آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در خوانش اشتراوس از محاورۀ قوانین، بار دیگر با رویکرد جامع او مواجه میشویم و برخلاف نگرش تاریخی، شاهد تغییر و تحولی اساسی و مغایر با تفسیر او از دیگر محاورات افلاطون، نیستیم. درواقع، اشتراوس معتقد است برای فهم واقعی محاورۀ قوانین باید بشیوۀ او و از رهگذر خوانش فارابی ـ‌ در کتاب تلخیص¬النوامیس ـ از آن، پیش برویم و تنها در اینصورت است که میتوانیم به افقی ورای تفسیر تاریخی دست یابیم. در پژوهش پیش¬رو، هدف آنست که ضمن بحثی اجمالی از تفسیر تاریخی محاورۀ قوانین، تفسیر فارابی از آن، و همچنین نقد و نظر اشتراوس در اینباره، را بررسی کرده، و مهمترین شاخصه‌های تفسیر بدیع او از این اثر را تبیین نماییم.

در کتاب حاضر، آرا و اندیشه‌های معرفتی "هیوم "( 1711 1776م) بررسی و نقد شده است .نویسنده در این کتاب در شش موضوع (منشا و تصورات، علیت، استقراء، اصول بدیهی عقلی، جوهر، کلیات، وجود جهان خارج و مابعدالطبیعه) به تحقیق، ارزیابی و تطبیق آرای معرفتی هیوم با سایر فیلسوفان اهتمام نموده است . "بعد از رنسانس، فلسفه غرب به دو شاخه عمده عقل گرایی و تجربه گرایی تقسیم شده است .تجربه گرایی انگلیس عمدتا با "جان لاک "آغاز شده و در فلسفه "هیوم " به کمال می‌رسد .فلسفه هیوم بر شئون فرهنگی مغرب زمین، خصوصا فلسفه و دین تاثیر بسزایی نهاده است .آرای هیوم در مسئله معرفت، اساس نظریات او در سایر مسائل فلسفی است .وی دو کتاب مهم در موضوع معرفت دارد :یکی "رساله در طبیعت آدمی "و دومی "تحقیق در فهم انسان "که کتاب حاضر برگرفته از دو منبع یادشده است .کار اصلی نقد و بررسی آرای هیوم در کتاب، برپایه "اسفار "و سایر نوشته‌های صدرالمتالهین شیرازی (ملاصدرا) و دیدگاه‌های علامه طباطبایی صورت گرفته است .در باب نظریه هیوم در معرفت، باید در دو جهت بحث کرد .یکی تصورات و دیگری تصدیقات :از نظر هیوم هیچ تصویری وجود ندارد که از انطباعی فراهم نیامده باشد .وی از همین جا با نظریه تصورات مقدم بر تجربه یعنی نظریه معقولات فطری مخالفت می‌کند .قول او در باب تصورات و انطباعات، اصل و اساس نظریه او در معرفت شناسی است .او از همین رهگذر است که مفاهیمی چون :علیت، جوهر، نفس و مفاهیم کلی را تحلیل می‌کند . اما نظر او درباره تصدیقات و قضایا، متعلق تفکر یا امور واقع است یا نسبت‌های بین تصورات .از نظر هیوم تصوراتی همچون علیت، جوهر و نفس مسبوق به انتباع و معنی دار نیستند .بنا بر این، حکم به وجود نسبت علیت و معلولیت و حکم به وجود نفس، همه احکامی هستند درباره امور واقع ولی باطل .او معتقد است ما به چیزی بیرون از عالم ادراکات دسترسی نداریم و نمی‌دانیم بیرون از زندان تصورات چه خبر است ...او با وفاداری بر مبنای اصالت تجربه، لوازم آن را یکی پس از دیگری می‌پذیرد و در نهایت به شکاکیت تام می‌رسد.اما در فلسفه او جهت دیگری هم وجود دارد که بسیار مهم است و ابدا نباید از آن غافل بود و آن جنته اصالت طبیعت است .یعنی اعتقاد به احکام طبیعی انسانی و باورهای طبیعی که بر احکام عقلی غلبه تام دارند و زندگی عادی ما یکسره بر آنها مبتنی است ...هیوم سخت به طبیعت و حکم قدرت آن معتقد است و به شدت از شکاکیت و پیرهونیسم انتقاد می‌کند .هیوم می‌گوید در زندگی عادی باید کلا به شکاکیت بی‌اعتنا بود و همین بی‌اعتنایی یگانه درمان آن است .

