آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

برخی از آیات قرآنی با قواعد مشهور علم نحو همخوانی ندارد. از‌این‌رو، نحوی‌ها در توجیه آن‌ها آرای گوناگونی اظهار کرده‌اند و همین امر سبب شده‌است که دشمنان اسلام اِعراب این کلمات را دستاویز قرار دهند و اعلام کنند این کتاب، آسمانی نیست و ساختۀ دست بشر است و ایرادهای نحوی فراوانی دارد. این مقاله به روش توصیفی‌ـ تحلیلی درصدد آن شد که توجیه صحیح اِعراب این کلمات را بیان نماید. از‌این‌رو، به نقد و بررسی آرای دشمنان و نیز نحوی‌های بزرگ و قرائت‌های قرآن پرداخت و به این نتایج دست یافت که هیچ یک از ایرادهای گرفته‌شده به وسیلة مخالفان وارد نیست و همۀ آن‌ها طبق قواعد و فرهنگ زبانی عرب جاهلی است و توجیهات زبان‌شناختی دارند. هیج گزارش تاریخی از صدر اسلام، به‌ویژه قبل از هجرت نداریم که بلیغی از بلغای جاهلی، خاصه آنان که در صف دشمنان بودند (مثل مغیره) از این اِعراب‌ها ایراد گرفته باشد و کسانی که از اِعراب قرآن ایراد گرفته‌اند، از منکران، نصاری و مستشرقان هستند و زبان عربی را خوب نمی‌شناسند و از ظرایف آن آگاه نیستند که هدف آنان، ایجاد شبهه در بین مسلمانان نسبت به کتاب آسمانی ایشان است.

در مقطعی از تاریخ شیعه (قرن دهم و یازدهم قمری)،گروهی ظهور کردند که اندیشه های خاصی را اشاعه داده و در حوزه فقه و عقاید، چالش هایی ایجاد کردند که به سبب آن به «اخباریان» موسوم شدند. اخباریان، اندیشه های خود را ریشه دار در اصول اصیل اسلام، اعلام می کنند و عالمان کهن شیعه را هم سو با خود می دانند و مخالفان هر اندیشه ای جزعقاید خویش را مردود می شمارند. این پژوهش بر آن است که جریان پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریان و اندیشه اخباری گری را با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از آثار خود اخباریان به دست آورد.اندیشه اخباری گری از زمان پیدایش تا زمان معاصر، شش دوره: پیدایش، إحیاء به همراه افراط، اعتدال، افراط مجدد، افول و شکل گیری اخباری گری نوین را به خود دیده است. اخباری گری به معنای گرایش هرچه بیشتر به اخبار، در عصر غیبت، در زمان شیخ صدوق (م. 381ق) شکل گرفت؛ ولی با اصطلاح مشخص امروزی آن، از قرن11 هجری و با ظهور محمد امین استرآبادی (م. 1036ق) احیاء شد و پس از فراز و نشیب هایی در زمان وحید بهبهانی (م. 1205ق) رو به افول نهاد؛ ولی با وجود افول، هنوز روحیه اخباری گری کم و بیش، زنده است و حتی در برخی از اصولیان نیز به چشم می خورد. این مکتب، پس از افول، درقالبها وشکلهای دیگری نمود یافت و رسوباتی ازخود برجای نهاد و اخباری گری نوینی را شکل داد. احتیاط گرایی، احیای برخی مباحث کلامی برخاسته از نگاه محدود و تنش زا و رواج کتاب هایی چون طب القرآن، از جمله نشانه ها و ویژگی های این «نواخباری گری»است. در این میان، عواملی مانند حضور غالب و یا مطرح اخباریان درحوزه های علمیه، تالیف کتب مرجع و منبع، تنوع آثار در قلمرو های گوناگون دانش اسلامی، هم خوانی تفکر اخباری با مذاق عامیانه مذهبی، درتداوم آشکار و پنهان اخباری گری اثرگذار بوده اند.

