آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایة نظریة شناختی استعاره که توسط جورج لیکاف و مارک جانسون(1980)، مطرح گردید؛ در نظر دارد، مفاهیم استعاری را که در قرآن کریم و نهج‌البلاغه به وسیلة حوزة ملموسِ لباس و پوشش برای مخاطبین عینی‌سازی و فهم آنها تسهیل شده، استخراج و روابط موجود میان دو حوزه را تحلیل نماید. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که به ترتیب در قرآن کریم مفاهیمِ: تقوا، گرسنگی و ترس، شب و ارتباط زناشویی و در نهج‌البلاغه مفاهیمِ: میانه‌روی، عزت، جهاد، کرامت، عافیت، تغییر احکام صحیح اسلامی و تواضع به عنوان حوزه‌های مقصدِ انتزاعی، توسط مفهومِ ملموسِ لباس و پوشش به عنوان حوزة مبدأِ محسوس که بشر تمام زوایا و ساختار آنها را می‌شناسد؛ برای مخاطبان عینی‌سازی و درک آنها تسهیل شده است . از آنجایی که متون دینی مفاهیم انتزاعی دارای بیشترین فراوانی است فلذا کاربردِ عملی پژوهش مذکور این است که امکان هنر دینی را اثبات می‌کند به گونه‌ای که با طرح‌واره‌های تصویری گوناگون می‌توان مفاهیم معنوی و انتزاعی عمیق را متناسب با ظرفیت مخاطبان ارائه داد.

در گفتمان دینی همواره برای بیان امور انتزاعی از استعاره استفاده شده و مفاهیمی که درک آن برای بشر سنگین به نظر می‌آمد در قالبی ملموس و آشنا برای افراد تبیین شده است؛ استعاره از دیدگاه شناختی صرفاً یک مقوله زبانی نیست بلکه بوسیله استعاره می‌توان به نحوه تفکّر گویندۀ کلام و مؤلفه‌های ذهنی که موجب ایجاد ارتباط بین دو حوزه (مبدأ و مقصد) در ذهن گوینده شده است دست یافت. در استعاره‌های مفهومی، استعاری بودن زبان، ناشی از استعاری بودن اندیشه دانسته می‌شود و استعاره‌های زبانی بازتاب استعاره در فکر به شمار می‌روند. بر این اساس پژوهش پیش رو با روش توصیفی -تحلیلی و بر پایه نظریه شناختی استعاره به دنبال بررسی مفاهیم انتزاعی است که امام علی علیه السلام با کاربست ماده «شَعَرَ» در مشتقّات گوناگون با معنای «لباس زیرین» آنها را برای مخاطبین عینی‌سازی و درک آن را تسهیل نموده‌اند. یافته‌­های پژوهش حاکی از آن است که در کلام علی علیه السلام، لباس و پوشش زیرین به عنوان ابتدایی‌ترین مفاهیم ملموسی که بشر آن را شناخته و درک نموده است در چندین استعاره مفهومی به عنوان حوزه مبدأ برای عینی‌سازی و تسهیل حوزه­های مقصدِ اطاعت از خداوند، تقوا، محبت و رحمت، معارف قرآن، حزن و اندوه ممدوح، طمع، صبر، خوف و خشیت، تواضع و خواصّ به کار بسته شده‌است و براساس مؤلفه­‌های متفاوت و محسوسِ حوزه مبدأ برای مخاطبان، توانسته به چندین حوزه مقصد متفاوت نگاشت شود و مفاهیم والای انتزاعی و معنوی را به مخاطبان تفهیم و عینی­سازی نماید و برای کاربست آن­ها بعد از لمس عینی هیچ حجتی باقی نگذارد.

