مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نهاد به عنوان یکی از عناصر ساختی و یکی از بنیادهای اصیل و رکین نظام اجتماعی بخش قابل توجهی از ادبیات موجود علوم اجتماعی را به خود اختصاص داده است. این موجودیت اجتماعی تاریخی اگر چه تاکنون از منظرهای مختلف مورد بحث و بررسی و واکاویهای مفهوم شناختی و وجودشناختی قرار گرفته است اما با رویکرد درون دینی کمتربدان توجه شده است.این نوشتار درصدد است تا ضمن مرور ادبیات جامعه شناختی این حوزه به بازخوانی و کاوش تحلیلی مفهوم نهاد، فرایند شکل گیری و هویت یابی، عناصر و مولفه های تشکیل دهنده، ویژگیها و مختصات، ضرورت های ساختاری و کارکردی، گونه شناسی، آثار و نتایج، جلوه ها و مظاهر عینی، ارتباطات چندگانه نهادها با یکدیگرو با سایر عناصر محیطی؛ نیم نگاهی نیز به خطوط کلی اندیشه اسلامی در این خصوص و مفاهیم متناظر و دارای قرایت معنایی و مصداقی با این مفهوم، درچارچوب قرآن کریم بیافکند.

این تحقیق بر آن است تا ضمن بررسی و استخراج مبانی، اهداف و انگیزه‌ها، معیارها و اصول و قواعد اخلاقی مصرف،مدلی هنجاری و تئوریک برآمده از آموزه‌های اسلامی برای اخلاق مصرف، ارائه دهد، تا گامی در جهت اصلاح الگوی مصرف و تحقق مدل اسلامی ایرانی برای پیشرفت و توسعه همه‌جانبه برای جامعه اسلامی باشد. اخلاق مصرف از جمله رفتارهای پایدار افراد و خانوارها در حوزه زندگی اقتصادی و در مورد تخصیص درآمد و منابع مالی برای استفاده از کالاها و خدمات نهایی است. اخلاق مصرف به عنوان شاخه‌ای از اخلاق کاربردی و زیرمجموعه اخلاق اقتصادی است که با رویکردهای سازمانی، اجتماعی، حرفه‌ای و مصرف فرد و خانوار قابل بحث و بررسی است. و این تحقیق با رویکرد مصرف فرد و خانوار پیش رفته است. در این راستا، علیت به عنوان مبنای وجودشناختی، توحید برای مبنای خداشناختی؛ اعمیت عالم از مادی و مجرد، هدف‌مندی و نظام احسن، تفکیک‌ناپزیری دنیا و آخرت، به عنوان مبانی جهان‌شناختی؛ همچنین اصالت و استکمالی بودن روح، هدفمندی، نیازمندی، اختیار و مسئولیت پذیری انسان برای مبانی انسان‌شناختی؛ و در نهایت خود‌دوستی به عنوان مبنای اخلاقی و تئوری هنجاری برگزیده شدند. ودر ادامه هدف نهایی انسان در رفتارهای مصرف را سعادت جاودانی، و زندگی خوب و گوارا با ویژگی‌های: عدالت اجتماعی، امنیت و رشد و پیشرفت همه‌جانبه به عنوان اهداف میانی انتخاب شده است. در بررسی معیار اخلاق مصرف به میانه‌روی با شاخص‌های مصرف در حد کفاف و به اندازه نیاز‌های واقعی رسیدیم. و در خصوص مهم‌ترین اصول و قواعد اخلاقی مصرف، چهار اصل: انفاق، زهد، قناعت و تقدیر معیشت به عنوان اصول لازم الاتباع، و قواعدی مثل: نهی از اسراف، نهی از اتراف، نهی از اقتار و نهی از طمع، به عنوانی اصول لازم الاجتناب، مورد بحث واقع شده است. در خاتمه ضمن بررسی روابط منطقی بین یکایک عناصر یاد شده و اثبات سازگاری آنها با هم‌دیگر، مدل اخلاقی مصرف استخراج و اثبات شده که در صورت جامه عمل پوشیدن مدل، زندگی گواری توحیدی و با ویژگی ساده‌زیستی، همراه با پیشرفت همه‌جانبه اسلامی در دنیا تأمین، و سعادت اخروی به راحتی قابل دستیابی است.

