چکیده :
کیفردهی، توجیه مجازات و نسبت کیفردهی با عدالت از جملۀ مباحثی مهم هستند که در فلسفۀ اخلاق و مباحث فقهی مورد توجه اندیشمندان بودهاند.
در مقالۀ حاضر، ابتدا، تعریف کیفرگرایی و هدف از آن بیان شده است.
سپس، نظریههای شاطبی و جرمی بنتام در باب مجازات بیان شدهاند و پس از بحثی تطبیقی، نظریۀ بنتام از موضع شاطبی نقد و بررسی شده است.
در فایده‌گراییِ بنتام، کیفردادن بهخودیخودی رنج محسوب می‌شود؛ مگر اینکه نفع آن بر ضرر آن غلبه کند.
در مواقعی هم که موجب بیشترین نفع برای بیشترین افراد می‌شود، مجازات کردن مطلوب است؛ اگرچه موجب بی‌عدالتی شود.
بر مبنای کیفرگرایی شاطبی، مجرم باید مجازات شود.
یکی از مهم‌ترین دلایل آن بازدارندگی مجازات کردن است.
اگر در موقعیتهایی نادر هم موجب بازدارندگی نشود، باز هم باید مجازات شود؛ زیرا چهبسا دارای مصالحی باشد که بر ما مخفی هستند.
می‌توان با نظریۀ کیفرگرایی شاطبی که در قیاس با فایده‌گرایی کلاسیک رویکردی قاعده‌محور دارد، نظریۀ کیفرگرایی بنتام را نقد کرد و اشکالهایی از جمله زیر سؤال رفتن مبحث عدالت در کیفردهی را وارد دانست.
در کنار آن، سه تفاوت مهم میان مقاصد شریعت شاطبی با کیفرگراییِ فایده‌گرایانۀ بنتام بررسی شدهاند که به نوعی قوت و برتری مقاصد شریعت بر فایده‌گرایی را نشان می‌دهند.
این تفاوت‌ها عبارت‌اند از: 1.
معیارهای زمانی مصلحت، 2.
انحصار لذت فایده‌گرایان در لذات مادی و جامعیت لذات (مادی و معنوی) در مقاصد شریعت و 3.
فرع بودن اعتبار دین بر دنیا در فایده‌گرایی و تقدم دین بر دنیا در مقاصد شریعت مدنظر؛ به گونه‌ای که دین اساس و پایه مصالح دیگر است.
punishment, its justification, and the relationship between punishment and justice are important topics in moral philosophy and jurisprudence.
in this article, first, the definition of retributivism and its purpose are stated, and then the theories of shatibi and jeremy bentham regarding punishment are presented.
after a comparative discussion, the objections against the utilitarian school regarding punishment are mentioned.
in bentham's utilitarianism, punishment itself causes suffering unless its benefit outweighs its harm.
it is desirable to punish when it brings the greatest benefit to the greatest number of people, even if it causes injustice.
based on shatabi's criminalism, the criminal must be punished.
one of the most important reasons is the deterrence of punishment.
if it does not cause deterrence in rare situations, he should still be punished; because it may have ingredients that are hidden from us.
through shatibi's retributive theory, which operates based on rules, objections are raised against bentham's retributive theory, which proceeds based on utilitarianism, including the issue of justice being called into question in punishment.
additionally, three major differences between shatibi's purposes of sharia and bentham's utilitarian retributivism are discussed, which in a way demonstrate the strength and superiority of the purposes of sharia over utilitarianism.
the first difference is the temporal criteria for benefit.
the second difference is the confinement of pleasure to material pleasures in utilitarianism, while the purposes of sharia consider both material and spiritual pleasures.
the third difference is that in utilitarianism, the consideration of religion is subordinate to worldly matters, whereas in the purposes of sharia, the consideration of religion takes precedence over worldly matters, such that religion is the basis and foundation for other benefits.
نویسنده :
سعید کریمی ، مرتضی طباطبایی
منبع اصلی :
https://mph.ui.ac.ir/article_28771_6cdf5702d0ea21d6b22bcf0720f0bfea.pdf
پایگاه :
پایگاه مجلات 5
(متافيزيك- سال 1404- دوره 17- شماره 39- از صفحه 101 تا 114)
یادداشت :
مجازات کیفرگرایی عدالت مقاصدالشریعه فایده‌گرایی شاطبی بنتام
Punishment Punitivism Justice Maghasid al-Sharia Utilitarianism Shatibi Bentham