جريان‌شناسي تفسير، به‌معني شناختن و شناساندن جريان‌هاي تفسيري است؛ به‌گونه‌اي كه فرایند شكل‌گيري و گسترش جريان‌هاي گوناگون تفسيري تبيين شود و تأثير فضاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي در اين موضوع سهم بندی شود و درجۀ تأثيرگذاري مفسرانِ پيشين بر آراء و شيوه‌هاي تفسيري مفسران سده‌هاي پسين معیّن شود. جریان شناسی تفسیر در اندلس، در گرو شناخت زنجیرۀ فکر تفسیری و شبکه مفسران غرب اسلامی و مطالعۀ معیارهای حاکم بر روش تفسیری ایشان است. جریان‌های تفسیری در اندلس؛ را می‌توان اعم از جریان عقل‌گرا، جریان روایت‌گرا، جریان ادبی و جریان تأویل‌گرا دانست که در دو سدۀ ششم و هفتم هجری در این منطقه غلبه با جریان تفاسیر واعظانه متأثر از جریان‌ عرفان و تصوّف بوده است و تفسیر حرالّی «مفتاح الباب المقفل لفهم قرآن المنزّل» نمودی برجسته و تأثیرگذار از جریان تفاسیر علمی ـ وعظی با گرایش صوفیانه و تأویل‌گرا بعد از خود در غرب اسلامی به‌شمار می‌رود. ویژگی‌ برجسته این جریان تفسیری، برخورداری از رویکرد اخلاقی تربیتی با صبغۀ عرفانی است. اندلس که در پی ورود اسلام و رحله‌ها و تلاش‌های علمی اندیشمندان مسلمان دروازه ورود علوم و تمدن اسلامی به اروپا به حساب می‌آمد، در سده‌هاي ششم و هفتم هجري و در زمانۀ علي بن احمد حرالي (م 638)، از حیث علمي، فرهنگي و تمدنی جايگاهي ممتاز داشت و از اين‌رو شاهد حضور مذاهب فقهي، كلامي و گرايش‌هاي صوفیانه و همچنين فعاليت بزرگان و مشاهير اين جريان‌ها در كنار يكديگر بود. حرالّی، به‌عنوان ثمره و برآیند فرهنگ اسلامی اندلس ضمن اثر پذیری از مفسران آن دیار بویژه استادش محمد بن عمر قرطبی، بر مفسرین پس از خود تأثیر فراوانی گذاشته است. مجلس تفسير وی در اندلس بويژه زبانزد خاص و عام بود که طالبان علم از مناطق مختلف در آن شركت مي‌كردند. مهم‌ترين آثار بر جاي مانده و شناخته شدة حرالّي تا به امروز عبارتند از: مفتاح الباب المقفّل لفهم القرآن المنزّل، العروهًْ للمفتاح، التوشیهًْ و التوفیهًْ كه نسخه خطی بوده و اخیراً تنها بخشی از آنها توسط محمادی عبدالسلام الخیاطی تحت عنوان «تراث ابی‌الحسن الحرالّی فی التفسیر»، تصحیح و چاپ شده است. مفتاح الباب او به مثابه اصول و قوانين تفسيري‌اش از همه مشهورتر است. حرالي قوانين و قواعدي ـ در نوع خود ویژه ـ در فهم قرآن و تدبّر وضع کرد و ازجمله مبانی مهم تفسیری او آنکه فهم قرآن را در گرو مراتب ايمان و طهارت روح می‌داند. حرالّي در مقدمة اثرش فهم جامع آيات قرآن را منحصر به علی علیه السلام دانسته است. وي بر تناسب و هماهنگي ميان آيات و سور و ارتباط آن با اسماء حسناي الهي مصرّانه تأكيد مي‌كند و ضوابط فهم به‌عنوان مرتبه‌ای کامل‌تر از تفسیر و تأویل به مثابه مهم‌ترين اصول و قواعد در روش تفسیری حرالّي، مبتنی بر پیوند استوار میان فرازها و عبارات است. گرایش حرالی در تصوف و تفسیر، بیانی آشکار از روح عصری بوده که در آن می‌زیسته، همچنين رهيافت عمومي مفسر، واعظانه و ناظر به جنبة اخلاقي و انذار و تبشير قرآن است. تفسير حرالّی در مطالعات قرآني معاصر در كشورهاي اسلامي، تاکنون آن‌چنان که باید و شاید مورد توجّه دانشوران و محققان قرار نگرفته است.

چکیده ندارد.

