آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

. نوشتار حاضر "شناخت خدا و صفاتش " را در آثار غزالی جستجو می کند و عهده دار بررسی اندیشه های این اندیشه ور بزرگ در زمینه خداشناسی است . این جستار کوتاه پس از گذر از مقدمات لازم، براهین اثبات وجود خدا و دلایل و راههای اثبات یگانگی حضرت حق را مورد بررسی قرار داده و به تحلیل اندیشه های غزالی در این باب پرداخته است . همچنین در این مقاله نوع نگرش غزالی به صفات حق تعالی و مشرب او در اثبات این صفات مورد تحلیل قرار گرفته و حتی المقدور اختلافهای موجود در مباحث فوق ریشه یابی شده است . نظر به اینکه غزالی از شاخص ترین چهره های کلام اشعری است و نیز با توجه به اینکه مهمترین نزاع های علمی با فلاسفه و معتزله بوسیله او انجام گرفته است، بررسی نظراتش علاوه بر شناساندن آراء شخصی او آراء متکلمین را در برابر فلاسفه و افکار اشاعره را در مقابل معتزله می شناساند و بدین وسیله عملا مبانی نظرات علمی و یا تعصب های مذهبی و فرقه ای را نیز در لابلای بحثها تبیین می کند. گرایشهای عرفانی این متکلم برجسته و رویکرد عمیق او به خداشناسی قلبی در کنار سنگین ترین مباحث نظری، این رساله را وادار کرده تا در ضمن بررسی مبانی نظری و استدلالهای عقلی او، از توجه به خداشناسی عملی و "راه دل" نیز غفلت ورزد و لذا می توان گفت آشنایی اجمالی با شیوه خداشناسی و عرفا نیز عملا جزء دستاوردهای این گزارش قرار گرفته است . گرچه رسالت این رساله "نقد" آراء ابوحامد را در بر نمی گیرد ولی حالت ستیهندگی افکار و نظرات او خود به خود گزارشگر را گاهی از مقام گردآوری به صحنه داوری کشانیده است ./

بی تردید رابطه عقل و دین یکی از مهم ترین و بنیادی ترین مباحث فلسفه دین است و امروزه بیشترین چالش ها و اختلاف آرای میان فیلسوفان دین، معطوف به این بحث و جوانب گوناگون آن می باشد. از سوی دیگر نظری اجمالی به گفتمان اندیشه دینی در چند دهه اخیر در ایران از تأثیرگذاری روشنفکران دینی در ابن عرصه خبر می دهد. هر چند نواندیشان دینی معاصر در زمینه های مختلف به اظهار نظر پرداخته اند، لکن عمده این مباحث متأثر از دیدگاه خاص آنان در باب نسبت عقل و دین بوده است. با این توصیف این نوشتار بر آن است که نسبت میان عقل و دین را از منظر دو تن از شاخص ترین چهره های این جریان یعنی آقایان دکتر عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری به بررسی انتقادی بگذارد. در فصل اول با عنوان پیش درآمد، تاریخچه بحث عقل و دین در مسیحیت و اسلام مورد بررسی قرار گرفته و در هر دو حوزه به سه دیدگاه متفاوت یعنی ایمان گرایی، عقل گرایی افراطی و عقل گرایی معتدل و آرای چهره های برجسته هر طیف اشاره شده است. فصل دوم به ایمان و عقلانیت اختصاص یافته است. رابطه عقل و دین در وهله اول و پیش از هر چیز به تعامل درون مایه های اصلی آن دو باز می گردد و بدیهی است که خاستگاه اصلی مؤلفه های دینی چیزی جز ایمان نیست. لذا در این فصل دیدگاه چهره های فوق الذکر درباره ماهیت ایمان و عقلانیت، نقش عقل در شکل گیری ایمان و نیز چالش هایی که میان آن دو پدید می آید، مورد مداقه قرار گرفته است. گرچه روشنفکران مذکور درباره عقلانیت ایمان رأی روشن و معینی ندارند ولی بیشتر به ایمان گرایی تمایل یافته اند. در فصل سوم به نقش عقل در تبیین و تکامل باورهای دینی پرداخته و روشن نموده ایم که آرای روشنفکران فوق درباره نظریه تکامل معرفت دینی و فرآیند فهم متون به نوعی عقل گرایی افراطی منجر می شود. نقش عقل در توجیه آموزه های دینی، فصل پایانی رساله حاضر است. نو اندیشان مورد نظر عقل نظری را صرفا در معقول سازی و نه اثبات باورهای دینی کارآمد می بینند و با صحه گذاشتن بر عقل تجربی به آزمون پذیری تاریخی باورهای دینی رو آورده و درباره نسبت عقل عملی و دین هم به سکولاریسم اخلاقی ملتزم می شوند. ما دیدگاه های نواندیشان معاصر را در هر بخش از منظر درون دینی و برون دینی به بوته نقد سپرده ایم.

