مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی فرقه زیدیه در کتاب التفسیر و المفسرون محمد حسین ذهبی...

کتاب حاضر دو بخش دارد : الف) الفصل في الملل و الأهواء و النحل كتابى است در سه جلد، به زبان عربى؛ نوشته ابومحمّد على بن احمد؛ معروف به ابن حزم اندلسى ظاهرى (م. 456 ق) در نقد و انكار باورهاى كلامى ديگر فرق اسلامى و غير اسلامى؛ همانند يهود و نصارا. اثر مزبور يكى از مشهورترين آثار فرقه‌اى - كلامى است كه توسط يكى از پركارترين دانشمندان اهل سنّت نوشته شده است. نویسنده، سنّى و با گرايش اهل حديث و ظاهريه، به روش توصيفى - تحليلى و همراه با نقد و انكار باورهاى كلامى ديگر فرق اسلامى و غيراسلامى، همچون ديانت يهود و نصارا، اثر خود را سامان داده است. بخش مورد توجهى از اين اثر درباره فرقه‌شناسى و جدال و مناقشه با فرق اسلامى و با هدف اثبات كفر آن‌هاست، اما رسالت اصلى كتاب را مى‌توان تبيين موضوعات مختلف كلامى چهار سده نخست دانست. ب) الملل و النحل كتابى است به زبان عربى، نوشته محمّد بن عبدالكريم شهرستانى (متوفاى 548ق.) درباره مقالات(ديدگاه‌ها و عقائد) ارباب ديانات و ملل و اهل اهواء و نِحَل. نویسنده از عالمان مشهور قرن ششم هجرى است و كتاب ياد شده مهم‌ترين و مشهورترين اثر اوست و در سال 521ق. هنگامى كه در دربار سلطان سنجر به سر مى‌برد و مورد توجه و بزرگداشت نصيرالدين محمود قرار داشت، آن را تألیف كرد. كتاب شهرستانى اطّلاعات فراوانى در زمينه ملل و نحل به دست مى‌دهد. اين كتاب به دو بخش جدا و مشخص از يكديگر تقسيم مى‌شود: بخش اول: ارباب ديانات و ملل. بخش دوم: اهل اهواء و نحل.

"این كتاب در 10 باب ‎به اختصار عقاید و فرهنگ شیعه را معرفی می‏كند. نخست زندگینامه امامان و سپس تعریف شیعه و ادله حقانیت آن آمده است. حدیث یون الانذار، حدیث غدیر، حدیث منزلت و دیگر ادله، نگرش شیعه در خلافت بلا فصل امام علی (ع) را ثابت می‏كند. هویت شیعه موضوع باب سوم است كه در حقایقی مانند اسلام، قرآن، پیامبران، ائمه و امت مسلمان خلاصه می‏شود. در بحث‏های بعدی میراث فرهنگی شیعه، روش‏شناسی شیعه و عقاید شیعه درباب شفاعت، توسل، سجده، ازدواج موقت، زیارت معرفی شده است."

ليس قصدي من هذا العمل تأجيج نار الفتنة، إنما كان سبب تعالي أوارها سيادة الجهل و إطباق البعض حتي عن أن يدفع أراجيف المغالطين. فليس ثمة طريق إلي إلا بمزيد من البيان و التبيين، و التصدي اثقافة التجديف التي استبدت بالفعل العربي. حتي ما عاد يحسن تشخيص مصالحه. فلقد انقاد بصورة فجّه إالي ثقافة غوغائية تهريجية، نزل بها منزلة طليعة تخلف الأمم، وقعدت به مقاعد المرجفين.

خداوند متعال در قرآن کریم پیامبر و اهل بیتش را از هر گونه خبثی پاک کرده و تطهیر همه جانبه اهل بیتش را تضمین کرده است و در آیات بسیاری اهل بیت پیامبر(علی - فاطمه - حسن و حسین) را ستوده است. منتها بعد از پیامبر اتفاقات عجیبی افتاد و با آنهمه تاکید و سفارش قرآن و پیامبر برای احترام اهل بیت پیامبر و حضرت علی علیه السلام ورق برگشت و بدترین تهمت ها ، سب ها ، بی احترامی ها ، نبردها ، کشتارها و... علیه اهل بیت پیامبر رخ داد و از جمله امام علی علیه السلام که محجور شد و حقش غصب شد و 25 سال خانه نشین شد و بعد از شهادت هم معاویه نوشت که باید علی را در همه جا سب کنند و... الانه و در جامعه معاصر هم معاویه ها و تفکر اموی حاکم است به طوری که بعضی از بزرگان تفکر سلفی و وهابی و ناصبی حتی اجازه نمی دهند به امام علی ، علیه السلام گفته شود و یا کمترین احترامی به نامش حتی بشود... این کتابچه مختصر این اقوال بزرگان این تفکر شوم را مطرح و مطالبی در این زمینه ارائه می دهد.

