درجه دو محل توجه قرار می‌گیرد. به این نوع بررسی در دنیای جدید بیشتر توجه شده، اما نظری ژرف به آثار قدما این را ثابت می‌کند که آنان به رغم اینکه از مباحث نقد عقل کانت و تولد دانش معرفت‌شناسی قرن‌ها فاصله داشته‌اند، در سخنان و نوشته‌هایشان به عشق، به مثابه معرفت درجه دو، پرداخته و زوایایش را کاویده‌اند. در این‌ میان، عارفانی نظیر آگوستین در سنت مسیحی و احمد غزالی در سنت اسلامی تأثیر بسزایی در معرفت‌شناسی عشق داشته و در این حوزه نه به عنوان عاشق بلکه در مقام عشق‌پژوه دیدگاه‌هایشان را مطرح کرده‌‌اند. یافته‌های این تحقیق که با روش توصیفی‌تحلیلی و با ابزار گردآوری کتاب‌خانه‌ای به انجام رسیده، نشان می‌دهد که به ‌رغم اشتراکاتی که در معرفت‌شناسی عشق از نظر احمد غزالی و آگوستین وجود دارد اختلافاتی هم به چشم می‌خورد. آگوستین واژه «عشق» را با جزئیات تجزیه و تحلیل می‌کند، در حالی ‌که غزالی به بیان کلیاتی بسنده می‌کند؛ اما نظرشان در مسئله وحدت عشق، عاشق و معشوق تطابق دارد و می‌توان از عینیت دیدگاه‌هایشان سخن گفت. هر دو متفکر دینی «عشق» را به معنای اراده و میل و به مثابه میثاقی در بازگشت به خدا می‌دانند، با این تفاوت که آگوستین منشأ این اراده و میل را ساحت ارادی انسان و غزالی سبب وجود این میل و اراده را فیض الاهی می‌داند. در عین ‌حال، در بیان انواع و آسیب‌های عشق دیدگاه‌های متمایز و بعضاً مشابهی دارند. غزالی عشق را، اعم از الاهی و انسانی، واحد می‌داند؛ ولی آگوستین فقط به عشق به خدا قائل است. این دو درباره آسیب‌ها یا موانع معرفتی عشق کاملاً با هم اختلاف‌ نظر دارند؛ اما نشانه‌های عاشقی مشترکی را همچون ایمان، تسلیم‌شدن انسان عاشق به معشوق (خدا) و سعادت عاشق را بیان کرده‌اند.

این تحقیق بحث توحید از دیدگاه عارف واصل حضرت علامه حسن زاده ی املی را مورد بررسی قرار می دهد. توحید به عنوان اول اصل اول اصول دین و یکی از اصل های مهم اعتقادی دین اسلام بوده وهمیشه مورد تاکید خداوند متعال در قران وانبیاء وائمهء اطهار "ع" وفیلسوفان و علمای دین قرار گرفته است . تحقیق کنونی علاوه برمقدمه ای مختصردر باره ی اهمییت پرداختن به مساله ی توحیدی که شامل شش فصل بوده که در فهرست آمده،در هر یک از فصول،محور بحث دیدگاه حضرت علامه بوده و درصورت لزوم از دیدگاه های فیلسوفان دیگراستفاده شده است.سرآغازدین الهیونخستین دعوت پیغمبران، شناخت خداوند متعال وعلم توحیداست.توحید به معنای یکی نمودن و اعتقاد به یک ذات واحد می باشد.معنی یکی دانستن خداوند این است که هم به ذات وهم به صفات،غیر را، از او جدا کنیم.خداوند احد حقیقتی است که دارای ذات وصفات و افعال می باشد،راههای شناخت خداوند، فطرت،تفکر درصنع،اثبات حادث بودن جهان ، اعتقاد به قدیم بودن خداوند است، اما مهمترین راهی که حضرت علامه به ان توجه خاص نموده اند ،راه معرفت نفس است که ایشان می فر مایند: "معرفه النفس انفع المعارف" خودشناسی سودمند ترین شناسایی هاست . هر کس خود را شناخت ، پروردگارش را شناخت تمام پدیده های هستی در نفس انسان جمع شده است که به واسطه ی شناخت آن خداشناسی حاصل می شود .