چکیده :
مقدمه و اهداف: یکی از عناصر مهم در تحقق بخشی به تحول بهنجار در نوجوانان، سبک فرزندپروری والدین است.
پژوهشهای انجامشده نشان میدهد که مهمترین عناصر در تحول رفتارهای برونیسازیشده فرزندان متاثر از سبک فرزندپروری و والدگری والدین است.
توصیه دانش روانشناسی این است که اگر چنانچه والدین تلاش عالمانهای در گستره فرزندپروری مبذول دارند و روشهای تربیتی و ارتباطی مناسب و همتراز با سیر تحوّلی(زیستی، شناختی، عاطفی و اجتماعی) نوجوانان را اتخاذ کنند، نرخ تحقق کُنشوریهای شناختی و رفتاری بهنجار در آنان افزایش خواهد یافت.
یکی از آسیبهای مهم که در عصر کنونی، نوجوانان را تهدید میکند، استفاده بیضابطه و گسترده از فضای مجازی و فناوری دیجیتال است.
بهدلیل فواید فراوانی که توسعه اینترنت در دنیا دارد، کاربران این فناوری جدید، هرروز رو به افزایش است.نوجوانان، یکی از مهمترین قربانیان فضای مجازی بیضابطه هستند.
سبک والدگری والدین و سبک فرزندپروری آنان از عناصری است که در تحول بهنجار نوجوان و در مصونیتبخشی آنان، تاثیر سازنده دارد.
در آموزههای اسلامی مصونیت بخشی از ابتلا به ناهنجاریهای روانی، اخلاقی، شخصیتی و اجتماعی فرزندان و نسلهای بعدی آنان را، با عملکرد آموزشی و سبک پرورشی والدین، مرتبط شده است و از تتبع در آموزههای دینی میتوان ادعا نمود که سبک فرزندپروری اسلامی میتواند باعث افزایش مصونیت نوجوانان از آسیبها باشد.
هدف پژوهش پیش رو تحلیل نقش سبک فرزندپروری اسلامی در مصونیت نوجوانان از آسیبهای مرتبط با فضای مجازی و فناوری دیجیتال است.
روش پژوهش: بر اساس تقسیمبندی تحقیقات علمی بر اساس هدف، پژوهش حاضر در ردیف تحقیقات نظری و کاربردی قرار میگیرد.
همچنین از روش توصیفی - تحلیلی نیز بهره گرفته میشود.
یعنی پس از جمعآوری و دستهبندی مباحث و توصیف آنها، به تحلیل و جمعبندی و نتیجهگیری از هر کدام پرداخته میشود.
در تحقیقات توصیفی محقق بهدنبال چگونه بودن موضوع است و میخواهد بداند پدیده متغیّر یا مطلب چگونه است.
به عبارت دیگر، این تحقیق وضع موجود را بررسی میکند و به توصیف منظم و نظامدار وضعیت فعلی میپردازد.
تحقیقات نظری نیز تحقیقاتی هستند که اطلاعات و مواد اولیه تحقیق در روش کتابخانهای گردآوری میشود و سپس با روشهای مختلف استدلال، مورد تجزیهوتحلیل کیفی قرار گرفته و نتیجهگیری میشود.
در پژوهش پیش رو تلاش شده به تحلیل نقش بهرهگیری از سبک فرزندپروری اسلامی در مصونیتبخشی نوجوانان از اعتیاد به گوشیهای هوشمند و شبکههای اجتماعی، پرداخته شود.
در تحقیق پیش رو همچنین تلاش شده از آموزههای اسلامی و روانشناختی و تربیتی و پژوهشهای تجربی، بهره کافی برده شود.
در تحقیق پیش رو به تحلیل محتوایی آموزههای دینی پرداخته شده و همچنین از روش توصیفی و تحلیلی بهره گرفته شده است.
