جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشمندان پاسخ‌های متعددی به معضل شرور داده‌اند. جورج مورودس نیز در کتاب «باور به خدا، مطالعه‌ای در باب معرفت‌شناسی دین» به مسأله شر پرداخته است. ایشان مسأله شرور را با "باور" پیوند می‌زند و اظهار می‌دارد که این مسأله مربوط به باور است و باور نیز وابسته به شخص و دارای تنوع شخصی است. بر این اساس معضل شرور باید جزء معضلات معرفتی قلمداد شود، نه معضل منطقی. همچنین راه حل مفید و کارآمد برای معضل شرور آن است که بتواند بر باور تأثیر بگذارد. بنیاد اندیشه جورج مورودس در پیوند شرور و انسان‌مداری معرفت‌شناختی را دیدگاه خاص ایشان در مورد برهان تشکیل می‌دهد و آن اینکه "برهان" به‌صورت کلی وابسته به شخص است. در این نوشتار به بررسی و نقد دیدگاه جورج مورودس پرداخته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بنیاد اندیشه جورج مورودس در پیوند شرور وانسان‌مداری معرفت‌شناختی به دلایل "لزوم یقین معرفت‌شناختی برای برهان و عدم کفایت باور روان‌شناختی و همچنین تفاوت انسان‌ها از حیث معرفت و شناخت" با اشکال مواجه است، به‌علاوه پاسخ ایشان به معضل شرور نیز به دلایل "نسبیت معرفت، عدم ملاک جهان شمول جهت تشخیص خیر و شر و تبدیل شدن شر عینی به شر انفسی" قابل پذیرش نیست.

در سنت برهان‌آوری کلاسیک اشکالی وجود دارد و آن اشکال دوسویگی براهین اثبات وجود خداست. هر برهانی که برای اثبات وجود خدا اقامه شده، برهان ضدی با مکانیزمی واحد از سوی خداناباوران طراحی شده است. این سوال که آیا چنین امری به معنای بی‌اعتباری براهین اثبات خداست یا خیر یا ایمان خداباوران را مطابق با مبانی عصر روشنگری نامعقول می‌کند یا خیر، ما را بر آن می‌دارد که از راه‌حل‌های جدیدی سراغ بگیریم تا بتوان از طریق آن همچنان فرآیند اقامه استدلال بر اثبات خدا را معقول شناخت و از آن دفاع کرد. ادعای ما در این پژوهش این است که طرحی در زمینه بازتعریف برهان یا ماهیت اصلاح شده برهان یافته‌ایم که می‌تواند سبب برون‌رفت سنت برهان‌آوری از چالش اشکال دوسویگی براهین اثبات خدا شود. در این پژوهش شانزده مورد از موارد اشکال دوسویگی در براهین اثبات خدا را استخراج کردیم و طرح ماورودس را بر آنها پیاده و عملیاتی کردیم و با استفاده از طرح جرج ماورودس، فیلسوف دین و معرفت‌شناس اصلاح شده، نشان دادیم که خداباور همچنان در اعتقاد به براهین اثبات وجود خدا معقول است. در تعریف برهان از نگاه ماورودس علاوه بر دو عنصر بنیادین تعریف سنتی از برهان که عبارتند از «صدق مقدمات» و «اعتبار منطقی»، سخن از عناصر ذهنی روانشناختی می رود که عبارتند از «قطعی بودن» و «قانع کننده بودن». این دو شرط جدید کمک می کند خداباور بر اساس پیش داشتها و فرضهای تعریفی و ارزشی در نگاه و جهان بینی خود بتواند در اقامه و دفاع از براهین اثبات خدا معقول باشد. البته توجه داریم که این اصلاح ماهیت برهان درست همانند دیگر طرحهای معرفت شناسی اصلاح شده هزینه‌ای معرفت شناختی دارد که طرح معرفت شناسی اصلاح شده باید آن را بپردازد و آن اینکه نسخه های براهین ضد نیز می توانند در چشم اندازها و دیدگاههای مورد پذیرش خود معقول انگاشته شوند.

در این مقاله، ویلیام جی آبراهام متکلم و الهیدان ایرلندی، به معرفی و مرور کتاب جورج موردوس با عنوان «وحی در اعتقاد دینی» پرداخته است.