و ایشان اشاره دارند به این ایه "شهدالله انه لا اله الا هو " ال عمران 18، ، که خداوند عز وجل بهترین گواه است برای شناخت خود . و خدا را باید با خدا شناخت و همچنین هر چه غیر او را هم باید با او شناخت حضرت علامه همچون خواجه عبدالله مراتب توحید را سه وجه می شمارد که وجه اول توحید عامه ،وجه دوم توحید خاص ، و وجه سوم تو حید خاص الخاصه است که توجه ویژه ی ایشان به توحید حقیقی همان توحید وجه سوم است . علامه همان توحیدی که امام علی"ع" در خطبه ی اول، امده است ، بیان فرموده اند ، که الهام گرفته از دیدگاه اما میه است و به دیدگاه منتحلین به اسلام ومتوغلین در کثرت خرده می گیرد ودر دیدگاه خود به توحید اکمل توجه ویژه نموده اند گروهی از انسانها در شناخت خداوند فقط از طریق زبان به او اقرار می کنند ،گروهی از طریق استدلال وگروهی از طریق شهود باطنی به وجو د خداوند قائلند ،علامه در این باره بیان دارند که درک تو حید برای همگان در حجاب استو میزان حجابهابر ا ساس ظر فیتها متفاوت است، شخصی که توحید رادر حس وتجربه دریافته است میزان حجابش از فردی که توحید را عر فانی و شهودی کسب کرده است متمایز است. ایشان در باب ذات خداوند معتقدند که هیچ عقلی در ذات اقدس الهی نمی توان راه یافت حتی عقل انسان کامل چون پیامبران و ائمه ی هدی "ع" زیرا این صفات به اولوهیت خداوند بستگی دارد و مختص ذات پروردگاراست . معنای اقسام توحید ،توحید ذاتی :یعنی اینکه در ذات او(خدا) را یگانه بدانی .و نفی هر گونه شریک از ذات :اوست.توحید صفاتی: یعنی اینکه صفات را عین ذات بدانی.توحید افعالی : به معنای این است که سرتا سر جهان با همه ی نظامات،علل ومعلولات فعل خداوند است.ضمن اینکه همه ی بزرگان و علما و عارفان به پدیده ی علم توحید رسیده اند علامه با توجه به همه ی مسائل توحیدی ضمن نگاه فلسفی که استد لال و منطق حر ف اول را می زندنگاه عارفا نه ی ایشان در مراتب معرفت الله که عین الیقین، علم الیقین، و حق الیقین است علامه به یک مرتبه بالاتر است که آن بردالیقین است.درضمن فلاسفه از تو حید ذاتی به تو حید صفاتی و به تو حید افعالی می رسند اما عرفا با لعکس .علامه در . اقسام چهار گانه ی اتحاد به این قسم .اذعان دارند که اگر اتحاد دو امر در طول هم قرار گیرند به این معنی که یکی ناقص در هستی و آن دیگر ،صورت کمالیه آن ناقص است که به واسطه ی آن استکمال بیابد و از قوه به فعل خارج گرددشرح بیان علامه پیرامون تو حید صمدی: خداوند متعال چون در ذاتش صمد است جمیع صفات جمال و جلالش یعنی در جمیع صفا ت لطف وقهرش نیز صمد است هر چند که صفات او عین ذات اوست یعنی علم او صمد است قدرت اوصمد است ودیگر صفاتش صمد است.پس او حی، علیم، قاذر، سمیع، بصیر به ذات خود است نه به واسطه ای او به کمالاتشان می رسند .