آراء ابن‌سینا دربارة استقرا در میان فیلسوفان مسلمان و حتی در میان فیلسوفان غیرمسلمان متقدم، در شمار دقیق‌ترین نظرها است. این فیلسوف نامدار ایرانی، در همان چهارچوب ارسطویی به نقد استقراء ارسطو پرداخت و توانست با نقدی عالمانه، ناکارآمدی آن را نشان دهد. او با معرفی دقیق و موشکافانة مفهوم تجربه، استقرا را با یک قیاس خفی همراه کرد تا از رهگذر این همراهی مشکل دستیابی به یقین را حل کند؛ اما این یقین نمی‌توانست مطلق باشد، به‌همین‌دلیل به تعیین شرایط حصول یقین همت گماشت. او نشان داد که یقینِ حاصل از تجربه، یقین مشروط است و تنها تحت شرایطی خاص حاصل می‌شود؛ اما کبرای قیاس خفی، قاعدة اتفاقی است که نقدهای بسیاری به آن وارد شده است. یکی از این نقدها، که مهم‌ترین آن‌ها نیز هست، تجربی‌بودن قاعدة اتفاقی است. در این مقاله پس از بیان نظر ابن‌سینا، قول خواجه نیز دربارة تجربه و استقرا ذکر، و با استفاده از نظر خواجه دربارة تجربه، تحلیلی عقلی از قاعدة اتفاقی بیان می‌شود؛ سپس نشان می‌دهد که قاعدة اتفاقی، قاعده‌ای عقلی است و با استفاده از اصل علیت می‌توان تبیینی عقلی از آن بیان کرد.

در این پژوهش به بررسی ارتباط میان شک‌گرایی و محافظه‌کاری در اندیشه‌ی دیوید هیوم پرداخته‌ایم. ادعای اصلی نگارنده آن است که شک‌گرایی هیوم در عرصه‌ی شناخت‌شناسی بر نظریات سیاسی او تأثیر گذاشته و آن را به شکل محافظه‌کاری درآورده است. هیوم در طول تاریخ یکی از شدیدترین انتقادات را نسبت به توان عقل انسانی وارد ساخت. به نظر هیوم بسیاری از مفاهیم نه مبنای عقلانی دارند و نه عقلاً توجیه‌پذیر هستند. اما ما در زندگی روزمره بر چنین مفاهیمی متکی هستیم و آن‌چه این عقاید را در نظر ما چنین مهم و اساسی جلوه می‌دهد، غریزه‌ی ما است. چنین غریزه‌ای بر خلاف تعقل، وجه مشترک انسان و حیوان است.هیوم در فلسفه‌ی اخلاق بر آن بود که «خیر» و «شر» برآمده از عقل نیست، بلکه زائیده‌ی احساساتِ ما است. به نظر او، ما افعال و احکام اخلاقی را بر اساس تطابق‌ آن‌ها با عقل انتزاعی مورد مدح و ذم قرار نمی‌دهیم، بلکه آن‌چه عامل تعیین‌کننده در ارزش اخلاقی یک حکم یا فعل است، «فایده»‌ای می‌باشد که آن فعل یا حکم برای بشر به همراه دارد. او معتقد است اخلاقیات بر غرایز و احساسات متکی است و انگیزه‌ی رفتار آدمی احساسات و نه عقل‌ او است.هیوم در عرصه‌ی نظریات سیاسی، نسبت به عقل در هدایت جامعه، بدبین است. در اندیشه‌ی سیاسی او، جامعه و حکومت بر اساس «پیمان نخستین» و یا در برهه‌ای خاص پا به عرصه‌ی وجود نگذاشت، بلکه به تدریج در میان انسان‌ها شکل گرفت و رشد کرد. نهادها و سازمان‌های اجتماعی برای رفع نیازهای انسان - که الزاماً همیشه عقلانی نیستند- در طول تاریخ شکل گرفته-اند و صحت آن‌ها در طول زمان به اثبات رسیده است، پس هدایت درست جامعه باید بر اساس این نهادها و سنن و نه عقل انتزاعی باشد.