بحث امامت با سرنوشت بشر و شوون روحی و اجتماعی وی پیوند خورده و مساله مهم و قابل بررسی می‌باشد، که نوشته ها و تالیفات مردان بلند همت روزگاران گذشته و حال گواه محکمی بر این مدعاستو هرچه زمان می‌گذرد و بشر سیر صعودی خود را می‌پیماید اهمیت آن بیشتر معلوم می‌شود. بنابراین ، تحقیق و پژوهش در این مطلب ضروری می نماید و برای بررسی زوایای مختلف آن باید بحث را از ریشه و ماهیت این مساله آغاز کرد. مجموعه حاضر در همین راستا به مباحث امامت عامه از منظر سه تفسیر مطرح بین اهل سنت و شیعه پرداخته و سعی شده این مساله که اساسا اختلاف شیعه و سنی در مسائل فراتر از اختلاف در مصادیق می‌باشد و به تباین در مفهوم امامت بر می‌گردد و امثال مرحوم عبدالرزاق لاهیجی و شهید مطهری آن را مطرح نموده‌اند را روشن و مبرهن کند. مباحث این مجموعه در چهار فصل عمده و یک پیشگفتار گنجانده شده است که درفصل نخست از مباحثی همچون تعریف امام و امامت ، گزارش تاریخی از تعریف‌های ارائه شده و تشابه و تفاوت آنها و اختلاف شیعه و سنی در برداشت از ماهیت امامت ذیل مقدمه بحث می‌شودو سپس از منظر سه تفسیر یاد شده به آیاتی که در آنها از عنوان امام استفاده شده به حقیقت این منصب و احتمالاتی که نسبت به تفسیر واژه امام در قرآن آمده پرداخته است. در فصل دوم بحث آیات به انظار این سه مفسر مذکور راجع به انتصابی بودن امام از طرف خدا یا انتخابی بودن او خواهد پرداخت و نقد و نظر آنها بیان می‌شود. در فصل سوم بحث از صفات امام از منظر آیات قرآن و بررسی انظار این سه مفسر خواهد پرداخت. در خاتمه نیز حق سرپرستی امام یا بهتر بگویم ولایت امام از دید سه مفسر مورد نظر پرداخته خواهد شد.

مقاله حاضر درباره امکان و عدم امکان رؤیت، و در فرض امکان درباره وقوع و عدم وقوع آن بحث می‌کند، ادلّه طرفداران امکان و عدم امکان و نیز ادلّه معتقدین به وقوع را مطرح و درباره آنها داوری می‌کند و حاصل مباحث آن، عدم امکان رؤیت و به اولویت، عدم وقوع آن می‌شود.

این رساله در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول زندگینامه ابن میثم به تفصیل آورده شده است. بخش دوم اختصاص به نظرات ابن میثم درباره الهیات دارد (شناخت خداوند، براهین اثبات خدا، توحید، صفات الهی) بخش سوم شامل نظرات ابن میثم درباره خلقت آسمان و زمین است. بخش چهارم نظرات ابن میثم درباره فرشتگان و ملائکه است./

