مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

جان هیک با وام گرفتن از مفهوم «دیدن به عنوان ...» ویتگنشتاین و تعمیم آن به کل تجربه های ادراکی و نیز وام گیری از تمایز کانتی میان نومن و فنومن میان «حقیقت فی نفسه» و «حقیقت عند المدرک» تمایز می نهد. حقیقت فی نفسه همان خداوند در عالم واقع است و حقیقت عند المدرک همان تصوری است که در هر دین از خداوند ارایه شده است. دو تمایز ذکر شده مهم ترین مبنای معرفت شناختی نظریه کثرت گرایانه هیک را در باب ادیان تشکیل می دهند. به نظر می رسد نظریه ادراک و نظریه توجیه در نظریه کثرت گرایانه هیک در باب ادیان از نوعی ابهام برخوردار هستند.

بررسى دين در حوزه هاى متعدد علمى از جمله كلام، فلسفه، روان شناسى، جامعه شناسى و مردم شناسى با توجه به نگرش هاى خاصى كه در هر مجموعه معرفتى مورد نظرمى باشد، موجب تعريف و برداشت هاى متفاوتى از دين شده است كه عمدتا به شكل وسيع، ريشه در تلاشى دارد كه در غرب در جهت ارائه تعريفى براى دين انجام گرفته است؛ زيرا يافتن ماهيت متمايز و يگانه دين يا ارائه سلسله اى از صفات، كه دين و آنچه را مربوط به آن است از بخش هاى ديگر زندگانى انسان متمايز مى گرداند، بيشتر يك رويكرد و رهيافت غربى است كه از زمان نوزايى (رنسانس) به بعد، بخصوص در دوره اصلاح دينى ـ با آن مواجه هستيم. در غرب، طى يكى دو قرن تعاريف و تلقى هاى فراوانى از دين ارائه شده كه حتى ارائه فهرست ناقصى از آن هم به راحتى ممكن نيست. برخى از آنها عمدتا سعى در تمايز قاطع بين ابعاد دينى و غير دينى فرهنگ دارند و گاه دين را با مجموعه اعتقادات، بويژه اعتقاد به موجودى متعال برابر گرفته اند. از سوى ديگر، عده اى عوامل تجربى، عاطفى، شهودى و همچنين عوامل ارزشگذارانه و اخلاقى را جزو دين به حساب آورده اند. يا پيدايش و غناى رشته هاى مردم شناسى و جامعه شناسى، كه رشته علمى نسبتا جديدى است، عامل مهمى وارد تعريف دين گرديد و آن چيزى نبود جز ملاحظه زمينه هاى اجتماعى، اقتصادى، تاريخى و فرهنگى در نوع تلقى از دين. در نظر اينان، دين هرگز يك مجموعه انتزاعى از انديشه ها، ارزش ها، يا تجربه ها، كه جدا از حوزه فرهنگى جامعه باشند، نيست؛ زيرا بسيارى از اعتقادات و آداب و رسوم و شعاير دينى با توجه به حوزه فرهنگى جامعه قابل درك مى باشد و از اينجاست كه رهيافت هاى جامعه شناختى به دين آغاز مى گردد. و جامعه شناسى دين رونق مى گيرد؛ رشته اى علمى كه شيوه طبيعى مطالعه دين و جامعه نيست، بلكه فرآوردى فرهنگى است كه توسط تحولات تاريخى انديشه غربى پديد آمده است و پژوهشگران را بر آن داشته است كه از ادعاهاى هنجارآفرين دين يا جامعه مورد پژوهش آنان فاصله بگيرند.

این مقاله ابتدا به نقش مفهوم شناسی دینداری در تربیت دینی پرداخته، سپس به شاخص ها و مراتب دینداری از دیدگاه متون و اندیشمندان اسلامی اشاره می کند، آنگاه به آسیب شناسی عوامل اختلال در مفهوم شناسی دینداری مربیان واساتید تربیت دینی می پردازد و در نهایت به حسب مورد پیشنهادهایی مناسب ارائه می دهد.

