جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تناسب میان آیات یک سوره بر مبنای غرض واحد، از ابعاد علم تناسب است. با توجه به این که سورۀ نازعات نخست با قسم­های مؤکدی به فرشتگان شروع می­شود، سپس به قسمتی از مناظر هول­­انگیز قیامت اشاره می‏نماید و در ادامه اشارۀ کوتاه و گذرایی به داستان موسی (ع) و سرنوشت فرعون طغیانگر دارد، سپس به نمونه‏هایی از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمین تصریح می­کند؛ براساس این آشفتگی ظاهریِ موضوعی درسورۀ نازعات، ضرورت دارد تناسب و محور این سوره مورد بازشناسی قرار گیرد. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ابتدا غرض سوره را با روش فحوای کلام سوره تعیین می­کند، سپس به بررسی تناسب میان آیات سورۀ نازعات با محوریت غرض آن پرداخته است و نشان می­دهد که آیات این سوره با محوریت غرض آن دارای وحدت موضوعی می­باشد که می­توان آن­را به دو صورت نمودار درختی و محتوایی به تصویرکشاند.

گرايش به مباحث عرفاني در دورة معاصر و نياز مبرم به بازبيني متون عرفاني‌، پژوهش‌گران را بر آن مي‌دارد تا نگاهي دوباره به آثار عرفاني دوره‌هاي گذشته بيندازند. در اين ميان، کتاب منازل السائرين از جمله منابع مهم در عرفان عملي است که مجموعه‌اي نظام‌مند را جهت طي مراحل کمالات انساني براي سالک طريق ترسيم مي‌کند. در اين پژوهش به شناسايي عامل محرک در اين نظام و تطبيق آن با نظام عرفان عملي مبتني بر نهج‌البلاغه پرداخته شده است. بر اين اساس، «يقظه» عامل محرک در نظام منازل السائرين، و «تفکر» عامل محرک در نظام مبتني بر نهج‌البلاغه است‌. نقطة تلاقي اين دو نظام در بحث شناخت عامل محرک‌، بهره‌گيري از انوار عقلانيت است که در دستيابي به مقام «تفکر» نقش زير‌بنايي و در رسيدن به مقام «يقظه» به عنوان يکي از اسباب آن مطرح شده است.

کشف تناسب میان آیات از موضوعات مهم در عرصه مطالعات علوم قرآنی است که در فهم مراد خداوند از نزول آیات و سور مؤثر است، به همین دلیل مفسران و دانشمندان علوم قرآنی از دیرباز به کشف این ارتباط اهتمام ورزیده­اند. با این وجود ویژگی­های خاص این موضوع و گستردگی دامنه این مبحث سبب شده، تبیین موضوع تناسب اسماء الحسنی هر سوره با محوریت غرض آن سوره با ابهاماتی مواجه شود. نوشتار حاضر این نوع از تناسب را در سور مفتوحه با واو سوگند در جزء سی ام قرآن کریم (النازعات، البروج، الطارق، الفجر، الشمس، اللیل، الضحی، التین، العادیات) مورد بررسی قرار داده است، ابتدا معنای لغوی اسماء ذکرشده در هر سوره بیان گردیده، سپس رابطه میان این اسماء با غرض اصلی آن سوره تبیین شده در نتیجه اسماء مذکور در هر سوره از سور مورد نظر و غرض آن هم‌راستا و متناسب هستند.

