جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مزجي استدلالي است بر رساله «الباب الحادي عشر» علامه حلي (726) شارح آن را به نام شاه طهماسب صفوي و در مشهد رضوي نگاشته و آن را در اوائل جمادي الثاني سال 955 ق به پايان برده است. در فهرست آستان قدس 11/183 تاريخ ختم تاليف، اواسط محرم 955 دانسته شده. و سپس خود آن را در 957ق به فارسي برگردانيد شرحي است مزجي و مبسوط بر «باب حادي عشر» علامه حلي. مؤلف آن را به نام «شاه طهماسب صفوي اول» (-984ق) نگاشته و در اواسط محرم 955 به پايان رسانده و شرح فارسي «الباب الحادي عشر» را در مراغه با سال 957ق. نوشته است. آغاز كتاب: فاتحة کل باب عظيم و ديباجة کل کتاب کريم نحمدک يا من دل علي ذاته بذاته و فتح من كل ذرة ... اما بعد فهذه مفتاح للباب المحلق بمختصر المصباح ... انجام كتاب: مما لا يخفي علي اولي الالباب اللهم افتح بالخير و اختتم بالخير ... وانت خيرالفاتحين بحق نبيک محمد سيد المرسلين ... من المسودة الي البياض علي يد مولفه الضعيف المرتاض. [الذريعة 13/119 و 21/314 و 21/320 و 345؛ التراث العربي 5/172؛ دانشگاه 3/857؛ کتابخانه ملک 1/282 و 5/162؛ فهرست آستان قدس 1/140 و 1/232 و 11/183 و 11/317؛ مرعشي 3/82 و 6/266 و 11/237 و 11/243 و 16/168 و 13/363 و 13/364و 21/307 و 23/205 و 34/816؛ الهيات تهران ص 252؛ مدرسه خيرات خان ص 1794؛ مجلس شورا 16/258؛ دانشكده حقوق تهران 370؛ دانشگاه تهران 3/587؛ فيلم دانشگاه 3/10؛ اشكوري 3/82؛ آستان رضوي 1/55 ش 185؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 6/100؛ آستانه قم ص 130؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 2/303؛ نشريه 7/519؛ ذريعه 13/119؛ دانشگاه اصفهان 1/158؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 326؛ شيخ علي حيدر 2/19؛ تراثنا س13ش/4 130؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: مفتاح الباب الحادي عشر = شرح باب حادي عشر = مفتاح الباب الحادي عشر = مفتاح اللباب شريفي حسيني، ميرزا مخدوم بن سيد شريف (-995)

شرحي است به فارسي بر كتاب « باب حادي عشر » علامه حلي، كتاب « مصباح المتهجد » طوسي (385-460) را در ده باب كوتاه كرد و يك باب يازدهم در علم كلام را بر آن بيفزود. اين باب يازدهم كلاسيك شده چند شرح و حاشيه بر آن نگاشته آمد كه 22 شرح آن در ذريعه ج 3 ص 5-7 و تعدادي ديگر در ج13ص117-123 معرفي شده است. دو تا از اين شرحها يكي به فارسي و ديگري به عربي از مير ابوالفتح شريفي پسر مير مخدوم است. مير مخدوم صدراعظم طهماسب شد و مذهب را از تشيع به تسنن بازگردانيد. ليكن شاه كشته شد و صدراعظم به عثماني پناهنده شد. پسر او مير ابوالفتح شريفي مولف اين كتاب است. تاليف شرح در 11 رمضان 957 پايان يافته است (علينقي منزوي و حبيب الله عظيمي) ترجمه و شرح مختصري است بر «الباب الحادي عشر» كه شارح بعد ازاتمام شرح عربي خود براين كتاب، بدان پرداخته و در شب شنبه يازدهم رمضان 957درنواحي مراغه درعسكر سلطان آنرا بپايان برده