در اول این پژوهش به شرح زندگانی دو عارف بزرگ جهان اسلام در قرن پنجم و هفتم هـ . ق پرداخته شده است و به این نتیجه حاصل شده که عرفان خواجه قشیری نمونه‌ای از یک عرفان محتاط و معتدل و منطبق با شریعت به‌شمار می‌رود. ولی عرفان ابن عربی، بسیار جنبه‌ی نظری داشته و دیدگاه عرفای قبل از خود را در چهارچوب فلسفی تنظیم نموده است. ابن عربی بنیانگذار عرفان نظری در عالم اسلام بوده و وحدت وجود، اساس تعلیمات عرفانی او را تشکیل ‌داده است. پس از آن نگاه کلی به دیدگاه برخی از عرفا در مورد غیبت و حضور پرداخته‌ایم که از نظر آن‌ها غیبت یعنی حالت بی‌خبری از خلق که احیاناً به عارف دست می‌دهد. در آن حال عارف از خود و اطراف خود بی‌خبر است. عارف از آن جهت از خود بی‌خبر می‌شود که حضورش در نزد پروردگار است و حضور مقابل غیبت است و در اصطلاح عرفا و متصوفه، غیبت از خلق و حضور عندالحق است، مقام وحدت را نیز حضور گویند. از دیدگاه قشیری، غیبت عبارت است از غیبت قلب به علم بر آنچه بر احوال خلق می‌گذرد. به‌خاطر مشغول بودن بر آنچه که بر او می‌گذرد و سپس از احساس به خود و غیر خود نیز غایب می‌شود. بواردی که چه یادآوری ثواب باشد و یا تفکر در جزا و عقاب باشد. و حضور، حضور حاضری بود به حق زیرا که او چون از خلق غایب بود به حق ظاهر بود؛ بدان معنی که پندارد حاضر است و آن غلبه ذکر حق بود بر دل او تا به دل با خدای حاضر باشد. او با حق حاضر باشد و برحسب غیبتش از خلق حضورش بود به حق. از دیدگاه ابن عربی غیبت یعنی ناپدیدشدن، دورشدن و در اصطلاح غایب گردیدن بنده از حظوظ نفس خود و قطع توجه وی از آن‌ها، چنانکه یاد آن بر دلش نگذرد و در آن حالت حظوظ نفس باقی است ولی، سالک را شهود حق از دید آن منقطع ساخته است و او به شغل حق چنان مشغول گشته که از حظوظ نفس خبر ندارد. و حضور به‌معنای حاضرشدگان و حاضر شدن است که در اصطلاح متصوفه، حضور همان مقام وحدت را گویند.

تناکح اسماء در نظام فکری ابن عربی در کنار تقابل اسماء تعریف شده است که چگونگی فیض هستی از واحد به کثیر را به تصویر می کشد. وی با بیان تناکح به چگونگی کثرت اسماء و بی نهایت بودن جهان هستی پرداخته و راز خلقت را در حرکت حبی که منجر به تناکح می­شود دانسته و اشاره دارد که تناکح ساری در جمیع ذراری صورت می پذیرد. منتها با توجه به گستره بحث و همچنین وضوح بخشی به آن موضوع نوشتار حاضر به جزء نخستین پرداخته و جهت مدخل بحث لازم میداند ابتدا به بیان معنای اسم از دیدگاه حکما و عرفا پرداخت و سپس با توضیح تکثر اسماء از ذات باری به روش سازی ضمیر مخاطب جهت فهم موثر نکاح اسماء و رویش خلقت کثیر از واحد بپردازد. به همین خاطر در این مقاله ابتدا به معانی تناکح در عالم انسانی و اسماء الهی پرداخته شده و رمز و سنبل بودن آن نیز از دیدگاه ابن عربی مورد نظر قرار گرفته است و آنگاه به بحث اسماء الهی و تقابل و تناکح اسماء پرداخته شده و تقسیمات مختلفی که از اسماء و امهات اسماء صورت پذیرفته روشن شده، و این­که حب الهی باعث آفرینش از طریق اسماء شده، مورد بررسی قرار گرفته و فاعل و قابل بودن در امر الهی و نظام طبیعی که علت ایجاد آفرینش و پذیرش این امر الهی از طرف عالم طبیعت مورد بررسی قرار گرفته و به همین دلیل به بحث زوجیت و قابلیت در اسماء و عوالم مختلف و در نهایت عالم انسانی پرداخته شده است.