این پژوهش در صدد آن است که نیازهای انسان را از دیدگاه قرآن کریم و روایات، ترسیم و تحلیل نماید و برای رسیدن به این هدف کلی، اهداف فرعی: اهمیت انسان شناسی، ویژگی های انسان شناسی اسلامی، مفهوم نیاز و انواع نیازهای انسان طراحی گردیده است. با توجه به موضوع و هدف پژوهش و همچنین امکانات موجود، روش تحقیق تحلیلی-توصیفی برای موضوع انتخاب و با استفاده از فن فیش برداری، مطالب جمع آوری گردید. پس از بررسی و تحلیل یافته های پژوهش نتایج ذیل حاصل گردید: با توجه به نقشی که انسان شناسی در خداشناسی، اعتقاد به نبوت، معاد، تعیین تکالیف و وظایف انسان، شناخت استعدادها و نیازهای او و تربیت و اخلاق دارد، با اهمیت تلقی گردید. انسان از دیدگاه اسلام موجودی جسمانی - روحانی است که با پایان دنیا جسم او از بین می رود ولی روح او به حیات جاودانی خود ادامه می دهد و در جهان آخرت از نتیجه اعمالش بهره مند می شود. انسان شناسی اسلامی دارای ویژگی های مهمی از قبیل جامعیت، همگانی بودن، تناسب با فطرت انسان، اتقان و استحکام و توجه به مبدأ و معاد است. از دیدگاه اسلام و قرآن نیاز به مجموعه عواملی اطلاق می شود که انسان در طول حیات مادی و معنوی خود به آن ها احتیاج دارد. از دیدگاه قرآن کریم نیازهای انسان دو دستة مادی و معنوی می باشند که مهمترین نیازهای مادی او عبارتند از: تغذیه، پوشاک، مسکن، نیاز جنسی، کار و ثروت، و مهمترین نیازهای معنوی او عبارتند از: عبادت، کمال طلبی، علم، تعلیم و تربیت، قانون، عدالت، آزادی، اجتماع، دین، امنیت، احترام، هدفمندی، محبت، زیبایی و میل به جاودانگی. مهمترین محدودیت این تحقیق این بود که هیچ کتاب تحلیلی و یا اختصاصی در زمینه مذکور وجود نداشت و در کتب مختلف اسلامی صرفاً به ذکر آیات و یا روایاتی در این زمینه و بدون هیچگونه تحلیل اکتفا شده است. پیشنهاد می شود نیازهای انسان بصورت تطبیقی از دیدگاه اسلام و روانشناسی مورد مطالعه قرار گیرد.

اخلاق حاکمان و دولتمردان اقتضا دارد که در تقسیم و توزیع امکانات و مزایای اقتصادی و اجتماعی بین شهروندان، «عدالت توزیعی» را مراعات کنند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد نظریه ها در عدالت توزیعی و نشان دادن ناکارآمدی هریک از آنها، بیان می گردد که هریک از عناصر «کار»، «نیاز» و «برابری همگانی» که در نظریه های مربوط به عدالت توزیعی معیارهای توزیع عادلانه اند، می توانند ابزاری برای شناخت حقوق افراد به حساب آیند نه معیاری عمومی و کلی. به تعبیر دیگر مبنای عدالت توزیعی، حقوق افراد و رعایت استحقاق های ناشی از «کار» و «نیاز» و ... است، بر این اساس نسبت «عدالت توزیعی» با «رفتار برابر و یکسان بین افراد» نسبت عموم و خصوص من وجه است. این دیدگاه با نگرشی بر اخلاق حکومتی امام علی(ع) قابل تأیید و تبیین است.