است. شارح بعد از آوردن مقداري ازمتن به ترجمه وشرح آن پرداخته است. شيخ طوسي كتاب معتبري در ادعيه نگاشته بنام مصباح المتهجد كه علامه حلي حسن بن يوسف بن مطهر حلي متوفي 726 هـ ق، آنرا در 10 باب خلاصه كرده و بنام منهاج الصلاح موسوم داشته است سپس بر اين ده باب يكباب ديگر افزوده است كه در اين باب از مسائل كلامي سخن رفته و بنام الباب الحاديعشر معروف است بر اين كتاب شروح و ترجمه هاي نگاشته شده است كه از آنجمله است گزارش ابوالفتح بن مخدوم حسين شريفي اردبيلي متوفي 986 هـ ق، بفارسي كه پيش از آن اين كتاب را بعربي شرح نموده و بنام مفتاح الباب ناميده سپس آنرا بزبان پارسي برگردانيده است كه نسخه حاضر باشد و بنام شاه طهماسب اول ساخته است. شرحي است به فارسي بر رساله « باب حادي عشر » علامه حلي، كتاب « مصباح المتهجد » طوسي (385-460) را در ده باب كوتاه كرد و يك باب يازدهم در علم كلام را بر آن بيفزود. اين باب يازدهم كلاسيك شده چند شرح و حاشيه بر آن نگاشته آمد كه 22 شرح آن در ذريعه ج 3 ص 5-7 و تعدادي ديگر در ج13ص117-123 معرفي شده است. دو تا از اين شرحها يكي به فارسي و ديگري به عربي از مير ابوالفتح شريفي پسر مير مخدوم است. مير مخدوم صدراعظم طهماسب شد و مذهب را از تشيع به تسنن بازگردانيد. ليكن شاه كشته شد و صدراعظم به عثماني پناهنده شد. پسر او مير ابوالفتح شريفي مولف اين كتاب است. تاليف شرح در 11 رمضان 957 پايان يافته است (علينقي منزوي و حبيب الله عظيمي) آغاز كتاب: بسمله بعد از حمد نامحدود بر حكيم واجب الوجود متكلم بي گفت و شنود و درود غير معدود برصاحب مقام محمود ... . و دعاء حسنه اداء حضرت شاه عالم پناه ... الهي تو اين شاه درويش دوست - كه آسايش خلق در ظل اوست ... موقف عرض ميرساند خادم طالب مطالب ديني ابوالفتح بن مخدوم حسيني ... كه چون توفيق الهي و تأييد شاهي مساعد گرديد كه عربي باب حادي عشر (كذا ... ؟) باتمام رسيد و الحق مشتمل بود بر تحقيقات جليله و تدقيقات جميله كه دست نمي يافت بر آن مگر شرذمه ... بعضي از صلحاء ... التماس كردند ... كه فارسي نوشته شده درين باب كه مقتضي باشد بر حل مقاصد كتاب ... الباب الحادي عشر. انجام كتاب: همچنانكه افتتاحش بلفظ الباب كه از تركيب الف لام و باب حاصل شده مفيد حسن فاتحه اللهم افتح بالخير واختم بالخير. [الذريعة 13/119 و 21/314 و 21/320 و 345؛ التراث العربي 5/172؛ دانشگاه 3/857؛ کتابخانه ملک 1/282 و 5/162؛ فهرست آستان قدس 1/140 و 1/232 و 11/183 و 11/317؛ مرعشي 3/82 و 6/266 و 11/237 و 11/243 و 16/168 و 13/363 و 13/364و 21/307 و 23/205 و 34/816؛ الهيات تهران ص 252؛ مدرسه خيرات خان ص 1794؛ مجلس شورا 16/258؛ دانشكده حقوق تهران 370؛ دانشگاه تهران 3/587؛ فيلم دانشگاه 3/10؛ اشكوري 3/82؛ آستان رضوي 1/55 ش 185؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 6/100؛ آستانه قم ص 130؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 2/303؛ نشريه 7/519؛ ذريعه 13/119؛ دانشگاه اصفهان 1/158؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 326؛ شيخ علي حيدر 2/19؛ تراثنا س13ش/4 130؛ رايانه آستان قدس؛ فهرستواره منزوي 9/370]