در پژوهش پیش رو، مسئله اصلی تحلیل اثر گزاری آموزه های اسلامی بر مسئله جاودانگی نفس، مطابق با دیدگاه محقق طوسی و ملاصدرا و در پی آن نمایان ساختن میزان همراستایی انظار با منابع دینی در این خصوص است. از نگاه آموزه های اسلامی معادِ نفوس از باورهای مسلّم در دین مقدس اسلام است و در آیات و روایات، به ابعاد گوناگون این مسئله، تأکیدهای فراوانی شده است. اثر گزاری آموزه های اسلامی در بحث جاودانگی نفس را می توان در چهار زمینه ملاحظه نمود: نخست، از حیث اصل بقاء نفس؛ دوم، معاد روحانی؛ سوم، معاد جسمانی و چهارم، خلود و ابدیت نفس است. مباحث این پژوهش که با شیوه اسنادی ـ تحلیلی به سامان رسیده، حائز یافته هایی بدین شرح است: هرچند که مطابقت و تأثّر مباحثِ محقق طوسی و ملاصدرا از آموزه های اسلامی در بحث جاودانگی و بقاء نفوس، به طور اساسی مشهود می باشد؛ اما ادله ملاصدرا بر اثبات بقای تمام نفوس با مدعایش سازگار نیست. مطلب دیگر اینکه، تحقیق در دیدگاه این دو اندیشمند، هر چند عدم تأثیر پذیری از آموزه های اسلامی در مسئله معاد روحانی را روشن می سازد؛ اما در مسئله معاد جسمانی و بحث خلود نفس، آموزه های اسلامی کاملا بر نگرش محقق طوسی اثر گزار بوده و موجب شده است که دیدگاه محقق طوسی در زمینه معاد جسمانی و خلود همسو با آموزه های اسلامی باشد، به گونه ای که محقق، اساسا بر مبنای آموزه های اسلامی، معاد جسمانی را اثبات کرده است. ملاصدرا نیز در اصل پذیرش معاد جسمانی، از آموزه های اسلامی متأثر است و تبیین و تحلیلی جدید و کاملا ابتکاری را مبتنی بر اصول متعدد برای اثبات کیفیت معاد جسمانی مطرح ساخته است. در رابطه با خلود نفس، هر چند که در اصل این بحث دیدگاه ملاصدرا متأثر و همساز با آموزه های اسلامی است؛ اما در تحلیل علمی جاودانگی عذاب کفار در جهنم، دیدگاه ملاصدرا با ظاهر آموزه اسلامی ناسازگاری وجود دارد، هرچند نظر نهایی ایشان، مبنی بر دوام عذاب بر کفار در جهنم، حکایت از أثر گزاری آموزه های اسلامی بر دیدگاه ایشان در این مسئله است.

لذت، ارتباط آن با قوای نفس و نیز لذت برتر از اهم مباحث فلسفی وکلامی است. پاسخ به پرسش «چیستی لذت» جز از راه شناخت نفس و قوای آن ممکن نبوده و برتری لذت، تابع برتری ادراک و قوای ادراکی است. ابن‌سینا و فخر رازی تحلیل متفاوتی درباره قوای نفس و مفهوم لذت دارند. ابن‌سینا که در این خصوص دارای نظام منسجمی است، نفس را برخوردار از قوایی متعدد دانسته و لذت را در ارتباط با قوای نفس، به ادراک حضوری امر ملائم از نظر ادراک‌کننده معرفی می‌کند و آن را برخوردار از مراتب طولی حسی، باطنی و عقلی می‌داند. فخر رازی در مقام نقد ابن‌سینا منکر وجود قوا و قائل به بی‌نیاز بودن لذت از تعریف است. در این رساله به ارائه تمایزات فکری این دو فیلسوف در خصوص قوای نفس، مفهوم لذت، رابطه آنها و همچنین لذت برتر می‌پردازیم. به طور کلی انتقادات فخر رازی سبب تزلزل نظام فلسفی سینوی نمی‌گردد و نظریه ابن‌سینا که لذت را در ارتباط با قوای نفس به تصویر کشیده و به تبیین لذت و سعادت حقیقی می‌پردازد، از اتقان بیشتری برخوردار است و نیز پیامدهای فلسفی- کلامی مختلفی در پژوهش‌های اخلاقی، معادشناختی، عرفان و زیبایی‌شناسی دارد.