در این رساله تلاش می شود پاسخ شیخ اشراق، اسپینواز وجورج مورودس که مبتنی بر تلقی انسان مدارانه از شرور است، باروش توصیفی- تحلیلی ومقایسه مورد ارزیابی قرار گیرد.شیخ اشراق در یکی از پاسخ هایش به مسئله شر اظهار می دارد که معضل شرور ناشی از نگرش انسان مدارانه بشر است؛به این صورت که انسانها خیال می کنند عالم برای آنها خلق شده است،وحرکات افلاک معطوف به مصلحت ومنفعت انسان است،در نگاه ایشان مباحث طولانی در خیر وشر مولود این نگرش است.پاسخ شیخ اشراق مبتنی بر نظام نوروظلمت، قاعده"العالی لایلتفت الی السافل" جایگاه جزئی انسان در نظام هستی ونظام احسن می باشد.نکته قابل توجه اینکه پاسخ مبتنی برنگرش انسان مدرانه شیخ اشراق را نه یک پاسخ نهایی بلکه باید یک پاسخ روانشناسانه تلقی کرد؛با این بیان که معضل شرور با ابعاد مختلف وجود انسان مانند؛بعد عاطفی،احساسی، ومعرفتی مرتبط است، به همین دلیل در مسئله شر نمی توانیم یک پاسخ قاطع و واحد داشته باشیم، بلکه به منظومه از پاسخ ها نیاز است تا بتواند تمام ابعاد وجود انسان را قانع کند براین اساس است که شیخ اشراق پاسخ های متعددی به معضل شرور داده است که این خود نقطه قوت تفکر اشراقی در مواجهه با مسئله شر را نشان می دهد.اسپینوزا نیز در پاسخ به معضل شرور معتقد است که این مسئله ناشی از نگرش انسان مدرانه بشر است؛ انسان فکر می کند همه چیز برای او خلق شده است،بربنیاد این نگرش، پدیده هارا به خیر وشر ، سالم وفاسد تقسیم می نماید.بنیاد تفکر اسپنوزا را در این مسئله سیطره ضرورت بر کل هستی،ودیدگاه ایشان درباب علت غایی تشکیل می دهد.یافته های تحقیق نشان می دهد که مبانی ودلایل اسپینوزا، با توجه به تفکر اشراقی وحکمت اسلامی به دلایل ذیل: سازگاری ضرورت وغایتمندی،عدم تفکیک غایت در مقام وجود شناسی ومعرفت شناسی،انقسام غایت به حصولی وتحصیلی،غایت بودن خدا برای خلقت،تدبیر عام وفراگیر خدا نسبت به هستی. قابل قبول به نظر نمی رسد. جورج مورودس معتقد است مسئله شر ناشی از باور است، باور خود یک حالت ذهنی است که قائم به شخص ومتغیّر به شخص می باشد. پیوند زدن معضل شرور با باور،مبتنی بر نگرش خاص ایشان در مورد برهان است؛ در نگاه ایشان برهان وابسته به شخص می باشد، اما وابسته به شخص بودن برهان در نگاه شیخ اشراق وحکمای اسلامی نیز به دلایل ذیل: لزوم یقین معرفت شناختی برای برهان وعدم کفایت باور روان شناختی،تفاوت انسانها از حیث رشد عقلی ومعرفتی، قابل قبول نیست.همانگونه که مبانی پاسخ اسپینوزا و مورودس در مقایسه بامبانی شیخ اشراق دچار اشکال است، انسان مداری معرفت شناختی، نیز با اشکالاتی مانند نسبیت معرفت، نبود ملاک جهان شمول جهت تشخیص خیرو شر، تبدیل شر عینی به شر انفسی... مواجه است.