توجه به عرفان عملی ، زمینه سازی برای سیر الی الله و وسعت بخشیدن به آموزه­های آن ، از اهداف تعلیم و تربیت اسلامی به شمار می آید . با توجه به آنکه آموزه­های عرفانی نهج­ البلاغه تأثیر قابل توجهی بر اندیشمندان مسلمان متأخر، نظیر امام خمینی (ره) داشته است، عنایت به چگونگی و میزان تأثیر پذیری امام خمینی از کلام امیرالمؤمنین علی7 در نهج البلاغه و از آن جمله مفهوم "یقظه" که یکی از مراحل ابتدایی عرفان عملی است ، امری بایسته اهتمام می­باشد. نظر به تأثیرگذاری وافر تربیت اسلامی بر ارتقای فرهنگی کشور، تبیین خط مشی­های ترسیم شده توسط امام علی7 و بنیانگذار انقلاب اسلامی (ره) در این زمینه ضرورت دارد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، پس از تبیین مفهوم "یقظه" با رویکرد بینامتنی به عنوان یکی از روش­های نوین در خوانش و تحلیل متن ، ارتباط و میزان تأثیر پذیری آرا و نظریات امام خمینی (ره) را در پرتو عناصر مشترک از کلام امام علی7 در نهج البلاغه بررسی می­کند. در این راستا، این پرسش مطرح است که امام خمینی (ره) در موضوع یقظه تا چه میزان از کلام حضرت علی7 در نهج البلاغه تأثیر پذیرفته­اند؟ فرضیه تحقیق آن است که مفهوم "یقظه" با تکرار محدود در آثار امام خمینی به کار برده شده است اما در اکثرکاربردهای این مفهوم، امام خمینی با تأثیرپذیری مستقیم از نهج البلاغه، ارتباطی تنگاتنگ را با آن داشته است . نتیجه پژوهش با تمرکز بر شاخص آشکار شدگی یا پنهان سازی در ارتباط این متون، نشان می‌دهد که نحوه تعامل نهج البلاغه با آثار امام خمینی در موضوع یقظه به صورت ضمنی است و رابطه آن­ها از نوع رابطه نفی متوازی به شمار می‏آید .

شناخت منابع یک اثر، کمک شایانی به فهم آن اثر می‌کند و از جمله مسائلی است که موجب افزایش بینش و محتوای علمی اثر می‌شود. یکی از آثار در حوزه تفاسیر روایی که در قرن اخیر به رشته تحریر درآمده، کتاب «التفسیر الاثری الجامع» است. این کتاب دربردارنده ارجاعات مختلف از تفاسیر شیعی و اهل سنّت است. در این مقاله به بازشناسی و تحلیل کمّی منابع استفاده شده در تفسیر سوره حمد در این کتاب پرداخته شده و با تفکیک موارد، در جداول مخصوص به خود درج شده است. سپس با استفاده از نرم‌افزار، جداول و نمودار‌های مقایسه‌ای تشکیل شده و به تحلیل آماری منابع پرداخته شده است. در نهایت از تحلیل نمودارها نتایجی حاصل شده که در بررسی و شناخت این کتاب مفید است؛ ضمن آنکه مطالعه موردی سوره حمد در بازشناسی منابع کتاب، اتقان این کتاب را مبرهن می‌گرداند.

یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در حوزه های معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیت های درونی می باشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. به همین علت انسان در میان پدیده های هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل می دهد. تحقق کمال و رسیدن به هر مرتبه از رشد شخصیت و نیز جلوگیری از هرگونه انحطاط و سقوط، در گرو شناخت ابعاد شخصیت، عوامل موثر در شکل گیری و سقوط آن می باشد. یکی از مهمترین منابعِ شخصیت شناسی، سخنان گهربار امیرالمومنین علی(ع) می باشد. حضرت(ع) شخصیت انسان را متشکل از دو بخش عقل و شهوت می داند که سعادت و شقاوت انسان بستگی به نوع استفاده از این دو بخش دارد. ایشان عوامل موثر در ایجاد شخصیت را سه عامل خانواده، محیط و اراده معرفی می نماید . امیرالمومنین(ع) عوامل زمینه ساز سقوط شخصیت انسان را در حوزه اعتقادات: عدم ایمان و غفلت ذکر می کند که سبب روی آوردن به هوای نفس و آرزوهای طولانی می باشد. افزون بر این در حوزه اخلاق: عُجب، تکبر، حسد، طمع و بخل و در حوزه عمل: ثروت اندوزی، ظلم و ستم و ابتلائات الهی را از جمله عوامل سقوط شخصیت انسان بر می شمرند.

آسیب شناسی دین وشناخت عوامل« دین گریزی » دایره ا ی وسیع دارد . دراین پژوهش به شناسایی وبررسی عمده ترین این عوامل ازدیدگاه قرآن و نهج البلاغه باتاکیدبرعوامل فرهنگی پرداخته شده است .دین درلغت به معنای طاعت، جزا ، حکم ، عبادت ،تدبیرو... می باشد ؛ ودراصطلاح , به مجموعه معارف وقوانینی گفته می شود که خداوند متعال توسط پیامبران ، برای راهنمایی وسعادت بشر تشریع نموده است ؛ به طوری که لازمه ی سعادت دنیا وآخرت بشردرپیروی ازآن می باشد .«دین گریزی» یا به تعبیر قرآن « اعراض از دین» عبارت است از هرگونه فاصله یا واپس گرایی از دین وتمام نمود های دینی درگرایش، بینش وکنش . درابعادِ مختلفِ پدیده ی« دین گریزی» ، دودسته عوامل قابل تفکیک می باشد :1-