در کلام جدید و فلسفة دین، جهان را علت غایی آفرینش در نظر می‌گیرند و رابطة جهان و خداوند را به گونه‌ای پس از آفرینش قطع می‌نمایند. دریافت فهم صحیحی از آفرینش و چگونگی رابطه خداوند با عالم و عدم جدایی این دو از یکدیگر از ضرورت‌هایی است که می‌بایست به اثبات برسد تا زندگی انسان در این عالم معنا پیدا کند. در اکثر سنت‌های مذهبی و نظام‌های فلسفی و برخی از ادیان، سه گانه‌هایی در ارتباط با نیروهای خداوند متعال می‌توان یافت که تثلیت را به عنوان یک نماد ظهور کامل قدرت الهی در جهان معرفی می‌نمایند. در ایمان مسیحیت تثلیت از آموزه‌های اصلی در الهیات مسیحی است که عیسی را مایة نجات بشر و روح القدوس را رابطة این نجات با ذات (پدر) معرفی می‌کند. در میان عارفان مسلمان ابن عربی در هستی‌شناسی خود نوعی تثلیت را در امر آفرینش الهی بیان می‌کند که از آن می‌توان پدیدة صدور کثرت از وحدت را تبیین نمود. ابن عربی علاوه بر بیان دیدگاه عرفا مانند بحث حقیقت محمدیه و عشق برای تبیین آفرینش از قضایای منطقی مانند صغری و کبری و حد وسط استفاده برده و محور اساسی کار خود را بر مبنای اسماء بنا نهاده است و به غیر از فاعل به قابل نیز پرداخته و نیمی از خلقت را به قبول همت قابل می‌داند. بدین لحاظ بحث فردیت و تثلیت را مطرح می‌کند تا چگونگی ظهور کثرت از وحدت را به نوعی بیان نماید و برای بیان این مطلب به مثال‌های مختلفی مانند علم و عالم و معلوم، عقل و عاقل و معقول، عشق و عاشق و معشوق، فعل و فاعل و مفعول اشاره می‌کند. او تثلیت را هم از طرف فاعل می‌گیرد و هم از طرف قابل و هر یک را مقابل یکدیگر قرار می‌دهد چنانکه ذات- اراده و قول را در برابر اعیان ثابته- پذیرش (سماع) و تسلیم می‌آورد و از این طریق چگونگی صدور کثرت از وحدت را تبیین می‌نماید.

:این عربی در آیه شریفه «لیس کمثله شی و هو السمیع البصیر» به بحث تشبیه و تنزیه الهی پرداخته است. و بخش اول آیه مبارکه را درباره تنزیه گرفته است و بخش دوم را درباره تشبیه ، وتنزیه صرف را مربوط به عالم احدیت دانسته که همه اسماء و صفات الهی در ذات مندک می باشند و ذات بدون اسم و صفت در نظر گرفته می شود واگر این تنزیه ردباره عوامل دیگر به کار گرفته می شود منجر به تع طیل می گردد. و تشبیه مربوط به عالم واحدیت و عوامل پایین تر از آن است که باید دقت شود تا صفات انسانی با صفات الهی مشترک نشود و بیان شود که صفات الهی به صورت مطلق می باشند و صفات انسانی به صورت مقید می باشند. این پایان نامه به دنبال آن است تا جمع بین تشبیه و تنزیه را اثبات نماید واز تشبیه صرف در فص شیثیه و ابراهیمیه و تنزیه صرف در فص ادریسیه و نوحیه، به جمع بین تشبیه و تنزیه برسد وآنرا از طریق فص های مختلف به اج را آورده است و به نتیجه جمع رسیده تا بندگان بتواند هم درکی از صفات الهی در تشبیه داشته باشند وهم صفات الهی را از صفات انسانی منزه و تنزیه نمایند.کلمات کلیدی : تشبیه ، تنزیه ، ابن عربی، مطلق، مقید، سمیع ، بصیر....

هیچ چیزی نیست مگر اینکه خدای را با حمدش تسبیح می‏کند ولی شما تسبیحشان را درک نمی‏کنید. سوره اسراء آیه 44.پایان‏نامه بنده، تحقیق درباره کلمه تسبیح در موجودات عالم از دیدگاه قرآن و عرفا با نگاهی عمیق به کتاب فتوحات مکیه ابن‏عربی است.اینطور بیان می‏شود که تسبیح موجودات یکی از ریشه‏دارترین مباحثی است که نه تنها در متون اسلامی بلکه در ادیان الهی بیش از اسلام نیز مطرح بوده است و چگونگی تبیین آن علاوه برآن که در ایمان و اعتقاد انسان نسبت به مبدأ و معاد و سایر اعتقادات اصولی دین اثر می‏گذارد.