قرآن پژوهی در سده های اخیر از اولویت های مهم مستشرقان است. یکی از موضوعاتی که خاورشناسان در آن تشکیک کرده اند اصالت قرآن نسبت به محیطی که در آن حضرت محمد(ص) به نبوت مبعوث شده و همچنین متون کتب دیگر ادیان و فرق است. پیش فرض بسیاری از مستشرقان این است که قرآن اثری بشری است که از دو مولفه فرهنگ جاهلی شبه جزیره و ادیان دیگرتأثیر پذیرفته است. ویلیام فدرر نویسنده و مورخ معاصر آمریکایی نیز همسو با این نظر، منکر الهی بودن قرآن است. این تحقیقبا موضوع بررسی دیدگاه ویلیام فدرر، به ترجمه و نقد بخشی از کتاب WHAT EVERY AMERICAN NEEDS TO KNOW ABOUT THE QUR`AN در مورد مصادر قرآن پرداخته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ابعاد مختلف ادعای فدرر را به بحث می نهد. نتیجه پژوهش حاضر بیانگر نادرستی بسیاری از ادعاهای فدرر است. مهمترین نقاط ضعف وی عبارتند از؛ عدم مراجعه به منابع دست اول و معتبر، آدرس دهی غیر دقیق به منابع، عدم مراجعه به منابع تاریخی و حدیثی شیعه، تعصب نسبت به باورهای مسیحیت و غرض ورزی در برابر معارف قرآنی. نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات استشراق و نیز مباحث کلامی و تفسیری کاربرد آشکار دارد. این نتایج همچنین در عرصه تبلیغ و جذب غیرمسلمانان واقناع فکری ایشان کارایی دارد.

جعل حدیث از پدیده‌های آشکار در روایات اسلامی است. برخی از روایات جعلی از طریق شناسایی راویان آن مشخص‌ می‌گردد. سند روایاتی که زنجیره افراد آن را وضاعان تشکیل داده‌اند، نشان از جعلی بودن حدیث است. ابن جوزی در الموضوعات به این افراد اشاره داشته و روایات مربوط به اینگونه افراد را نقل موضوعه به نام ثقات دانسته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی_ تحلیلی ضمن معرفی دو تن از افرادی که به نقل احادیث وضعی از ثقه معروفند، به بررسی روایات آنان پرداخته است. سلیمان‌بن ارقم متهم به وضع روایات از عایشه، ابوهریره، زهری، حسن بصری است. این افراد از دیدگاه شیعه توثیق نشده‌اند. محمد بن یونس نیز به نقل موضوعه از ثقات متهم است که سند احادیث وی بیشتر به معصومین منتهی می‌گردد. شرایط و عوامل محیطی رجالیان در وضاع و کذّاب نامیدن راویان مؤثّر است. نقل احادیث بدون بررسی، موجبات ضعف ابن ارقم و محمد بن یونس را در زمان خویش فراهم نموده در حالی که واضع حدیث نبوده‌اند. برخی از این احادیث با داشتن سند صحیح، به دلیل برخی شواهد مانند وجود «حدیث معارض»، «عدم سازگاری با علم»، «شبیه نبودن به کلام معصوم»، «متناسب نبودن با اعتقادات شیعه»، جعلی و موضوع دانسته شده اند. بنابراین امکان ورود روایات منتقله از اهل سنت به شیعه از طریق جعل سند صحیح نیز وجود داشته است.