چکیدهنشانه شناسی علم شناخت نشانه هاست که به عنوان یکی از روش های تحلیل متن سعی دارد با کمک عناصر موجود در متن به مفهوم اصلی و لایه های معنایی پنهان آن دست یابد.محورمطالعات نشانه شناسی،برنظام قواعدی استواراست که بر گفتمان های درگیر در متون حاکم اند.نشانه شناسی عمیقاً مبتنی بر زبان شناختی است به این علت که زبان شناسی نسبت به مطالعه دیگر نظام های نشانه ای،بنیاد محکم تر و منظم تری فراهم کرده است.در پژوهش حاضر،نگارنده،به علت تنوع بیشتر نشانه ها در نظریه پساساختارگرایان، و به علت فراوانی" بینامتنی ،غیریت سازی وتضاد" درمتن دعای عرفه، روش تحلیلی پسا ساختارگرایانی چون پیرس-بارت و گریماس را برگزیده است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و بعد از شناسایی نشانه های مهم در فرازهای دعا، به تحلیل آنها پرداخته شده است.در سه روش بررسی بینامتنی،غیریت سازی و تضاد متن دعا ،نشانه هایی مورد توجه قرار گرفته که تکرارو تاکید آنها در خصوص یک موضوع، این اسلوب ها را به نشانه ای خاص دردعا تبدیل کرده است.نشانه های زبانی نیاز درغیریت سازی،که نوعی مرزبندی بین عبد و معبود و تصویرگر حالات زیبای شور وشیدایی امام درسه مرحله از سیر و سلوک عارفانه رسیدن به معبود است،از بعدعرفانی نسبت به نشانه های قرآنی و تضادهای برجسته شده در دعای عرفه ،نمود بیشتری دارد.فراوانی تناص امتصاصی نشاندهنده توانمندی امام در خلق متن ادبی اثر بخشی همچون دعای عرفه است که توانستهبا الهام از مفاهیم و مضامین آیات و عبارات قرآنی ودرک بالای خود از این معجزه الهی و با شناختکامل از صاحب این کتاب ارزشمند،کلامی بیافریند تا در عمق وجود مخاطب نفوذ کرده و درسی برای اهل ایمان، درشیوه بیان نیازها و خواسته هایشان در ارتباط با معبود بی نیاز باشد.استفاده از سبک تضاد در دعا به عنوان یکی از شیوه های تربیتی و انسان سازیامام، نشان دهنده این است که امام در روح و نفس خویش تعادلی ایجاد کرده، تا نوعی مرزبندی بین بنده و خدا صورت گیرد و نهایت کوچکی بنده و بزرگی خداوند را ترسیم نماید

دین همزاد بشر است و آدمی همواره با دین زندگی کرده است. پرسش این است که چرا انسان به سراغ دین رفته است آدمی برای برطرف کردن کدامین نیاز به دین روی می آورد آیا دین می تواند پاسخگوی تمام نیازهای انسان باشد در پاسخ به این پرسش ها نظریه های مختلفی ابراز شده است. برخی دین را به رابطه فردی میان انسان و خدا و حیات معنوی او محدود کرده اند اما برخی در مقابل تاکید می کنند که دین ناظر به تمام ساحت های حیات انسانی می باشد. البته این بدان معنا نیست که تمام نیازهای اجتماعی اقتصادی و ... به صورت گسترده و با بیان تمام جزئیات در دین ذکر شده باشد. هدف اصلی دین هدایت انسان به سوی سعادت جاودانی است و در این راستا قوانین اجتماعی اقتصادی و ... نیز وضع نموده است. وضع این گونه قوانین بیشتر به صورت کلی است گرچه در بسیاری موارد جزئیات هم بیان شده است و انسان می تواند در موارد مختلف این کلیات را بر موارد جزئی منطبق نموده ونیاز خود را برطرف نماید. در این رساله آراء و نظرات چهارتن از متفکران بزرگ جهان اسلام و تشیع یعنی حضرت امام خمینی علامه طباطبائی آیه الله جوادی آملی و آیه الله مصباح یزدی منعکس شده است. ما در نهایت به این نتیجه رسیده ایم که این چهار بزرگوار علی رغم اختلاف نظرهای جزئی در برخی مسائل دیدگاه دوم را پذیرفته اند یعنی دین را منحصر به مسائل فردی نمی دانند بلکه آن را تامین کننده تمام نیازهای اساسی بشر و جاری در همه عرصه های حیات انسان می دانند.

