جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پروفسور یوزف فان اس، از اسلام‌شناسان آلمانی فارغ‌التحصیل دانشگاه بن است و رساله دکتری خود را در زمینه «عرفان اسلامی» نگاشته است.

فان اس تاریخ‌‌نگار اندیشه اسلامی بود. او به زمینه‌ها و بافت تاریخی اندیشه و تحولات آن توجه داشت. اگر به علم کلام علاقه داشت از این خاستگاه و منظر بود. بیش از آنکه مسئله های کلامی از نقطه نظر فلسفی برایش اهمیت داشته باشد و یا جذاب باشد؛ آنطور که مثلا برای دانیل ژیماره و یا ریچارد فرانک مطرح بود فان اس به بافت اجتماعی و سیاسی اندیشه ها توجه داشت. با این دیدگاه بود که به نوشتن کتاب کلام و جامعه در دو قرن دوم و سوم همت گماشت.

پروفسور یوزف فان اس؛ اسلام شناس آلمانی و استاد بازنشسته دانشگاه توبینگن، روز بیستم نوامبر درگذشت. او در سال ۱۹۵۹ با تألیف رساله‌ای در موضوع عرفان اسلامی در شهر بن موفق به اخذ مدرک دکتری شد. در میان آثار او کتاب شش‌ جلدی «کلام و جامعه در قرن دوم و سوم هجری» از ویژگی‌های ممتازی برخوردار است و البته نقدهایی هم بر آن وارد است. این اثر با مشارکت گروهی از مترجمان و زیرنظر سیدمحمدرضا بهشتی به زبان فارسی ترجمه‌ شده است.

«کلام و جامعه» مجموعه‌ای است در ۶ مجلد که به مباحث کلامی مسلمانان در سده‌های دوم و سوم می‌پردازد. جلد نخست آن نزدیک به سه سال پیش منتشر شد و اکنون دومین جلد آن نیز در آستانه انتشار قرار دارد.

نوشتار پیش رو، نقد ترجمه جلد نخست کتاب کلام و جامعه در سده های دوم و سوم هجری اثر یوزف فان اس است که توسط فرزین بانکی و احمدعلی حیدری ترجمه شده و با همت انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در سال 1397 به زیور طبع آراسته شده است. نویسنده می کوشد بعضی اغلاط چاپی یا ضبط ها، تعابیر، و معادل های نامناسب یا نایکدست که در ترجمه کتاب راه یافته است، مطرح سازد. وی با بیان موارد مذکور به همراه شماره صفحات کتاب، سعی در تصحیح اشتباهات دارد.

از اصل نگارش کتاب کلام و جامعه ربع قرن می گذرد و بعد از انتشار در زمان کوتاهی جزو منابع مهم و کتاب های مرجع در این حیطه در زبان آلمانی شد. پیشنهاد ترجمه این کتاب از سوی دانشگاه ادیان و مذاهب صورت گرفت. کتاب از چند جهت حائز اهمیت است. نخست از حیث محتوا به این دلیل که پرداختن نسبتا جامعی به بحث کلام به خصوص در سده های دوم و سوم هجری دارد که سده های شکل گیری نحله های کلام در عالم اسلام است. دوم از حیث تتبع بسیار گسترده ای که نویسنده داشته است. او در مقدمه اصلی کتاب اشاره می کند که تقریبا کل کتاب را یک نفره نوشته که بسیار اعجاب آور است. فان اس برای نگارش این کتاب از سوی دانشگاه ۱۰ سال مرخصی می گیرد و از طرف آنجا پشتیبانی شده است. فان اس در نگارش ۶ جلد کتاب که ۴ هزار صفحه است و ۴ جلد آن متن و ۲ جلد قطعاتی از متون کلامی به همراه پاورقی و حاشیه است به بیش از ۵۱۴۲ منبع رجوع کرده است. او در تحقیقاتش دقت فوق العاده ای دارد و پاورقی های این کتاب گنج برای کار بعدی است. اما غیر از این تلاش همراه با جست وجوی سنگین و نگارش پرزحمت، رویکرد فان اس به موضوعات حائز اهمیت است. اولا فان اس تلاش کرده در ۳ جلد نخست و نیمی از جلد چهارم به شیوه تاریخی بحث کند ثانیا کوشیده در بحث از یک مبحث کلامی در حد نسبت دادن یک رای کلی به یک جماعت بزرگ نباشد بلکه سعی کرده به دقت آرای متکلمان را جزء به جزء و با نسبت دادن به خود آنها بیان کند. از نیمه جلد چهارم به بعد فان اس علاوه بر رویکرد تاریخی، یک رهیافت نظام مند اتخاذ می کند که حدود سیصد و اندی صفحه است. در این صفحات او در مقام جمع بندی از بحث مفصل تاریخی خود به شکلی موضوعی بحث می کند و نتایجی که از تتبع تاریخی فوق اخذ کرده، ارایه می کند. این جمع میان دو رویکرد، یکی از نقاط حائز اهمیت کتاب کلام و جامعه است.