ترجمه نيكويي از كتاب اعتقادات شيخ صدوق است كه در 34 باب به نام شاهزاده مهين بانو نگاشته شده؛ مترجم در اين رساله از مهدي اليها به عظمت ياد نموده و شايد وي يكي از ملكه ها (در اين رساله با عنوان سلطان ياد شده است) بوده باشد؛ متأسفانه مشخص نگرديد كه در چه زماني مي زيسته، ليكن بر اساس قراين موجود وي مي بايست از سده 11 يا حداكثر از سيده 10 ه بوده باشد. آقاي منزوي در فهرست فارسي خويش احتمال داده: مترجم ممكن است » مير ابو الفتح بن ابي القاسم حسيني استر آبادي مشهور به « مير ميران » از رجال سده 11 ه بوده باشد كه متأسفانه دليل قطعي نيز بر اين ادعا وجود ندارد. ناگفته نماند كه در انجام نسخه حاضر تاريخ پايان آن سال 1043 ه آمده كه به احتمال قريب به يقين مربوط به تاريخ ترجمه مي بايست باشد. (سيد محمود مرعشي) ترجمه نيكويي از كتاب اعتقادات شيخ صدوق است كه در 34 «باب» به نام شاهزاده مهين بانوسلطانم نگاشته شده؛ مترجم در اين رساله از مهدي اليها به عظمت ياد نموده و شايد وي يكي از ملكه ها (در اين رساله با عنوان سلطان ياد شده است) بوده باشد؛ نام مؤلف در ديباچه با عنوان ابوالفتح حسيني آمده و نام مهدي اليها در شرح و ترجمه كافيه از همو ذكر شده است. و مشخص نگرديد كه در چه زماني مي زيسته، ليكن بر اساس قراين مي بايست از سده 10 ه بوده باشد. و در هر دو نام او ابوالفتح حسيني آمده است. احتمال اينكه نامبرده همان ابوالفتح بن مخدوم جرجاني حسيني (-962ق) باشد بسيار زياد است همان گونه كه آقاي منزوي نيز احتمال داده اند. وجود نسخه به تاريخ 962ق احتمال فهرستنگار مرعشي كه تاريخ 1043ق را سال ترجمه دانسته نفي مي كند. آغاز كتاب: بعد از محامد وافيات كريم واهب العطيات و حكيم معطي المسئلات و مفتح الابواب ... كه اين كلمه چند است ظاهر واضح ... در شرح و ترجمه الفاط و عبارات كتاب اعتقادات منسوب به شيخ صدوق ... كه بموجب اشاره بابشارت و فرمان لازم الاذعان نواب مستطاب ... حضرت شاهزاده مهين بانو سلطان خانم ... داعي ابوالفتح حسيني ترتيب داده ... انجام كتاب: و شيخ رحمه الله فرمود كه اين خبر را استخراج نموديم باسناد آن به شرح اميرالمومنين در كتاب توحيد اين است ترجمه خلاصه اعتقادات كه تمام يافت. [مرعشي 32/884 فهرست نسخه هاي خطي فارسي (منزوي)، 5/913/1 -914؛ مجلس شورا 2/379؛ دانشگاه تهران 13/3508؛ ذريعه 4/79؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/340؛ مهدوي، مصلح الدين ص 69؛ مكتبة اميرالمؤمنين 1/113؛ فهرستواره منزوي 9/116 (2 نسخه) و 9/198]