کتاب آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی به منظور معرفی آن دسته از فرقه ها و مذاهب اسلامی تد.وین شده استکه در فرهنگ اسلامی نقش برجسته داشته اندو هم اینک پیروانی نیز دارند.در این کتاب پیش از معرفی مذاهب اسلامی،نخست کلیاتی همچون تعریف،موضوع،فایده و روش علم فرق و مذاهب ارائه شده است.در بحث از هر فرقه نیز ابتدا از تاریخچه پیدایش و بنیان گذاران آن سخن رفته و پس از آن،اصول اعتقادی و آرای آن فرقه،در پاره ای موارد،انشعابات و شخصیت های برجسته های آن ،بیان شده است.این کتاب سال ها در مراکز حوزوی و دانشگاهی متن درسی دوره های مرتبط با فرق و مذاهب اسلامی بوده است.تسلط نویسنده بر موضوعات مورد بحث،نگاه منصفانه به تمامی فرق بررسی علمی و مستند و به دور از سوگیری و نیز حجم مناسب کتاب و قلم شیوا و روان از جمله مزایای این کتاب است.

کتاب حاضر یکی از کتاب‌های ارزشمند در حوزه‌ی اندیشه و تفکر است. از ویژگی‌های بارز کتاب مذکور، مختصر بودن مفاهیم ژرف و گسترده‌ی آن است؛ این کتاب به پرداوری مفاهیمی چون، فلسفه‌ی شرق، فلسفه‌ی غرب، تصوف، تأثیر متقابل اندیشه‌های اسلامی و یونانی پرداخته است.

کتاب مختصر حاضر درباره حدیث غدیر و مسائل پیرامون آن می باشد. در بخش اول کتاب به بررسی لفظ شیعه و اصطلاح آن و در بخش دوم غدیر و روایات و ... می پردازد.

آموزه‏هاى دینى و ارزش‏ هاى اخلاقى جان آدمى را سیراب مى‏سازد و شخصیت‏اش را تکامل مى‏بخشد، از همین روست که باید از هر راه معقول و صحیحى مردم را با ارزش ‏ها آشنا ساخت. این آموزه ‏ها و ارزش‏ها را مى‏توان از راه ‏هاى مختلف در اختیار انسان‏ها گذاشت، یکى از آن راه‏ ها، نقل حکایت ‏هاى شیرین و دلنشین است که جان‏ها و فطرت ‏هاى پاک مردم با آنها آشناتر است. اثر حاضر با الهام از کتاب «داستان راستان» استاد شهید مطهرى، مجموعه‏ اى از حکایت‏ هاى اعتقادى را فرا روى خوانندگان قرار داده است.