هدف از خلقت انسان، رسیدن به مقام انسان کامل از طریق حیات طیبه است. حیات طیبه، سبک زندگی ویژه‌ای را می‌طلبد که پرداختن به کیفیت زندگی ائمه اطهار(ع) آن سبک را به دست می‌دهد. دیدگاه امام سجاد(ع) به سبک زندگی دینی در روایات، ادعیه و مناجات ایشان قابل بررسی و برداشت است. از دید ایشان، سبک زندگی دینی، شامل ابعاد اعتقادی و رفتاری است. بُعد اعتقادی، شامل برخی جنبه‌ها مانند نگرش به پروردگار، نگرش به نبوت، امامت و رهبری دینی، قرآن، انسان و برخی موضوعات دیگر است و . بعد رفتاری نیز شامل جنبه‌هایی مانند نحوه‌ی تعامل با پروردگار، خود، خانواده و نیز جامعه است. رفتارهای انسان در مقابل سایرین، جهان هستی و همچنین همه‌ی اموری که مربوط به خود فرد است با توجه به وجود پروردگار و احکام او و نیز رضایت‌مندی او تعریف می‌گردد و این خود، سبکی از زندگی را به وجو می آورد.

چکیدهیکی از اموری که از دیر باز فکر بشر را به خود معطوف ساخته و بسیاری از دانشمندان و متفکران را به تکاپوی اندیشه و قلم واداشته،مسأله آزادی است. اهمیت این امر به حدی است که در همه اعصارانسان‌هایی برای حاکمیت آن در جامعه، جان فشانی کرده اند. آزادی به عنوان یک واقعیت که در ساختار و تکوین انسان وجود دارد به مفهوم رهایی از زنجیرها و جبرهای حاکم بر وجود آدمی است.انبیاء نخستین پیام‌آوران رهایی و آزادی بوده اند. آنان راه های کسب آزادی، حدود و عوامل سلب آزادی را برای بشریت مشخص نموده اند. در این پژوهش راه های کسب آزادی معنوی و اجتماعی از منظر انبیاء مورد بررسی قرار گرفته است. پرستش خداوند و استعانت از او، تقوا، توکل، خردورزی و ... از جمله ابعاد فردی و وحدت جامعه، اجرای عدالت، هجرت آفاقی و ... از جمله ابعاد اجتماعی در زمینه ی کسب آزادی های مذکور می‌باشند. انبیاء حدودی را برای آزادی مشخص نمودند. از مهم ترین این حدود می‌توان به آزاد نبودن فسادگری در جامعه، عدم بدعت گذاری در دین و ممنوعیت شکستن حریم مقدسات اشاره نمود. انحراف در میل پرستش، عدم به کارگیری قوه ی عقل، سلب حیات مادی و معنوی، استثمار و استکبار و... نیز از جمله مهم ترین عوامل سلب آزادی می باشند.

در انجام این پژوهش دریافتیم که از یک سو تأکید قرآن کریم بر موضوعاتی همچون ؛ فطرت انسانی، تکامل و آزادی،‌ نوآوری را به یکی از ملزومات زندگی آدمی مبدل ساخته است و از سویی دیگر تحقق بخشیدن به اصول و مبانی قرآنی همچون قاعده نفی سبیل، اصل عزتمندی مومنان، اصل وجوب مقابله با تجاوزکاران و... مستلزم بذل تلاشی وافر در جهت تسریع روند نوآوری‌ها ست.شایان ذکر است، مفهوم « نوآوری » در اندیشه قرآنی دارای شرایط و ضوابطی است که نوآوران ملزم به اجرای آن می‌باشند. در این راستا استخراج نگرش قرآن کریم پیرامون مهمترین مقدمات از جمله : ارزش گذاری بر مقوله نقد ، اشاعه روحیه پرسشگری ، پرهیز از گفتمان جدلی ،تمهید فضای مناسب جهت تضارب آراءو موانعی مانند : جمود فکری ، گذشته گرایی ، شخصیت گرایی ، ازخود بیگانگی ، تلاشی در جهت تعیین مرزهای نوآوری خواهد بود .