حرالّی اندلسی از مفسران صوفی مالکی در قرن ششم هجری و تفسیر او مفتاح الباب المقفل لفهم القرآن المنزّل از با ارزش ترین تفاسیر غرب جهان اسلام است که ضمن تأثیرپذیری از برخی از تفاسیر اهل بیت بر تفاسیر بعد خود تأثیر آشکاری داشته است. محتوای مهم آن، ضرورت تحقیق و معرفی این اثر ارزشمند را به طور تخصصی و روشمندانه، ضروری می سازد. در تحقیق پیش رو، پس از معرفی اجمالی مؤلف، گزارشی از تراث تفسیری او به منظور شناخت روش، گرایش و مبانی حرالّی ارائه شده . در این مقاله کوشش می شود تا به روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین جایگاه و اهمیت تفسیر باقی مانده از حرالّی، روش، گرایش و برخی مبانی وی، در کتاب مفتاح الباب المقفل بیان شود و به نظر می رسد که حرالّی نخست روش قرآن به قرآن را با استناد به روایات نبوی و کلام صحابه و تابعین، مورد توجه قرار داده و از نظر گرایش در نوع تفاسیر تربیتی و واعظانه است. در مبانی تفسیر، حرالّی معتقد است که دانش تفسیر در اختیار حضرت علی و اهل بیت علیهم السلام است و فهم واقعی آیات، نیازمند مراتب نفسانی و موهبت الهی است.

اگرچه در اندیشه غالب الهیات اسلامی، روایات تحریف‌نما مقبولیت نداشته و به‌طور ویژه شیعیان بر این باورند که هرگز در محتوی و الفاظ قرآن کریم تحریف صورت نپذیرفته است، اما برخی گزارش‌ها از اقوال گاه بر پذیرش وقوع تحریف در قرآن از سوی شیعیان حمل می‌شود و اندیشۀ تحریف‌ناپذیری نزد شیعه را دچار خدشه می‌سازد. طرح ادعای علم اجمالی و مساعدت اعتبار با تحریف قرآن در کلام آخوند محمدکاظم خراسانی(متوفی 1329ق) فقیه و اصولی صاحب کتاب کفایه‌الأصول، از جمله این موارد است که منجر به ایجاد شائبه شده لذا پرداختن به آن و بازخوانی و تحلیل دیدگاه این اندیشمند شیعی در مسأله تحریف‌پذیری قرآن را از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌سازد. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی رویکرد کلی عقل‌گرایانۀ آخوند خراسانی و مبانی او در بیان حجیّت ظواهر کتاب معرفی و وجوه استدلال آخوند در باب روایات تحریف‌نما شناسانده شده است. یافته‌های مقاله حکایت از سوء برداشت منتقدین از دیدگاه آخوند خراسانی نسبت به روایات تحریف‌نما دارد و این در حالی است که مرحوم آخوند انگارۀ تحریف قرآن را کاملاً بی‌اعتبار می‌داند. وی در بیان حجیت ظواهر الفاظ قرآن، با طرح فرض محتمَل بر تحریف به نقصان، آنرا صرفاً نوعی علم اجمالیِ غیر منجِّز و نیز فاقد معزِّریت می‌داند که اساساً حجت نبوده و طبعاً لطمه‌ای نیز به سلامت اعتبار ظواهر قرآن وارد نمی‌سازد. بر این اساس، بحث آخوند ارتباطی با پذیش اعتبار روایات تحریف‌نما نداشته و اینگونه وجود دلیل عقلی بر این مسأله را طرح و رد می‌سازد. اعتقاد به اصل عدم تحریف قرآن کریم در میان شیعه بویژه مرحوم آخوند خراسانی غیر قابل انکار است.