چکیده: 1. معنای لغوی امام و شیعه متمم یکدیگرند، شیعه به معنی پیروان است و امام کسی است از او پیروی می شود امامیه یا شیعه اثنی عشریه اصطلاحاً به کسانی گفته می شود که گذشته از اعتقاد به امامت بلافصل علی (علیه السلام) پس از او حسین بن علی (علیه السلام) و حسین بن علی (علیه السلام) و نه فرزند ایشان که آخرین آنها مهدی موعود (عج) است به امامت می پذیرند. 2 - فرق اسلامی، چون معتزله، اشاعره، خوارج و مرجئه، غالباً در واکنش به حوادث اعتقادی و سیاسی برخی دوره ها و به صورت انفعالی پیدا می شدند ولی پیدایش امامیه این گونه نبوده است. جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله) از زمان خود حضرت، دست کم برای عده ای از اصحاب مشخص بودند که از علوم و اسرار پیامبر بهره خاص گرفته بودند و این علوم و اسرار سینه به سینه در آنها انتقال پیدا کرده بود، لکن به جهت اختناق موجود در بعضی دوره ها فرصت بروز و ظهور به صورت گروهی منسجم را نیافتند تا اینکه امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) با اندک فرصتی که یافتند توانستند در کنار فقه شیعه، کلام امامیه را هم بنیان نهند و متکلمان برجسته ای را تربیت کنند. 3 - کلام امامیه نه با عقل گریزی اصحاب حدیث و حنابله موافق بود و نه با عقل گرایی افراطی معتزله همراهی داشت چه اینکه با جمودگرایی اشعری و نادیده گرفتن نقش تعقل در کشف عقاید سرآشتی نداشت. منابع معارف شیعه عبارت بودند از قرآن سنت پیامبر و اهل بیت و همچنین عقل. متکلمان امامیه گذشته از استفاده از مستقلات عقلی، با اجتهاد عقلی معارف قرآن و سنت را استنباط می کردند و به جدال احسن با مخالفان می پرداختند. 4 - پنج اصل توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد به عنوان اصول عقاید امامیه معرفی شده است. دو اصل توحید و عدل در این میان اهمیت بیشتری دارد و تفسیر خاص امامیه و معتزله از این دو اصل، آنها را از دیگر فرق کلامی جدا کرده است. اصل امامت هم مختص امامیه بوده که آنها را از بقیه و حتی معتزله جدا نموده است. 5 - امامیه در مورد توحید صفاتی معتقدند که صفات الهی مفهوما با ذات متغایرند لکن مصداقا واحد هستند، بر خلاف اشاعره که صفات را زاید بر ذات متغایرند می دانند و یا معتزله که به نیابت ذات از صفات قائلند. در مورد توحید افعالی هم نظر اشاعره مبنی بر انحصار فاعلیت در خدا و نظر معتزله مبنی بر فاعلیت مستقل انسان از سوی امامیه رد شده است. اختیار و آزادی انسان هرگز به تفویض معتزله نمی انجامد بلکه قدرت اختیار انسان متوقف بر اجازه الهی است. 6- عدل در نزد امامیه به معنای منزه بودن خداوند از ارتکاب افعال قبیح و لزوم انجام کارهای نیکوست. آنان سخن اشاعره مبنی بر اینکه عدل همان فعلی است که خدا انجام می دهد (ولو قبیح) با دلایلی رد می کنند. نظریه امامیه در مسأله حسن و قبح دارای دو عنصر اساسی است. نخست آنکه حسن و قبح، ذاتی افعال است و دیگر آنکه عقل آدمی قادر بر درک این حسن و قبح است، البته در برخی موارد برای شناخت حسن و قبح افعال محتاج دین و شریعت است. بر همین اساس امامیه افعالی را که عقلاً قبیح انداز خدای متعال سلب می کنند. 7 - امامیه معتقد است خدای متعال به هیچ صورت در دنیا و آخرت با چشم قابل رؤیت نیست. البته رؤیت قلبی که در روایات آمده نه تنها مردود نیست بلکه عالی ترین نوع معرفت آدمی نسبت به خداوند است و چه بسا که این رؤیت در همین دنیا هم میسر باشد. 8 - در میان مکاتب کلامی، امامیه تنها گروهی است که امامت را از اصول دین می شمارد و بر آن تأکید دارد. بنابر نظر امامیه، امام را خداوند تعیین می کند و مردم می باید امام زمان خود را بشناسند و با او بیعت کنند. امامت رهبری امت اسلامی در همه شؤون حیات بشری اعم از اعتقادی، علمی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی است و امام فردی معصوم از خطا و گناه است. 9 - متکلمان برجسته امامیه از یک نظر به دو گروه تقسیم می شوند: متکلمان عصر حضور که از اصحاب ائمه اند و متکلمان عصر غیبت. برخی از