در دوران تجدد، تنها زمزمه هایی اندکی از ضرورت اجتناب ناپذیر رویکرد به حقیقت اصیل(دینی)، در حیات اجتماعی غرب به چشم می خورد ولی با طرح و ارائه آراء اندیشمندانی چون اریک وگلین، جهان خسته شده از هیاهوی بی بنیاد حقیقت مدرنیته، به حقیقت دینی گرایش بیشتری یافت، زیرا آن گونه که آلیس ساندوز از همکاران، شارحین و ویراستاران آثار وگلین گفته است:" با همه گیرشدن و گسترش بحران حقیقت تجددی، جهان غرب به تدریج بر اهمیت دیدگاه های وگلین وقوف پیدا کرد،" اما او چه گفت و چه نوشت که در ترویج نگاه به دین و حقیقت بر آمده از آن، موثر افتاد؟(سئوال) احتمالا آشکار نمودن زیان های نظری و عملی مدرنیته و نشان دادن آثار اتصال به وجوه متعالی در زندگی بشر، از دلایل رویکرد به اندیشه های وگلین و در نهایت توجه به حقیقت برآمده از دین شده است.(فرضیه) مقاله حاضر در صدد است به بررسی این فرضیه بنشیند.

دین تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان است و ادیان داعیه دار تأمین این سعادت برای انسان می باشند. عالمان ادیان نیز انسان را به دینی که خود معتقدند دعوت می کنند. از طرف دیگر و با تهاجم پیروان سایر ادیان به اعتقادات جامعه اسلامی، اندیشمندان مسلمان باید معرفتی را نسبت به سایر ادیان در جامعه اسلامی نهادینه کنند که این معرفتِ همراهِ شخص حافظ اعتقادات او در مواجهه با تبلیغات سایر ادیان باشد. لذا شناخت سایر ادیان امری لازم به نظر می رسد. معتبر ترین و مهم ترین منبأ شناخت برای دین داران ، کتب مقدس می باشد و قرآن برای مسلمانان سند اصلی و تام به شمار می رود. از آنجا که بهترین روش فهم قرآن، تفسیر قرآن به قرآن می باشد و تفسیر المیزان بهترین نمونه اجرا شده آن می باشد لذا با موضوع ادیان در نگاه المیزان، به استخراج دیدگاه علامه طباطبایی (ره) در خصوص ادیان و شناساندن دیدگاه شیعی در این خصوص به جامعه علمی کشور و ایجاد زیر ساخت برای سیاست گذاری و برنامه ریزی در حوزه ادیان و مذاهب مصرّح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.یافته های تحقیق:علامه (ره) معتقد به ادیان نیستند بلکه ایشان دین واحد الهی و شرایع پنج گانه الهی که هر کدام وظیفه تبیین بخشی از دین واحد الهی را بر عهده داشتند را مطرح می کند. نتیجه گیری:شرایع الهی و ادیان دارای نکات اشتراک و افتراق می باشند. نکات اشتراک ذیل دو عنوان معارف و احکام دسته بندی می شوند. افتراق شرایع نیز در نوع عبادت است چون عبادت امت های گذشته به امت دیگر منتقل نمی شد و افتراق ادیان در اعتقاد به فرزندی خدا، تثلیث، کشته شدن عیسی (ع) و تفدیه می باشد. اگر دین را مستند به وحی الهی بدانیم، ورود به مبحث ادیان نخواهیم داشت. چون فقط یک دین واحد الهی تشریع شده است که از ابتدای تشریعرو به کمال داشت. اما اگر استناد به وحی الهی را از دین بگیریم وارد مبحث ادیان می شویم. ادیان هرچند در ابتدای شروع مستند به وحی الهی و دربرگیرنده بعضی معارف الهیه بوده اند، اما در ادامه حیاتشان و با خروجشان از سیر تکاملی دین توسط علمای شرایع و با کتمان معارف، تحریف معارف و ورود معارف و اعتقادات باطل، دیگر مستند به وحی الهی نخواهند بود. لذا دین و ادیان را می توان به دین واحد الهی(اسلام)، ادیان تحریف شده الهی(یهودیت، مسیحیت، مجوسیت و صابئیت) و ادیان غیر الهی(وثنیت) تقسیم بندی نمود. صلاح و سعادت زندگی دنیوی، وسیله تربیت مردم، سعادت حقیقی انسان، کمال اخروی و زندگی دائمی، کارکردهای دین در نگاه المیزان می باشند.