متکلمین و دیگر کسانی که در طول تاریخ اسلام نمی‏خواستند از ظواهر دین پا فراتر نهند، بنابر مبنای خاصی که در خداشناسی و جهان‏شناسی و انسان‏شناسی داشتند آیات و روایات مربوط به تسبیح را بر معنای ظاهری آن حمل می‏نمودند و می‏گفتند :تسبیح عبارت است از تنزیهی که انسان هنگام مناجات و توجه به حضرت حق با الفاظ وارده از ناحیه شارع نسبت به پروردگار نموده و او را از نواقصی امکانی مبّرا می‏داند.ولی حق آن است که مسئله تسبیح مثل مفاهیم بسیار مشابه آن از قبیل تحمید و تکبیر و تهلیل و تقدیس و سجده و غیره که در قرآن و روایات و ادعیه به همه موجودات نسبت داده شده است، آن‏قدر عمیق و ریشه‏دار است که جز از لسان وحی و شاگردان حقیقی آن که از سرچشمه وحی سیراب شده‏اند، نمی‏توان از دیگری انتظار استقامت بر صراط مستقیم را داشت.در قرآن کریم حدود صد آیه در باره تسبیح موجودات اِسناد داده شده است. بنابراین این تحقیق با استفاده از تفاسیر قرآن مخصوصاً تفسیر المیزان و سوره حمد امام خمینی و نظرات دیگر اساتید و از همه مهمتر از 4 جلد کتاب فتوحات مکیه ابن‏عربی 6 جلد کتاب فتوحات (عثمان یحیی) و ترجمه فارسی آن تهیه و تنظیم شده است. امید است که مقبول حضرت حق و اساتید محترم قرار گیرد.واژگان کلیدی: تسبیح، حمد، انسان کامل، عالم کبیر، اسماء، حقیقت محمدیه

هدف پژوهش بررسی دیدگاه ابن عربی درباره انبیا در کتاب فصوص الحکم به این معنا که چه ارتباطی میان انبیای ذکر شده و حکمتهای قرین انها وجود دارد و علت انتخاب انبیا چه بوده است و ابن عربی از ذکر این ارتباط به دنبال چه بوده است. روش پژوهش کتابخانه ای است. طرح پژوهش مطالعه و بررسی کتاب فصوص الحکم و شروح مختلف آن همچنین مطالعه درباره انبیا در قران و کتاب مقدس و مطالعه مفاهیم عرفانی از کتب معتبر عرفانی و یافتن رابطه ای بین انبیا و حکمتهای مطرح شده در کتاب فصوص الحکم. نتیجه نشان می دهد که ابن عربی برای بازگو کردن ارتباط بین انبیا و حکمتهای وابسته به آنان از الگوی واحدی تبعیت نکرده و در اکثر موارد به صراحت هیچ سخنی نگفته است او به هر نبی به صورت رمز و اشاره نگریسته و هربار یکی از جلوه های انسان کامل که در روح آن نبی متجلی است را مشاهده و شرح کرده است اما در همه جا به نوعی مسئله وحدت وجود که دغدغه اصلی اوست گریزی زده است.

شیخ اکبر محیی الدین ابن عربی که به عنوان پدر علم عرفان درجهان اسلام شناخته شده است ،‌یکی از بزرگترین نظریه پردازان بزرگ درعرصه این علم بوده و هستبه طوریکه بسیاری از عرفای بزرگ تحت تاثیر وی بوده اند و ازسویی دیگرنیز مورد شدیدترین انتقادات از جانب بسیاری از فقها قرارگرفته به نحوی که وی را مرتد و خارج از دین و دریک کلمه ممیت الدین قلمداد کرده اند.آنچه که ابن عربی درعلم عرفان بیان می کند، مسئله وجود و کیفیت صدور کثراتو ممکنات از ذات حق و بازگشت آنها به حق و همچنین بیان مظاهراسماء الهی و بیان چگونگی سلوک الی الله و نتیجه این افعال بر نفس انسانی است.و بیان اصل حقیقت وجود ،‌جلت عظمه است.و همین بیانات نیز با قلمی شیوا و ساده اززبان عزیزنسفی عارف بزرگی که نوشته هایش تحت تاثیر ابن عربی نیز بوده ، ارائه گردیده است. با این تفاوت که از نوشته های ابن عربی هرکس باندازه فهم خود از آن بهره می گیرد و حتی ممکن است دستیابی کامل به آنچه مدنظر شیخ اکبربوده، انجام نشده باشد. چراکه غواصی دراقیانوس عمیق و پهناورنوشته های او، شجاعت و جسارتی بسیار می طلبد و بنابراین هرکس به قدربضاعت خویش ، درو گوهراستخراج می کند .اما عزیزنسفی ،‌عارف بزرگ و گمنام که قلمی ساده و شیوا دارد و بیانات خویش را درشکل مثال و تشبیه و . . . بکارمی برد.دراین رساله به هستی که جامع ترین و مهم ترین مباحث عزیز است پرداخته شده و با زبانی ساده و روان مراتب هستی ، کیفیت آفرینش و ارتباط آنها با یکدیگر مشخص و تبیین شده است.