جمعبندی: از تتبع و تامل در آموزههای اسلامی، دانش روانشناسی و تحقیقات میدانی مرتبط میتوان نتیجه گرفت که:
اعتیاد به اینترنت و گوشیهای هوشمند در بین نوجوانان، از فراوانی زیادی برخوردار است؛
اعتیاد به شبکههای مجازی و گوشیهای هوشمند، آسیبهای مختلف اجتماعی و اخلاقی وخانوادگی در پی دارد؛
شیوه فرزندپروری مناسبِ والدین در شایستگیها و مهارتهای اجتماعی فرزندان تاثیر محسوسی دارد و باعث مصونیتبخشی نوجوان میشود؛
سبک فرزندپروری اسلامی بهدلیل ابتاء بر آموزههای وحیانی از اتقان و جامعیت بیشتری برخوردار است و متناسب با نیازهای روانشناختی و اجتماعی و فطری نوجوانان است؛
در سبک فرزندپروری اسلامی به تأمین همه نیازهای عاطفی و روانشناختی نوجوان توجه شده و ابتنای روابط والد - فرزندی بر حفظ کرامت و استقلال نوجوانان است؛
در سبک فرزندپروری اسلامی به تفاوتهای فردی و جنسیتی و نیازهای آنان در دورهای که زیست میکنند، شده است؛
به دلیل تأمین نیازهای عاطفی و روانشناختی نوجوان در سبک فرزندپروری اسلامی، انگیزه و رغبت به فضای دیجیتال خطرناک و غیراخلاقی، کاهش خواهد داشت؛
شکلگیری دلبستگی ایمن در فرزندان از عوامل مصونیتبخش به نوجوانان از اعتیاد به شبکههای اجتماعی و گوشیهای هوشمند است؛
عدم تامین نیازهای روانشناختی فرزندان در محیط خانواده و در روابط والد - فرزندی، زمینهساز گرایش و نیاز نوجوان به گوشی هوشمند و شبکه های اجتماعی است؛
تعامل صمیمانه و مهرورزانه و مبتنی بر رعایت کرامت انسانی، باعث افزایش مصونیت در نوجوانان است.
بحث و نتیجهگیری: نتایج پژوهش پیش رو با بسیاری از پژوهشهای انجامشده در رابطه با نقش سبک فرزندپروری با تحول بهنجار کودکان و نوجوانان و مصونیتبخشی آنان از آسیبهای مختلف، سازگاری دارد.
پژوهشهای مختلف نشان میدهد که سبک ارتباط والد - فرزندی، نقش سازنده در تحول بهنجار فرزندان دارد و ارتباطی که مبتنی بر مهرورزی و صمیمیت و تکریم باشد، باعث افزایش اعتمادبهنفس و عزت نفس و باعث شکلگیری دلبستگی ایمن در فرزندان میشود.
فرزندانی که در یک خانواده عاطفی و در خانوادهای که بین اعضای آن تعامل منطقی، محبتآمیز و مبتنی بر معنویت خداسو، وجود دارد، از سلامت روان و شخصیت بهنجار برخوردار میشوند.
اگر نیازهای زیستی، روانشناختی و معنوی فرزندان بهگونهای مطلوب در محیط خانواده تامین گردد، زمینه گرایش فرزندان به دوستیهای خطرناک و پناه بردن به فناوری دیجیتال خطرآفرین، کاهش مییابد.
پژوهشهای مختلف نشان داده است که یکی از علل اصلی گرایش فرزندان و بهویژه نوجوانان به فناوری دیجیبتال و فضای مجازی خطرناک و غیراخلاقی، عدم تأمین نیازهای عاطفی و روانشناختی آنان در فضای خانواده است.
اعتیاد به فضای مجازی و فناوری دیجیتال، آسیبهای مختلف بهدنبال دارد.
افت تحصیلی، افسردگی، انزواگزینی، اضطراب، آسیب معنوی، آسیب اخلاقی و جنسی، از مهمترین آسیبهایی است که ممکن است در اعتیاد به فناوری دیجیتال، دامنگیر نوجوانان گردد.
والدین بایستی تلاش کنند تا تعاملی صمیمانه با نوجوانان داشته باشند و به آنان اعتماد کرده و مسئولیت برخی کارها را به آنان واگذار کنند.
والدین بایستی نظارت غیرمستقیم بر فعالیتهای فرزندان داشته باشند و سعی کنند آنان را در محیط اجتماعی سالم و مدارس آموزشی سالم، تربیت کنند.
التزام والدین به هنجارهای اسلامی و ارزشهای دینی و دعوت نوجوانان نیز به این فضای اخلاقی و معنوی، از عناصر مهم در مصونیتبخشی از ناهنجارهای اجتماعی و اخلاقی است.
