جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام مبنای خود را بر پایه اجتماع قرار داده و رسالت اصلی انبیا : نیز حضور در متن جامعه جهت تربیت انسان است. کامل‌ترین جلوه این تربیت هم در قرآن و گفتار و رفتار رسول خداj قابل شناسایی است. پژوهش حاضر براساس آیات قرآن به بررسی شخصیت اجتماعی رسول خداj می‌پردازد و با توجه به این‌که برخی آیات در مورد پیامبر قابل برداشت‌ها و تفسیرهای متفاوت‌اند این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی به مقایسه دیدگاه‌های طبری؛ از مفسران اهل‌سنت و نویسنده جامع‌البیان با دیدگاه‌های طبرسی؛ از مفسران شیعه و نویسنده مجمع‌البیان پرداخته است و به این پرسش پاسخ می‌دهد که «دو مفسر یادشده چه تبیینی از شخصیت اجتماعی رسول خداj داشته‌اند». برای رسیدن به پاسخ، ابعاد شخصیت اجتماعی رسول خداj از منظرِ رفتار با خانواده، رفتار با عموم مردم، رفتار با مؤمنان، رفتار با منافقان، رفتار با اهل کتاب و رفتار با کفار و مشرکان مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه پژوهش تشابه دیدگاه دو مفسر، در تبیین شخصیت اجتماعی رسول خداj بوده است. به این‌معنی که رسول خداj با توجه به شرایط فکری، اعتقادی و اجتماعی برای هر یک از گروه‌های مذکور، شیوه‌های مناسب و مؤثری را مورد استفاده قرار می‌دادند و ضمن رعایت نکات اخلاقی و تاثیرگذاری معنوی، در برخی موارد از جمله مسایل اصولی، نرمش نشان نداده و با قاطعیت و سازش‌ناپذیری عمل می‌کردند.

یکی از مسائل اختلافی در علم اصول، مسئله استعمال لفظ در بیش از یک معنا (چندمعنایی) است. خاستگاه این مسئله بیشتر مربوط به الفاظ قرآن‌کریم است. آیت‌الله‌معرفت و آیت‌الله‌فاضل به امکان و جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا معتقد هستند. در بحث ظهر و بطن آیات قرآن کریم، آیت‌الله‌معرفت، مفهوم‌عام برگرفته از آیه را با رعایت سه‌شرط، معنای باطنی آیه می‌داند. به عقیده ایشان، معانی‌باطنی در عرض معنای‌ظاهری و از مصادیق چندمعنایی هستند. دیدگاه آیت‌الله‌معرفت درباره معنای باطنی قرآن طرداً و عکساً محل تأمل است. از آن جمله، کشف مفهوم عام که شامل معنای‌ظاهری و معنای‌باطنیِ مذکور در روایات است که در برخی آیات متصور نیست. آیت‌الله‌فاضل ذو‌وجوه‌بودن آیات قرآن «فإن القرآن حمال ذو وجوه» را به‌مثابه احتمالی در ارتباط بطون قرآن معرفی می‌کند و بطون هفت‌گانه را از سنخ معانی گوناگون یک آیه نمی‌داند. ازاین‌رو ظاهر و باطن قرآن را از مصادیق بحث چندمعنایی نمی‌داند. از مهم‌ترین وجوه تأمل نسبت به دیدگاه ایشان این است که حمل باطن قرآن بر وجوه مختلفی که مفسران با بی‌توجهی به معنای‌لغوی، قرائن‌متصل و ‌منفصل، یا تحمیل یک اعتقاد باطل بر آیات قرآن بیان کرده‌اند، بسیار بعید است و از محسنات قرآن به شمار نمی‌آید. در این نوشتار با روش‌تطبیقی به بررسی دیدگاه آیت‌الله معرفت و آیت‌الله فاضل درباره چندمعنایی و ارتباط آن با ظهر و بطن آیات قرآن‌کریم خواهیم پرداخت.