نهادهای اجتماعی در جوامع جدید، ساختار و مضمون و کارکردهای مشخص دارند. بسیاری از جامعه شناسان غربی، ادریان را نیز در زمره نهادهای اجتماعی طبقه بندی کرده اند. خصوصا با عنایت به فراگیری و شمول اندیشه ها و آموزه های اسلامی در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی، این پرسش از سوی دانشمندان اسلانی همواره مطرح شده است که آیا ادیان به طور کلی و دین اسلام به طور خاص، نهادهایی اجتماعی در ردیف سایر نهادهای اجتماعی اند؟

یکی از مسائل مهم در دین پژوهی تطبیقی و نیز در فلسفه دین و الهیات جدید، مساله نسبت میان ادیان است. از سویی تعدد و تنوع ادیان و از سوی دیگر جهانی شدن ناشی از دنیای متجدد، با افزایش توجه و نگاه پیروان ادیان به یکدیگر، دیدگاه هایی همچون حصرگرایی، کثرت گرایی و شمول گرایی را در باب نسبت ادیان به بار آورده است. در این میان، فریتیوف شوان و دیگر سنت گرایان به نظریه «وحدت متعالی ادیان» قائل اند. بنابر این دیدگاه، وحدتی حقیقی در ادیان وجود دارد که درونی و متعالی است. شوان با تاکید بر منشا الهی دین و با تمایز نهادن میان ظاهر و باطن دین یا شریعت و طریقت، و با بهره مندی از مفاهیم و کلیدهای راهگشایی همچون مطلق و نسبی، در بینش و نگرشی مابعدالطبیعی، تنوع ادیان را ناشی از گوناگونی وحی ها، متناسب با ظرفیت ها و قابلیت های بشری می داند. از نظر او، کثرت صور قدسی مانع وحدت حقیقی ادیان در بالاترین مراتب وجود نیست و هرچند بیشتر انسان ها- که اهل ظاهرند، نمی توانند این وحدت برین را فهم کنند، عارفان اهل باطن، با شهود عقلانی و تحقق پذیری معنوی ناشی از تمییز مابعدالطبیعی و تمرکز بر حقایق عقلانی و معنوی، به دریافت وحدت درونی و متعالی ادیان نائل می شوند.

این مقاله برآن است راه حل تعارض میان عقل و دین را از دیدگاه ابن رشد و ملاصدرا به دست دهد. در نگاه هر دو فیلسوف، هیچ تعارض واقعی میان عقل و دین وجود ندارد و برای رفع تعارض ظاهری تاویل به عنوان راهکار مطرح شده است. ابن رشد با تعیین اصول و مبانی برای تاویل و نتیجه حاصل از آن، یعنی همزیستی مسالمت آمیز مذاهب مختلف اسلامی و نیز عالمان دینی (فیلسوفان و متکلمان)، نظری جدید ارایه کرده است. ملاصدرا نیز با تاکید بر مبانی ای همچون «اصالت وجود و ذو مراتب بودن آن»، «حرکت جوهری»، و «اتحاد عاقل و معقول» ضرورت تاویل را به صورت کلی تبیین کرده است. پایه کار ابن رشد عقل گرایی است، در حالی که ملاصدرا هم به روش های فلسفی و هم به روش های عرفانی توجه می کند.

کارکرد دین، اثر و تحولی است که دین در انسان یا جامعه ایفا می کند. دین در قلمرو فردی دو کارکرد مهم دارد: اول. معرفت زایی. ابن سینا بر این باور است که تنها پیامبران می توانند بدون تعلیم به صورت خازن حقایق درآیند؛ دوم. آرامش بخشی. ابن سینا عقاید صحیح را عامل سلامت می داند. مهم ترین کارکرد دین در قلمرو اجتماعی وضع قانون است. ابن سینا دین را در امر قانونگذاری و سامان دادن به اجتماع ضروری دانسته است. کارکرد دیگر دین در اجتماع، ایجاد همبستگی و اتحاد است؛ ابن سینا، آنچه را که منجر به تضعیف رکن بزرگ مدنیت می شود، تحریم می کند. از دیدگاه اندیشمندان برخی از کارکردهای دین انحصاری است و جایگزینی در علم، فلسفه و عرفان ندارد.