در سنت برهان‌آوری کلاسیک، برهان‌های اخلاقی برای اثبات خدا اقامه شده است. به موازات این برهان‌ها و هم‌ارز با آنها براهین اخلاقی برای انکار خدا اقامه شده است. این سؤال مطرح می‌شود که آیا وجود برهان‌های اخلاقی در ردّ خدا به معنای بی‌اعتباری براهین اخلاقی در اثبات خداست؟ و آیا این براهینِ ضد باعث نمی‌شود ایمان خداباوران نامعقول باشد؟ ادعای ما این است که طرحی در زمینه بازتعریف برهان یافته‌ایم که می‌تواند سبب برون‌رفت براهین اخلاقی خداباوری از چالش برهان‌های اخلاقی ضد باشد. در این پژوهش هشت برهان اخلاقی الحادی را در تاریخ فلسفه استخراج کردیم و طرح اصلاح ماهیت برهان از سوی ماورودس را بر آنها پیاده کردیم و نشان دادیم که خداباور می‌تواند همچنان از براهین اخلاقی خداباورانه دفاع کند و در باور به وجود خدا معقول باشد. البته توجه داریم که طرح اصلاح ماهیت برهان هزینه‌ای معرفت‌شناختی در پی دارد و آن این که براهین ضد نیز می‌توانند در چشم‌اندازها و دیدگاه‌های مورد پذیرش خود معقول انگاشته شوند.

هرگاه با این مطلب مواجه می‌شویم که برخی فلاسفه امروز دنیا معتقدند شناخت خدا نیازمند استدلال نیست اولین مطلبی که به ذهن خطور می کند اینست که این اعتقاد با دیدگاه اسلام در مورد خداشناسی فطری منطبق است. از طرفی اختلاف اندیشمندان در تعریف و کیفیت فطرت این سوال را ایجاد می کند که منظور فلاسفه جدید با کدام یک از تفاسیری که از فطرت مطرح شده است انطباق دارد اما این تنها فلاسفه غربی نیستند که خدا را بی نیاز از استدلال می‌دانند، بلکه در عالم اسلام نیز گروهی که تحت عنوان مکتب تفکیک شناخته می شوند همین اعتقاد را دارند این مطالب را در کنار این سخن علامه طباطباثی که قرار دهیم که معتقد است قرآن وجود خدا را بدیهی می داند ولی در عین حال وی برای اثبات او ادله ای را مطرح می کند موجب این سوال می شود که اولا اگر وجود خداوند نیازمند استدلال نیست چرا اندیشمندان مسلمان از جمله خود آقای طباطبائی اقدام به استدلال کرده‌اند وثانیا آیا منظور این سه دسته از فطری بودن خدا یکی است یا نه ؟ این واقعیت منشأ اصلی این تحقیق بوده است. نتیجه کار این بود که بین این سه دیدگاه تفاوت فراوانی است و این سه گروه با یکدیگر اختلاف مبنایی از قبیل اختلاف معرفت شناختی و منطقی دارند و برای حل مشکل ناچار باید به مبانی آنان پرداخت. پس ار بررسی معلوم شد اشکال فلاسفه مکتب معرفت‌شناسی اصلاح شده این است که در معرفت شناسی برونگرا هستند. در واقع لازمه معرفت شناسی برونگرا این است که علم یقینی وجود ندارد و باید به احتمال و تخمین بسنده کرد اما اشکال مکتب تفکیک این است که اصلا معرفت شناسی مدونی ندارد و به همین دلیل سخن آنان از انسجام لازم برخوردار نیست در این میان بهترین دیدگاه از آن علامه طباطبائی است که هم به هستی شناسی پرداخته و هم به معرفت شناسی و نیز خداشناسی فطری را با خدا شناسی عقلی جمع نموده است و هر یک را در جای خود ضروری و لازم دانسته است. اما از خلال مطالب فوق روش این تحقیق نیز روشن شد در این تحقیق از روش مقایسه‌ای بهره‌مند شده‌ایم و در این راستا به تحلیل منطقی و ارزیابی دیدگاه‌های مختلف پرداخته‌ایم.

بحث ماهیت حسن و قبح و رابطه آن با آموزه های دینی، دستمایه اختلافات کلامی فراوانی شده که ثمره آن وابستگی دین به اخلاق یا بر عکس خواهد بود. عده ای با کشیدن این بحث به ساحت اجتماعی، گستره دین و اخلاق را بریده از یکدیگر و مباین با هم می دانند و فتوا به سکولاریست بودن دین اسلام می دهند. این نوشتار بر آن است تا بررسی دیدگاه های ایده پردازان آن، این طرح را بازخوانی کند.