هدف از این پژوهش، بررسی ‌‌‌راه‌حل هیوم برای مسأله استقراست. اینکه آیا می‌توان با مشاهده چند نمونه جزئی درباره موارد مشابه مشاهده نشده حکم صادر کرد، مسأله‌‌ای است که همچنان یکی از بحث‌‌‌های داغ محافل فلسفی است. هیوم هرچند در آثارش مستقیماً به این مسأله اشاره نکرده ولی در خلال بحث از علیت به این پرسش پاسخ داده است. هیوم منشأ صدور حکم کلی با استناد به نمونه‌های جزئی را در روان آدمی می‌داند. روان آدمی به گونه‌ای است که پس از مشاهده مکرر همبودی اشیاء در گذشته، این انتظار در او شکل می‌گیرد که در آینده نیز چنین تکراری را مشاهده کند تا اینجا را تمامی مفسرین هیوم قبول دارند اما اینکه آیا هیوم فراتر از این هم نظری در مورد علیت دارد یا نه موجب بروز اختلاف بین مفسرین شده است. در این مقاله در ابتدا گزارش وفادار به متنی از علیت و به تبع آن مسأله استقرا نزد هیوم ارائه شده و در ادامه به اختصار تفاسیر متفاوتی که از علیت هیوم مطرح شده، آمده است و در آخر هر یک از این تفاسیر به اجمال بررسی شده و اشکالات هر یک به اختصار بیان شده است.

باور ما به واقعیت اشیاء و اشخاصی که با آن‌ها سروکار داریم، موضوع بحثی بنیادین در فلسفه با نام «وجودِ جهان خارج» است. پرسش اساسی آن است که آیا ما به وجود جهانِ خارج معرفت داریم یا نه. از ‌‌مهم‌ترین پاسخ‌هایی که به این مسئله داده شده است، نظریۀ واقع‌باورانۀ جان لاک است که در این مقاله دیدگاه او را بررسی می‌کنیم. از نظر لاک، ما به وجود جهان خارج مادی معرفتِ حسی داریم، اما آنچه او «معرفت حسی» می‌نامد، در ظاهر با تعریف کلی معرفت در فلسفۀ او ناسازگار است. ما پس از بررسی رهیافت‌های فیلسوفان معاصر نشان می‌دهیم که معرفتِ حسی با تعریف معرفت در فلسفۀ لاک سازگار است. در همین زمینه به بررسی دلائل موافق با معرفتِ حسی به جهان خارج و پاسخ لاک به شکاکیت می‌پردازیم. همچنین در این مقاله آمده است که از نظر لاک، یقینی‌ترین معرفت به وجود جهان خارج، معرفت ما به وجود خداوند است. نیز نشان خواهیم داد که در نظر او، ما به وجود اذهان دیگر یا جواهر روحانی معرفت نداریم و اطمینان ما به وجود آن‌ها از طریق ایمان است.

کانت فیلسوف بزرگ مغرب زمین که در تحول فلسفه‌ی غرب سهم به سزایی داشته ، دارای آراء بسیار مهم و متفاوتی در زمینه‌ی عقل چه در حوزه‌ی نظری و چه در حوزه‌ی عملی است که می‌توان آن-ها را از بارزترین آرائی دانست که تا به حال در میان فیلسوفان مطرح شده است . فلسفه‌ی کانت به نوعی نشانگر کوششی است که عقل آدمی ‌برای شناسایی محدودیت‌های خویش در دو حوزه‌ی نام برده به کار می‌گیرد . فلسفه‌ی عملی کانت در مجموع شامل فلسفه‌ی اخلاق ، فلسفه‌ی حقوق ، انسان‌شناسی و فلسفه‌ی تاریخ است ، که کانت تمام این مضامین را در یک وحدت تألیفی گردآورده است . مفهوم خودآئینی و خودمختاری انسان مرکز ثقل این وحدت تألیفی را تشکیل می‌دهد و گوهر این مرکز ثقل ( خودآئینی ) عبارت است از مقام و شأن قانونگذاری که صرفاً مختص عقل بوده و نه هیچ چیز دیگر. عقل به اعتبار شأن عملی‌اش پایه‌ی اخلاق است و اخلاق عبارت است از انطباق رفتار با قانون عامِ کلیِ اراده‌ای که آزاد و خودآئین است . و شاید بهتر باشد بگوئیم که تمامی فلسفه‌ی اخلاق کانت مبتنی بر حضور خودآئین انسان در این جهان است و بس ، و همین خودآئینی محور اصلی تمام فلسفه‌ی اخلاق کانت است .