اختلاف قرائت ها در برخی از کلمات قرآن کریم، سبب اختلاف دیدگاه مفسران شده است. در آیه 249 سوره بقره داستان سربازان طالوت در مواجهه با آزمایش الهی و نوشیدن آب از رود حکایت می شود. کلمه «غرفه» در این آیه به دو صورت «غُرْفَهً» و «غَرْفَهً» قرائت شده و در پژوهش پیش رو آراء تفسیری علامه طباطبایی و حرالّی اندلسی دراین باره و احتجاج های مربوط به هر قرائت، با نگاهی تحلیلی ارزیابی شده است. حاصل آنکه دیدگاه علامه طباطبایی در ترجیح قرائت «غُرْفَهً» صحیح است. ایشان با نکته سنجی، آزمایش شوندگان را به سه طایفه تقسیم کرده اند: کسانی که اصلاً آب ننوشیدند؛ کسانی که سیراب شدند و کسانی که آب نوشیدند، اما نه به حدّ سیراب شدن. از این سه گروه تنها گروه دوم از جمع پیروان طالوت خارج شدند و سرنوشت گروه سوم به آزمایش های دیگر گره خورده است.

اگرچه اصل شفاعت از امور مسلّم بین مسلمانان است اما اینکه محدوده شفاعت، علاوه بر قیامت، برزخ را هم شامل شود، همواره میان اندیشمندان شیعی مورد بحث بوده ‌است. به گونه‌ای که شفاعت در برزخ موجب آمرزش گناهان شده و از سویی مایه ارتقاء رتبی و تعالی درجه معنوی افراد شود. علامه طباطبائی وجود شفاعت در عالم برزخ را نپذیرفته و استعانت‌های معصومان (ع) در برزخ را نوعی اجازه تصرّف از سوی خدا در عالم برزخ می‌داند. لذا معتقد است که شفاعت در عوالم پیش از قیامت محقق نمی‌شود زیرا از دیدگاه ایشان بحث شفاعت پس از مسجّل شدن ورود به بهشت یا جهنم معنا می‌یابد و برای این منظور نیز به برخی روایات استناد می‌کنند. در این مقاله ضمن پرداختن به دیدگاه‌های مطرح، و نقد و بررسی ادلۀ آراء ایشان روشن می‌گردد که با توجه به اطلاق ادلّه آیات و روایات و عدم تقیید آیه به شفاعت در قیامت و شمولیت آن نسبت به عالم برزخ، نیز توجه به مثالیّت عالم برزخ و وجود پدیده‌های دنیا در آن عالم با مرتبه شدیدتر، و استمرار شفاعت پیامبر(ص) از دنیا تا برزخ و نیز قیامت، و التفات به اصل تخویف و ترساندن و هشداردهی برای پیشگیری از وقوع گناه در دین اسلام و نیز اصل سبقت گیری رحمت الهی بر غضب او و همچنین اصل نجات بخشی انسان، می‌توان امکان شفاعت برزخی را اثبات نمود. و اینکه شفاعت در برزخ نیز وجود دارد.

قرآن کریم در سوره‌های مختلفی به بیان واقعه هبوط حضرت آدم× پرداخته است. قرآن کریم در سوره بقره به خلاف دیگر سوره‌ها، به دومرتبه از هبوط آدم× اشاره دارد. این دوگانگی در ذکر دفعات هبوط سبب شده تا مفسران به اقتضای روش و زاویه نگاه خود به تحلیل این دو هبوط بپردازند. حرالّی از مفسران صوفی مالکی امر به هبوط دوم را پس از توبۀ آدم×، نماد تنزّل رتبیِ او از مرتبه قرب الهی ـ که پیش‌تر از آن برخوردار بوده ـ دانسته است و علامه طباطبایی، امر به هبوط دوم را از مقدّرات الهی برای تکامل معنوی و تعالی آدم× به جایگاهی رفیع‌تر از بهشت پیشین می‌داند، به‌گونه‌ای که بعد از توبه حضرت آدم× و تکرار امر به هبوط، آن کیفیت و نحوه زندگی که همراه با دشمنی برخی با برخی دیگر بود به آمدنِ هدایت از سوی خدا برای حضرت× و نسل ایشان تبدیل شد. مقالۀ پیش‌رو، ضمن تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی و حرالّی، در کنار جمع‌بندی آراء مفسران مشهور از فریقین دراین‌باره، تحلیل صحیحی از امر هبوط به‌ دست داده و برتری دیدگاه علامه طباطبایی را در این مسئله تبیین نموده است.