علامه حلّى در اين اثر، از اصول دين آنچه را به اجماع علما بر هر مسلمانى واجب است، چنين برمى‌شمارد: شناخت خدا و صفات ثبوتيه و سلبيه او و آنچه بر او صحيح و از او ممتنع است، و شناخت نبوت و امامت و معاد. وى اين باب را در هفت فصل قرار داده است: 1- در اثبات واجب‌الوجود؛ 2- در صفات ثبوتيه او كه عبارت است از قدرت و اختيار، علم، حيات، اراده و كراهت، ادراك، قديم و ازلى وباقى وابدى بودن او، تكلم، صدق؛ 3- در صفات سلبيه او كه عبارت است از مركب نبودن، جسم و عرض و جوهر نبودن، لذت و الم نداشتن، متحد به چيزى نشدن، محل حوادث نبودن، رؤيت بصرى نداشتن، شریک نداشتن، از معانى و احوال به دور بودن؛ 4- در عدل كه اختيار بشر و استحاله قبح بر خداوند و لطف او را به اثبات مى‌رساند؛ 5- در نبوت كه پس از تعريف واژه «نبى» به اثبات نبوّت پيامبر اسلام(ص) و وجوب عصمت او و اينكه او فاضل‌ترين مردمان بوده و از دنائت پدران و ناپاكى مادران و رذائل خُلقى و عيوب خَلقى بركنار است، مى‌پردازد؛ 6- در امامت (رياست عامه در امور دنيا و دين برای يك شخص به عنوان نيابت از پيغمبر) كه آن را عقلاً واجب مى‌داند و بيان مى‌كند كه امام بايد معصوم و منصوصٌ‌عليه و فاضل‌ترين مردمان باشد. سپس از راه‌هاى عقلى و نقلى به ذكر امامت بلافصل على بن ابى‌طالب(ع) پس از پيغمبر(ص) مى‌پردازد؛ 7- در معاد كه آن را از طريق عقلى ثابت مى‌كند و سپس آياتى را كه بر آن دلالت دارد شرح مى‌دهد؛ در اين فصل مسئله ثواب و عقاب و توبه و امر به معروف و نهى ازمنكر بيان شده است.

«الباب الحادى عشر مع شرحيه النافع يوم الحشر و مفتاح الباب»، متن كتاب معروف «باب حادى عشر»، تأليف علامه حلى، به همراه دو شرح مهم «النافع يوم الحشر»، نوشته فاضل مقداد و «مفتاح الباب»، تأليف ابوالفتح بن مخدوم حسينى است. علامه حلّى در اين اثر، از اصول دين آنچه را به اجماع علما بر هر مسلمانى واجب است، چنين بر مى‌ شمارد: شناخت خدا و صفات ثبوتيه و سلبيه او و آنچه بر او صحيح و از او ممتنع است، و شناخت نبوت و امامت و معاد. وى اين باب را در هفت فصل قرار داده است: 1- در اثبات واجب الوجود؛ 2- در صفات ثبوتيه او كه عبارت است از قدرت و اختيار، علم، حيات، اراده و كراهت، ادراك، قديم و ازلى و باقى وابدى بودن او، تكلم، صدق؛ 3- در صفات سلبيه او كه عبارت است از مركب نبودن، جسم و عرض و جوهر نبودن، لذت و الم نداشتن، متحد به چيزى نشدن، محل حوادث نبودن، رؤيت بصرى نداشتن، شريك نداشتن، از معانى و احوال به دور بودن؛ 4- در عدل كه اختيار بشر و استحاله قبح بر خداوند و لطف او را به اثبات مى‌ رساند؛ 5- در نبوت كه پس از تعريف واژه «نبى» به اثبات نبوّت پيامبر اسلام (ص) و وجوب عصمت او و اينكه او فاضل‌ ترين مردمان بوده و از دنائت پدران و ناپاكى مادران و رذائل خُلقى و عيوب خَلقى بركنار است، مى‌ پردازد؛ 6- در امامت (رياست عامه در امور دنيا و دين براى يك شخص به عنوان نيابت از پيغمبر) كه آن را عقلاً واجب مى‌ داند و بيان مى‌ كند كه امام بايد معصوم و منصوصٌ‌ عليه و فاضل‌ ترين مردمان باشد. سپس از راه‌ هاى عقلى و نقلى به ذكر امامت بلافصل على بن ابى‌ طالب (ع) پس از پيغمبر (ص) مى‌ پردازد؛ 7- در معاد كه آن را از طريق عقلى ثابت مى‌ كند و سپس آياتى را كه بر آن دلالت دارد شرح مى‌ دهد؛ در اين فصل مسئله ثواب و عقاب و توبه و امر به معروف و نهى از منكر بيان شده است.