جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم وفناوری مدرن (غربی) صورت ومحتوای تمدن غرب را قوام بخشیده‌است تاجاییکه آن‌را وجه ممیزه‌ با سایر تمدن‌ها وتنها راهِ رسیدن به‌ توسعه وصنعتی شدن دیگران معرفی می‌کنند. دانش وفناوری جدید، دارای«ماهیت»، «صورت» و«آثار»اجتماعی است که درکنار گره‌گشایی، مسأله‌های لاینحلی را درسطح خرد وکلان جامعه‌ی بشری پدید آورده است. نه تنها منتقدان فناوری مدرن، بلکه حامیان آن نیز درممالک ونحله‌های فکری، خواهان بازنگری واصلاح آن شده­اند. آیت الله سید محمد باقر صدر، ازمعدود نوابغ فکری مسلمان درقرن بیست‌ام است که دراوج اقتدار مکتب‌های مادی‌گرایی، شالوده‌های فکری تمدن غربی را شناسایی ومورد نقد علمی قرار داده‌است. با توجه به‌ تعریف مارتین هایدگر ازفناوری مدرن که ماهیت آن را ‌غیر ازمصداقش میداند وتعریف فلسفی-اجتماعی فناوری، بارویکرد به‌دو فلسفه مهندسی وعلوم انسانی وروش تحلیل‌تطبیقی، این جستار به‌دنبال پاسخ به‌این پرسش است که آرای صدر، درمواجهه با فناوری مدرن چگونه قابل تبیین است؟ وجه تمایز وی با دیگر متفکران چیست؟ کارهای انجام شده توسط دیگرمنتقدین فناوری مدرن به‌صورت ترافعی، مقطعی وجزئی نگر می باشد که لازم، ولی کافی نیست. لکن نگاه‌ صدر تدافعی، تداومی وجهانی است. مسأله وی جواز وعدم جواز نیست، بلکه جهان‌نگری‌هایی است که فناوری را جهت داده وبه اسارت‌گرفته وآن نظام اجتماعی است. به‌دنبال نظام اجتماعی مطلوبی است که آن را درنظام اجتماعی دینی درقامت فقهِ مطابق با مقتضای زمان می‌بیند. صدر به‌داشته های خود می‌اندیشد نه ‌داشته‌های دیگران.

«مصلحت و مفسده» در اصطلاح فقهی، مبدا تشریع احکام شرعیه است؛ در مقابل، «حسن و قبح» مفاهیمی‌اند که دارای سابقه­ای طولانی‌تر هستند و در علوم مختلف کاربرد دارند؛ معانی متفاوتی از قبیل کمال و نقص، موافقت و مخالفت با غرض، استحقاق مدح و ذم و ثواب و عقاب. نسبت میان این دوسنخ از مفاهیم بنیادی، یکی از مسائل مهم در دانش اصول فقه است. شیخ محمد حسین غروی اصفهانی (در این مقاله= محقق اصفهانی)، یکی از اصولیون معاصر شیعه است که به این همانی «مصلحت و مفسده» با «حسن و قبح» معتقد بود وسید محمدباقر صدر (در این مقاله= شهید صدر) دیگر اندیشمند معاصر شیعی است که به تباین این مفاهیم با یکدیگر باور داشت. این مقاله تلاش کرده تا با تبیین و بررسی دیدگاه این دو دانشمند، رابطه­ی این دو سنخ مفاهیم را با روشی انتقادی-تحلیلی مورد بررسی قرار داده و با ارائه تعریف برگزیده از حسن و قبح که بیان­گر رابطه ضرورت بالقیاس بین فعل و نتیجه­ی آن است، نوعی از این‌همانی «حسن و قبح» و «مصلحت و مفسده» را تایید و اثبات کند.