در پایان از همه افرادی که در ترویج دانش و ارزشهای اسلامی و دینی تلاش میکنند قدردانی نموده و از خوانندگان گرامی تقاضا داریم با انتقادات سازنده خویش، ما را در پیشبرد اهداف تربیتی و علمی، یاری نمایند.
introduction and objectives: a critical factor in fostering normative development in adolescents is the parenting style adopted by their parents.
research on this subject-matter demonstrates that externalized behaviors in children are significantly influenced by the parenting and caregiving styles of their parents.
psychology suggests that parents who adopt informed and developmentally appropriate educational and relational strategies tailored to adolescents’ biological, cognitive, emotional, and social development are more likely to nurture cognitive and behavioral functionality in their children.
in contemporary times, a major threat to adolescents is the unregulated and excessive use of digital technologies and cyberspaces.
while the internet's global expansion offers numerous benefits, it also presents challenges, with adolescents being one of the most vulnerable groups to unregulated exposure.
parenting styles are pivotal in fostering normative adolescent development and safeguarding them from potential harm.
islamic teachings link protection from psychological, moral, personal, and social disorders in children and future generations to parents' educational and nurturing styles.
based on religious teachings, it can be argued that adopting islamic parenting styles enhances adolescents’ resilience against the harms associated with digital technologies and social media.
this study aims to analyze the role of islamic parenting styles in protecting adolescents from these harms.
research method: this study is categorized as theoretical and applied research.
a descriptive-analytical method is employed, involving the collection, categorization, and description of relevant topics followed by their analysis and synthesis.
descriptive research focuses on understanding the current state of a phenomenon and systematically describing its features.
theoretical investigations primarily involve library-based data collection, followed by qualitative analysis and reasoning.
the study endeavors to examine the role of islamic parenting styles in safeguarding adolescents from smartphone and social media addiction.
it integrates insights from islamic teachings, psychological and educational theories, and empirical research.
content analysis of religious teachings is also employed alongside descriptive and analytical methods.
summing-up: a review of islamic teachings, psychological research, and field studies reveals:
the prevalence of internet and smartphone addiction among adolescents is high.
social media and smartphone addiction lead to various social, ethical, and familial harms.
appropriate parenting styles significantly influence children’s social competencies and resilience.
islamic parenting styles, rooted in divine teachings, provide comprehensive and precise guidance, aligning with adolescents’ psychological, social, and intrinsic needs.
islamic parenting styles address adolescents’ emotional and psychological needs while fostering dignity and independence in parent-child relationships.
islamic parenting styles consider individual and gender differences and adapt to the developmental context of the adolescent.
by fulfilling emotional and psychological needs, islamic parenting styles reduce adolescents’ inclination toward harmful digital spaces.
secure attachment between parents and children is a key factor in safeguarding adolescents from social media and smartphone addiction.
failure to meet psychological needs within the family environment increases adolescents’ dependence on social media and smartphones.
warm, respectful, and empathetic parent-child interactions significantly enhance adolescent resilience.
discussion and conclusion: the findings align with existing research on the role of parenting styles in promoting normative child and adolescent development and safeguarding them from various harms.
studies highlight that parent-child relationships characterized by affection, intimacy, and mutual respect boost adolescents’ self-esteem, confidence, and secure attachment.
adolescents raised in emotionally nurturing and spiritually enriched families exhibit better psychological health and normative personality traits.
when biological, psychological, and spiritual needs are met within the family, adolescents are less likely to turn to risky friendships or harmful digital environments.
conversely, unmet emotional and psychological needs in the family often drive adolescents toward unsafe and unethical cyberspaces.
digital addiction poses numerous risks, including academic decline, depression, social withdrawal, anxiety, moral and spiritual harm, and even sexual exploitation.
parents must cultivate a trusting, affectionate relationship with adolescents, delegate responsibilities, monitor activities indirectly, and ensure a healthy social and educational environment.
upholding islamic norms and values and inviting adolescents to a moral and spiritual framework are vital for resilience against social and ethical challenges.
finally, the authors express gratitude to all who promote islamic knowledge and values, inviting constructive criticism to further educational and scientific goals.