دعا و نیایش به عنوان رابطه میان انسان و خدا، از مسائل مهم در ادیان و نیز مهم ترین رابطه بین خالق و مخلوق در جهان و «اولین، عالی ترین و صمیمانه ترین نماد تجسم دین» همچون خون و جریان خون در زندگی دینی ما است.از جمله افراد معدودی که عمیق ترین اسرار دعا و نیایش را بیان کرده است جلال الدین مولوی است. او معتقد بود آغازگر دعا خداوند است، چون اوست که احساس نیاز را در انسان به وجود می آورد، از این رو هر دعا و نیایش فی نفسه حاصل لطف خداوندی است. در نظر او دعا آن چراغی است که خدا در این عالم روشن ساخته تا انسان را از ظلمات بیرون آورد.در این مقاله که مواد آن به شیوه توصیفی و تحلیلی از آثار مولوی استخراج شده است، دیدگاه مولوی در باره مفهوم و اهمیت نیایش، دعای واقعی، آغازگر نیایش، انگیزه، انواع، آداب و استجابت دعا و نقش آن در برگرداندن قضای الهی بررسی شده است.

مقدمه: درباره کلیات موضوع و سوالات تحقیق و ضرورت و پیشینه تحقیق است. فصل اول: دربردارنده سه مطلب مهم است: یک تعریف دین از نگاه قرآن و روایت معصومین (ع) و دانشمندان اسلامی و غربی می باشد. مطلب دوم، درباره انسان است یعنی انسان کیست و چیست؟ آیا انسان موجود تک بعدی است؟ یا چند بعدی است. نظریه اومانیسمها را آوردیم ودیدگاه اسلام را درباره تعریف انسان متذکر شدیم. مطلب سوم:نیازهای اساسی انسان را بررسی کردیم از نگاه روانشناسان و اندیشمندان دینی. فصل دوم: دلیل نیازمندی انسان به دین از روی کرد درون دینی و برون دینی بررسی کردیم. مثلا برون دینی دیدگاه متکلمین فیلسوفان اسلامی و روانشناسان را آوردیم. و ادله درون دین به دلایل از قرآن و روایت معصومین استدلال کردیم. فصل سوم: قلمرو دین را از دیدگاه اندیشمندان اسلامی مورد ارزیابی قرار دادیم. فصل چهارم: نتیجه گیری از مطالب گذشته و بیان نظریه مختار را آوردیم.

سبک زندگی از مفاهیم جدید در فضای مدرنیته غربی است که به سرعت مورد اقبال قرار گرفت و خاصیت میان رشته ای یافت. هدف این تحقیق، استخراج الگوی سبک زندگی اسلامی در ابعاد اعتقادی و اخلاقی، با تأکید بر موضوع «نیاز» نسبت به این پدیده است. معادل این واژه در فرهنگ اسلامی، «سیره» می باشد. سبک زندگی برآمده از آموزه های اعتقادی و ارزشی است و بنیاد سبک زندگی اسلامی، علاوه بر اعتقادات که مشتمل بر روح توحید در تمامی شئون زندگی است، شامل امور ارزشی و اخلاقی ثابت است. تعالیم اسلام، دستورالعمل کلی به منظور وصول به سبک زندگی اسلامی را ارائه نموده است. بررسی تعامل دوسویه اجزای مثلث «نیاز، دین، سبک زندگی» نشان می دهد که میان این سه مقوله ترابط و پیوند گسست ناپذیری وجود دارد. روش تحقیق به شیوه توصیفی تحلیلی می باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط آزاد زن و مرد از دیدگاه آموزه های دینی و روان شناسی تدوین گردیده است. این تحقیق با استفاده از روش های توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا به زمینه های گرایش ارتباط دو جنس مخالف بر اساس رویکرد فیزیولوژیکی، روانی و آموزه های دینی میپردازد و پس از بیان دیدگاه موافقان روابط آزاد، و نقد آن از منظر روان شناسی و دین، نظریه اسلام را با استفاده از آموزه های دینی ارائه میکند. سپس براساس نتایج تحقیقات انجام شده و تحلیل های روان شناختی، و به مدد آموزه های دینی، عوارض شیوع ارتباط آزاد را در سه بخش فردی، خانوادگی و اجتماعی برمیشمارد و حفظ حریم و حدود را موجب ارتقای سلامت فردی و اجتماعی و نویددهنده تشکیل یک ازدواج موفق و پایدار میداند. در پایان، با توصیه حفظ حریم و مرزها و ارضای نیاز جنسی و عاطفی در چهارچوب خانواده، ترویج ازدواج آسان (دائم) و ازدواج موقت را به عنوان راهکاری در این زمینه، ارائه مینماید.