ادوارد هانسلیک، نخستین متفکر صورت‌بنیاد یا فُرمالیست در حوزۀ موسیقی، بر آن بود که موسیقی صورت‌ها یا فُرم‌های متحرک طنین‌ها یا نُت‌هاست. وی این گزاره را مبنا قرار می‌دهد و چنین استدلال می‌کند که موسیقی چیزی جز فرم نیست و محتوا یا درون‌مایه‌ای بیرون از فرم یا صورت خود ندارد. ازاین‌رو، موسیقی نمی‌تواند احساسی را که از بیرون بر آن وارد می‌شود بیان کند، بلکه اگر احساسی نیز وجود دارد، برآیند خود صورت‌ها و ساختار موسیقی است. تفاوت موسیقی با دیگر هنرها در همین است که نمی‌تواند بازنمایندۀ واقعیت باشد. بنابراین، قضاوت زیباشناختی دربارۀ موسیقی باید اندیشه‌ورزانه و مبتنی بر تأمّل باشد و نه احساس. درون‌مایۀ موسیقی نیز نمی‌تواند مفهومی باشد و ،ازاین‌رو، زیبایی موسیقی غایتمند نیست و امری خودمختار و خودبسنده است. ردّپای تمام این اندیشه‌های هانسلیک را می‌توان در نقد سوم ایمانوئل کانت با عنوان سنجش داوری زیباشناختی یافت. کانت بر آن بود که زیبایی در صورت پدیده‌هاست و هرگونه داوری زیباشناختی باید صرفاً برمبنای صورت انجام پذیرد. همچنین کانت اعتقاد دارد که قضاوت زیباشناسانه نباید برمبنای غرض و علاقۀ شخصی و یا غایتی خاص باشد، بلکه باید کلیت و عمومیت داشته باشد تا بتواند به‌مثابۀ حکمی کلی عرضه گردد، یعنی احساسات فردی و شخصی نباید در قضاوت دخیل گردد. رویکرد هانسلیک به نقد موسیقی نیز بر همین مبناست.

برهان تمانع از جمله برهان هاي اقامه‏شده بر يگانگي خداست. اين برهان در آيه 22 سوره انبياء آمده است. متكلمان و فيلسوفان اصطلاح تمانع را از مفاد آيه برگرفته و وضع نموده اند. آنان اين برهان را ناظر به توحيد در خالقيت و وجوب وجود دانسته و با اين كار علاوه بر تقرير يك برهان كلامي و فلسفي، درواقع، آيه را نيز تفسير كرده اند. استاد مطهري از جمله اين گروه است اما علامه طباطبايي برهان را ناظر به توحيد ربوبي مي داند؛ بدان دليل كه مسئله مورد اختلاف بين قرآن و بت‏پرستان همين موضوع بوده است نه توحيد خالق كه مورد قبول بت‏پرستان بوده است. او در الميزان و نهايه الحكمه برهان را به گونه اي تقرير مي كند كه منتج به توحيد رب، يعني مالك مدبر عالم گردد. البته در نهايه الحكمه اشاره اي به آيه ندارد؛ همچنان‏كه در الميزان نيز اشاره اي به بحث هاي متكلمان و فيلسوفان ندارد؛ به‏طوري كه حتي از استعمال اصطلاح تمانع نيز اجتناب مي كند. در اين مقاله بعد از تقرير استاد مطهري و استاد طباطبايي، به مقايسه و ارزيابي آنها از لحاظ فلسفي و تفسيري پرداخته ايم.

يكی از اصلی ترين مسائل خداشناسی، مسئله فاعليت خداست. فاعليت خدا- هماننـد فاعليـت هـر فاعل ديگری- ربطی كامل به علم او به فعلش دارد كه آن نيز يكی ديگر از اساسـی تـرين مسـائل الهيات است. مسئله فاعليت خدا از آغاز تكون فلسفه اسلامی مورد توجه فيلسوفان مسـلمان بـوده است. يكی از نظريه های غالب در اين باب، نظريه فاعليت بالعنايه است. ابن سينا قائل به اين نظريه اســت و صــدرالدين محمــد شــيرازی (ملاصــدرا) آن را پذيرفتــه و تغييراتــی درآن داده اســت. نظريه ای ديگر در اين مبحث نظريه عرفاست. از نظر عرفا خدا فاعل بالتجلی است: فعل او ظهور اوست. حكيم ملاصدرا ايـن نظريـه را نيـز پذيرفته است و بين آن با نظريه فاعليت بالعنايه تعارضی نمی بيند. علامه طباطبايی نيز هر دو نظريـه را قبــول دارد، نهايــت آنكــه در نظريــه فاعليــت بالعنايــه مــورد قبــول او اراده خــدا بــه علــم او بر نمی گردد، بلكه از صفات فعل او محسوب اسـت و ايـن، بـارزترين تفـاوت بـين رأی او و رأی ملاصدرا در اين باب است.