یکی از واقعیّت‌های تاریخی در مورد پیامبران، شأن نزول‌های جعلی و ساختگی است که در برخی تفاسیر فریقین وجود دارد. از جمله آیاتی که روایات جعلی در تفسیر آن وارد شده آیۀ 37 احزاب،20نجم و24 سورۀ یوسف است. این پژوهش، اسباب نزول درتفاسیر فریقین را از حیث اعتبار سنجی با غرض و مقاصد همان سُوَر، مورد ارزیابی قرار داده و گویای این است که غرض سوره، نقش مهمی در اعتبارسنجی اسباب نزول آن سوره دارد. به عنوان نمونه؛ یکی از اغراض سوره یوسف، بیان ولایتى است که خداوند نسبت به بنده اش دارد ویوسف را از مخلصان معرفی می‌نماید. اما؛ در اسباب نزول آیه‌ی 24 یوسف، روایاتی آمده که در تضاد کامل با غرض سوره است و اعمالی را به آن جناب نسبت می‌دهد که در شأن پیامبر مخلص نیست. بدین شیوه می‌توان به استناد به غرض سوره، روایات اسباب نزول ذیل آیه مذکور را جعلی و نامعتبر دانست. آنچه پژوهشگران در این پژوهش به روش توصیف، تعلیل و تحلیل به آن دست یافتند این است که در هر سه آیه، شأن نزول‌ها معارض با غرض سوره و غرض سوره، معیار و میزان برای ارزیابی شأن نزول است.

وهبه زحیلی از عالمان معاصر اهل سنت تفسیری مفصل در 32 جلد تحت عنوان «التفسیر المنیر فی العقیده والشریعه والمنهج» نگاشته است که در این پژوهش به بررسی مبانی تفسیری او پرداخته‌ایم. مبانی تفسیر قرآن به آن دسته از پیش‌فرض ها، اصول موضوعه و باورهای اعتقادی یا علمی گفته می‌شود که مفسر با پذیرش و مبنا قرار دادن آنها به تفسیر قرآن می پردازد و پذیرش اثباتی یا نفی آنها سبب رویکردی خاص در تفسیر می گردد. نتایج پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده گویای این است که زحیلی درخصوص قدسی بودن قرآن بر این عقیده است که الفاظ و معانی قرآن هردو توأمان از سوی خداوند نازل شده و پیامبر(ص) تنها یک واسطه برای آوردن کلام الهی برای مردم بوده و خودش هیچگونه دخل و تصرفی در آن نداشته است. وی ظاهر قرآن را ملاک تفسیر می داند و در این خصوص معتقد است چون قرآن برای هدایت عموم مردم نازل شده، اکثر آیات قرآن براساس ظاهرش فهم می شود ولی آیاتی که چندمعنا در آن احتمال می رود، آیاتی هستند که زحیلی آنها را آیات متشابه می نامد که معنای مراد الهی را فقط خدا و عالمان می‌دانند. درخصوص زبان قرآن، زحیلی در عین حال که زبان اکثر آیات را به نحوی می داند که تمام مردم می توانند آن را بفهمند و درک کنند، ولی بر این عقیده است که در مواردی مثلا در آیاتی همچون «الرحمن علی العرش استوی» زبان قرآن، زبانی کنایی است که ایمان به آن واجب ولی کیفیتش مجهول و سوال از آن بدعت است. درخصوص منابع تفسیر نیز زحیلی با اینکه صراحتا می گوید نیاز زیادی به نقل نظرات مفسران نداشته، ولی اسم چند تفسیر و مفسر را ذکر می کند که از آنها بهره فراوانی برده است ولی در خیلی موارد هم در طول تفسیرش نظرات متعددی را ذکر می کند، بدون آنکه منبع آن را ذکر کند که این یک نقیصه است. همچنین در موارد متعددی که آیات درباره امیرالمومنین امام علی(ع) یا اهل بیت(ع) نازل شده و درخصوص این آیات، دیدگاه بزرگان اهل سنت نیز همسو با شیعه است، زحیلی در این موارد، سکوت کرده که با ادعای او مبنی بر احتراز از فرقه‌گرایی و تعصب در تفسیر منافات دارد.