متکلمان عصر حضور عبارت اند از: 1 - هشام بن حکم، شاگرد برجسته امام صادق (علیه السلام) و امام کاظم (علیه السلام) که سرآمد شاگردان آن حضرت در مباحث کلامی بوده و دارای آثار کلامی متعددی است؛ 2 - هشام بن سالم. شاگردان امام صادق (علیه السلام) و امام کاظم (علیه السلام)؛ 3 - محمد بن علی بن نعمان معروف به مؤمن الطاق که از اصحاب امام سجاد (علیه السلام) و امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) است؛ 4 - قیس الماصر؛ 5 - زرارة بن اعین: از اصحاب امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) و امام کاظم (علیه السلام) که برخی او را از بزرگترین رجال شیعه می دانند. متکلمان یاد شده در قرن دوم هجری می زیسته اند. در قرن سوم هم متکلمان بسیاری بوده اند که از جمله آنها فضل بن شاذان است که از اصحاب امام رضا (علیه السلام)، امام جواد (علیه السلام) و امام هادی (علیه السلام) و امام حسن عسکری (علیه السلام) است. کتاب معروف الایضاح که در رد فرقه های مختلف کلامی است مربوط به اوست. 10 - مهمترین متکلمان عصر غیبت مربوط به قرن 4 و 5 است که تعدادی از آنها از خاندان نوبختی اند. خاندان نوبختی از مهمترین خانواده های شیعی بوده اند که برخی از آنها یاران امام معصوم (علیه السلام) بوده اند از جمله حسین بن روح نوبختی که آخرین نایب خاص امام دوازدهم (علیه السلام) بوده است. این خاندان در فرهنگ و تمدن دوره عباسی نقش به سزایی داشتند و به جهت آشنایی با فلسفه، مفاهیم فلسفی را در کلام امامیه وارد کردند. ابوسهل نوبختی، حسن بن موسی نوبختی (صاحب کتاب فرق الشیعه) و ابواسحق ابراهیم بن نوبخت (صاحب کتاب الیاقوت) از جمله متکلمان امامیه منسوب به این خاندان هستند. 11 - یکی از شخصیتهای برجسته امامیه شیخ صدوق صاحب کتاب من لایحضره الفقیه است. وی در کتب خویش بیشتر بر نصوص دینی تأکید ورزیده است. کتاب التوحید شیخ صدوق جامع عقاید اصلی و مهم امامیه است. روش شیخ صدوق از جهتی در مقابل روش متکلمان نوبختی است. نوبختیان سعی می کردند از مباحث فلسفی و عقلی در کلام سود جویند و شیخ صدوق بیشتر از نصوص دینی بهره می جست. مقایسه کتاب الیاقوت و الاعتقادات این مطلب را روشن می سازد. 12 - شیخ مفید از دیگر متکلمان مشهور امامیه است که سید مرتضی و شیخ طوسی از شاگردان او محسوب می شوند. مهمترین کتاب کلامی وی اوائل المقالات است. تفکر کلامی مفید از جهت توجه به عقل و نقل حد وسط میان روشن متکلمان نوبختی و شیخ صدوق محسوب می شود. سید مرتضی متکلم دیگر امامیه پس از شیخ مفید کلام امامیه را بیشتر به جانب عقلانیت کشاند. شیخ طوسی که دارای دو مجموعه های تهذیب الاحکام و الاستبصار است در زمینه کلامی کتاب تمهیدالاصول را نگاشته و روش عقلانی سید مرتضی را تکمیل کرده است و متکلمان شیعی پس از او تنها به شرح و بسط آرای سلف پرداختند تا در قرن هفتم با ظهور خواجه نصیر الدین طوسی کلام شیعه دچار تحولی دیگر شد. 13 - خواجه نصیر الدین طوسی در میان متکلمان دوره غیبت بیش از دیگران بر کلام امامیه تأثیر گذارده است. او بیش از همه به عقاید شیعه رنگ فلسفی داد و با تألیف کتاب تجرید الاعتقاد یکی از مهمترین کتابهای کلامی شیعه را آفرید. اهمیت این کتاب را از شروحی که بر آن نوشته شده می توان یافت. علامه حلی که جامع علوم عقلی و نقلی بود شرح کشف المراد را بر تجرید خواجه نگاشت و پس از وی هم متکلمان برجسته ای چون علامه مجلسی، فیض کاشانی و ملاعبدالرزاق لاهیجی آثار دیگری را در کلام امامیه آفریدند. 14 - کلام شیعه در سه مرحله متوالی، به تدریج بر جنبه عقلانی آن افزوده شد و به علوم فلسفی نزدیکتر شد. در دوره نخست تأکید بیشتر بر نصوص دینی و کلام ائمه بود و عقل در خدمت تبیین معارف وحی و دفاع از حقانیت و عقلانیت آن بود. در دوره دوم مایه های عقلانی کلام شیعه افزایش یافت. در نهایت با ظهور خواجه طوسی کلام شیعه با فلسفه مشاء در آمیخت. کلام شیعه در قرنهای اخیر هم شاهد گرایشهای نص گرایانه و عقل گرایی معتدل بوده است و این رویارویی همچنان ادامه دارد.