جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اعتبارسنجی هر دیدگاهی بازخوانی شالوده‌های فکری آن تعیین‌کننده است. تنقیح بنیاد معرفت‌شناختی و تحلیل و نقادی ابعاد متعدد آن نقشی مؤثر در پایش زبان قرآن دارد. متأثر از پایش نگرۀ معرفت‌شناختی، انتساب حیرت‌آفرینی به زبان قرآن مورد تردید واقع می‌شود و شالوده‌های زیرین معرفتی و ادراکی قرآن به‌منظور مفاهمه‌گری و فیصله‌بخشی زبان قرآن استحکام افزون‌تری می‌یابد. در این نوشتار پس از تحلیل انتقادی مبنای یادشده از طریق کاربست ملاحظات دقیق عقلی، سستی دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن برجسته شده است. روش پژوهش مقاله، اسنادی و تحلیلی است و یافته‌های تحقیق حاکی از این است که مبنای معرفت‌شناختی دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن دچار چالش‌های جدی است: ۱. از حیث گونه‌شناسی شکاکیت پیچیده است؛ ۲. از لحاظ تبارشناسی نگرشی نوکانتی است؛ ۳. از نظر روش‌شناسی رهیافتی معیارگریز قلمداد می‌شود؛ ۴. خودشکنی خصیصهٔ ذاتی آن است؛ ۵. دفاعیات مربوط به آن معیوب‌ است. بنابراین دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن بر مبنایی مخدوش و مردود واقع شده است.

ویژگی عصمت از بنیادی‌ترین و مهم‌ترین مباحث نبوت است. زیرا اسوه و راهنمای بشریت ‌بودن برای پیشوایان دین بدون داشتن عصمت تام بر خلاف حکمت الهی است. با عنایت به این که قلمرو عصمت دارای مراتب مختلفی است، دانشمندان مذاهب اسلامی هر یک متاثر از مبانی عقیدتی خویش، پس از واکاوی و مطالعه‌ی قلمرو عصمت انبیاء، به پذیرش مراتب یا مرتبه‌ای خاص از عصمت اکتفا نموده‌اند. دیدگاه عصمت انبیاء در سه مرتبه ی پیراستگی از هر گونه کفر و شرک و نیز تلقی و حفظ شریعت همچنین تبلیغ احکام و معارف شریعت مورد پذیرش همه متکلمان اسلامی است جز باقلانی که در مرتبه اخیر نظریه دیگری دارد. انگاره عصمت مطلق برای رسولان در مرتبه عمل به شریعت هم‌سو با شاخص‌های نبوت و مقبول است. رهیافت پیراسته‌بودن انبیاء از سهو، خطا و اشتباه در امور عادی زندگی، مطمح نظر بیشتر اندیشمندان امامیه است. در مجموع نظریه ادق و اکمل در باب قلمرو عصمت پیامبران، دیدگاه عصمت همه‌جانبه- در همه‌ی مراتب- است. که منطبق با موازین و حکمت الهی است. شایان ذکر است اثر حاضر ضمن توجه به آراء متکلمان مذاهب امامیه، معتزله و اشاعره بیشتر بر اندیشه های سید مرتضی و فخرالدین رازی تمرکز دارد.

يکي از مهم‌ترين ملاک‌هاي اعتبارسنجي يک ديدگاه، بازخواني مدعيات آن انگاره از حيث معيارپذيري منطقي است. مدعاي حيرت‌آفريني زبان قرآن که توسط برخي از نوگرايان طرح شده، مدعي ا‌ست، دستيابي ‌به ‌معناي روشن و نهايي آموزه‌ها و گزاره‌هاي قرآن بتمامه ميسور آدميان نيست؛ يعني از يک سو بر مدعاي معماگونگي و ابهام‌آلود ذاتي همه عبارات قرآن تأکيد مي‌شود و از ديگر سو زبان قرآن واجد معاني نامتعين خاتمه‌ناپذير قلمداد مي‌گردد. اين نوشتار مي‌کوشد با کاربست ملاحظات دقيق عقلي و نقلي، اصل داعيه حيرت‌آفريني زبان قرآن را به‌گونه انتقادي تحليل کند. نخست داعيه حيرت‌آفريني زبان قرآن از حيث صحت و درستي منطقي ارزيابي مي‌شود. سپس مجموع گزاره‌هاي ادعايي در باب حيرت‌آفريني زبان قرآن از حيث انسجام منطقي به‌طور جدي کاوش مي‌گردد. روش پژوهش مقاله «اسنادي و تحليلي» بوده و يافته‌هاي تحقيق حاکي از آن است که مدعاي حيرت‌آفريني زبان قرآن از چند حيث معيارناپذير و مخدوش است: از نظر صحت و درستي منطقي دچار مغالطه‌هاي توجيه‌ناپذير متعددي است؛ و از لحاظ انسجام و سازواري منطقي نيز مدعيات و گزاره‌هاي ادعايي ناهمگن‌ و خودستيز به‌نظر مي‌رسد. بنابراين قرآن از زباني فيصله‌بخش سود مي‌برد؛ يعني عامه انسان‌ها به معناي روشن و نهايي متن دست مي‌يابند.