جایگاه بی‌‌بدیل پیامبر اسلام حضرت محمدJ و امتیازات منحصر به فردشان، مورد اتفاق عموم مسلمانان و بسیاری از آزاداندیشان دنیا است. شفاعت به اذن الهی در قیامت، از مقامات مورد اجماع ایشان است که در آیاتی از قرآن مورد اشاره واقع شده است. آیه 79 سوره اسراء از آن جمله است که به نظر اکثر قریب به اتفاق دانشمندان مسلمان، به استناد روایات فراوان، به شفاعت اشاره نموده و از آن به «مقام محمود» تعبیر نموده است. با این وجود، پیشوایان اهل حدیث با اتفاق نظر بر دیدگاه مجاهد، مراد از مقام محمود را «نشستن پیامبرJ کنار خداوند بر عرش» دانسته و ضمن پافشاری بر آن، مخالفان این دیدگاه را به انواع اتهام‌‌ها مانند کفر متهم ساختند. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و مستند به منابع اصیل اسلامی به بررسی آن پرداخته و به این نتیجه می‌‌رسد که دیدگاه مزبور، ضمن عدم سازگاری با سنت نبوی و باور بزرگان دین، مستلزم محدودیت و جسمانیت خداوند است.

یکی از مباحث مهم علوم قرآن و تفسیر، مسأله «بطن» است که از گذشته مورد توجه بوده‏ و آیت الله جوادی آملی نیز از جمله مفسرانی است که در زمینه باطن قرآن کریم دیدگاهی قابل تحلیل و تأمل ارائه‏کرده‏است. در این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده ماهیت بطون قرآن و اعتباربطن درتفسیر از نگاه ایشان و مؤلفه‏هایی که برای دیدگاه خود ارائه کرده‏اند، تبیین و ارزیابی شده است. نتیجه پژوهش، گویای این است که ایشان وجود بطن در آیات قرآن را به عنوان مبنای تفسیری خود قلمداد کرده و آن را به عنوان یکی از شیوه‏های تفسیری اهل بیت(ع) و رمز جاودانگی قرآن، پذیرفته‏ا‏ست. مهم‏ترین شاخصه‏های اعتبار بطن از دیدگاه وی شامل همگانی بودن فهم قرآن، ذومراتب بودن قرآن، جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا،تفاوت ظرفیت‏ها در فهم قرآن،هم‏سویی معارف ظاهری با معارف باطنی و تعدد سطوح معنایی است. ایشان همچنین طهارت باطنی و استمداد ازسنت اهل بیت(ع) را، دوبال نیرومند برای دست‏یابی به معارف باطنی قرآن می‏داند.

جبر و اختیار از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مباحث فلسفه نظری تاریخ است. اهمیت و حساسیت این مسأله از بعد دینی و کلامی به این دلیل است که با مسائل اراده، استطاعت، قدرت، علم خداوند به افعال بندگان، مخصوصاً خلق افعال و قضا و قدر و طلب و اراده، پیوندی تنگاتنگ دارد. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این که آیا از دیدگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه انسان مختار است یا مجبور و آیا این مختار بودن منافاتی با اراده الهی دارد؟ بر این اساس، یافته¬های پژوهش حاکی از آن است که امام علی(ع) در نهج البلاغه به تصادف و جبر تاریخی اعتقادی ندارد و معتقد به رابطه علت و معلول در حوادث و رویدادهای تاریخ است. به طوری که انسان در بینش فلسفی امام علی(ع) یک قربانی بی‌اراده در مقابل خدای تاریخ نیست، بلکه خود، خود تاریخ و سازنده آن است و می‌تواند در پهنای قضا و قدر الهی، به راه خیر و سعادت رهنمون شود. در نگاه امام(ع) اراده انسان‌ها در طول اراده و سنت‌های الهی است و جبری بر تاریخ مسلط نیست. بر این اساس، مختار بودن، یکی از ویژگی‌های مهم انسان از نظر نهج البلاغه است. روش تحقیق پژوهش حاضر در مقام گردآوری کتابخانه‌ای- اسنادی و در مقام داوری توصیفی- تحلیلی می¬باشد.