جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله می‏ کوشد ایدۀ آزادی در اندیشۀ هایدگر را در سه مقطع فکری او و بر اساس سه مفهوم انسان، جهان و هستی مورد بررسی قرار دهد. اگر مسئلۀ آزادی در هستی و زمان، حول محور دازاین جریان دارد و به بازگشت دازاین به ذات خودش به ‏مثابه امکان محض برای کسب آزادی‏ اش می ‏پردازد، نوشته ‏های بین سال‏های 1928 تا 1931، مفهوم آزادی استعلایی را در نسبت با مفهوم جهان مطرح می‏کنند. در اینجا آزادی به‏ مثابه بنیادِ هر بنیان‏گذاری، هرگونه مواجهه و نسبت ‏برقرارکردن انسان با جهان و بدین‏ سان طرح ‏افکنی و ساخت آن را ممکن می­کند. سرانجام، از سال 1931 به بعد، مفهوم آزادی بیش از هر چیز با مفهوم هستی گره می‏خورد و به‏ مثابه شرط امکان آشکارشدن حقیقت یا نامستوری تبیین می‏شود. اکنون، آزادی مقدم بر هرگونه آزادی ایجابی و سلبی، بر مجال‏یافتگی برای نامستورسازی موجود دلالت می‏کند و انسان آزاد به ‏مثابۀ محل و مجال ظهور هستی معرّفی می‏شود.

در این مقاله نشان خواهیم داد که از نظر هایدگر، رهیافت دکارتی به شیء ممتد (‎res extension) و فرض امتداد به منزلۀ بنیادی‌ترین تعیّن ماهوی شئ پیشِ‌دستی خالی از وجاهت پدیداری نیست، اگرچه آنتولوژی وی، غنای کافی برای تبیین ربط و نسبت آن با حیث مکانی دازاین و پیرامون‌نگری او را ندارد. به منظور روشن شدن موضع هایدگر، نخست ممیزات فضای اگزیستانسیال و مبانی آنتولوژیکی آن را بررسی می­کنیم. در این جا، معلوم می‌شود که فضای اگزیستانسیال نهایتاً بر اگزیستانس خود دازاین ابتناء دارد. سپس، کیفیت گذار از فضای اگزیستانسیال به فضای ممتد دکارتی را از رهگذر فرایند جهان‌زدایی توصیف می­کنیم. بدین ترتیب مشخص خواهد شد که فضای دکارتی حاصل زدودن غنای معنایی و صبغۀ دازاینی فضای اگزیستانسیال است. در چارچوب این آنتولوژی وسیع‌تر، نسبت فضای دکارتی با فضای اگزیستانسیال و حیث مکانی دازاین، از یک سو، و نقص آنتولوژیک فضای دکارتی، از دیگر سو، آشکار می‌­شود. در نهایت، نشان خواهیم داد که فرض امتداد به منزلۀ تعیّن ذاتی شئ پیشِ‌دستی و به تبع آن، فضای دکارتی، به منزلۀ یک زیرساخت تماماً تهی از معنا و پیراسته از دلمشغولی‌های پیرامون‌نگرانۀ دازاین که در بن فضای اگزیستانسیال و تجربه‌ی هرروزۀ دازاین نهفته و پنهان است، هم از وجوه پدیدارشناختی برخوردار است و هم تمهید مسیری است که نهایتاً به تغییر پارادایم علوم ریاضی و فیزیک نظری منتهی می‌شود.

فاقد چکیده

حیات انسان در طی دوران طویل خود حیاتی اجتماعی بوده‌است و انسان به عنوان موجودی پرسش‌گر، با زیستن در سایه‌ی اجتماع، همواره از هویت خود سوال کرده است. پس از آغاز دوران مدرن، همگام با پیشرفت تدریجی فنآوری و کمرنگ شدن نقش فعالیت مؤثر انسان در زندگی شخصی و اجتماعی، پرسش از هویت فردی، در فلسفه‌ی اگزیستانس توجه ‌ویژه‌ی خود را به وجود خاصّ انسان معطوف کرد و نزد اندیشمندانی همچون کی‌یرکگور و هایدگر، به جستجو برای اصالت و داشتن زندگی اصیل تبدیل شد. در این پژوهش که به بررسی تطبیقی آراء کی‌یرکگور و هایدگر در خصوص زندگی اصیل و مؤلّفه‌های آن می‌پردازد، در ابتدا به شرح آراء هریک در خصوص زندگی اصیل و سپس به بررسی تطبیقی و ملاحظه‌ی وجوه افتراق و اشتراک آنها در این مبحث پرداخته شده‌است. برای کی‌یرکگور زندگی اصیل انسان در گرو ایمان و اعتماد کامل به خدا و داشتن ارتباطی فردی، خالصانه و بی‌واسطه با اوست؛ برای هایدگر این زندگی نه ضرورتاً با ایمان به خدا، بلکه با آگاهی از بیهودگیِ زندگی روزمرّه، مواجهه‌ی مستقیم و فردیِ انسان با مرگ خود با توجه به زمان‌مندی و محدودیت هستی خود، و تلاش برای فراروی به سمت آن زندگی‌ای‌ بنا می‌شود که خود از پیش طرح‌افکنده است. اما با اینحال، تأثیر آراء کی‌یرکگور بر هایدگر انکارناپذیر است. این دو اندیشمند بر انتخاب آزادانه و آگاهانه‌، دلشوره، مسئولیت‌پذیری و مصمّمیت انسان تأکید ویژه‌ای داشتند. نتیجه‌ای که از این پژوهش حاصل می‌شود این است که در آراء کی‌یرکگور و هایدگر، زندگی اصیل خصیصه‌هایی در انسان می‌طلبد که برای هر فردی سازنده و تعالی‌بخش است، تلاش برای ایجاد این خصایص، قطعاً در پرتو جدّیت و تلاش دائمی انسان‌ بدست خواهد آمد و این امر خود به زندگی اجتماعی امکان ارتقاء خواهد داد. واژه‌های کلیدی : زندگی اصیل، اصالت، کی‌یرکگور، ایمان، هایدگر، مرگ‌آگاهی، انتخاب آزادانه و آگاهانه، دلشوره.

در این کتاب با ارزیابی نقادانه گزارش «مارتين هايدگر» درباره در جهان بودن روزمره ما، نشان داده می‌شود که این ارزیابی از روزمرگی تشابه مهمی با عقل‌گرایی دارد. همچنین در کتاب با بسط پدیدارشناسی هایدگر درباره روزمرگی در امتداد خطوط مرتبط با نقد وی از عقل‌گرایی، موضعی نقادانه از حوزه‌هایی که در برابر با سیاه‌نمایی روزمرگی در عقل‌گرایی هستند، ارائه می‌شود و مشکلاتی که از این حوزه ناشی می‌شود، بررسی می‌گردد.

در اين کتاب بيان مي‌شود که هايدگر بر فهم انسان (دازاين) به‌منزله «در جهان بودن» و بر «خودآگاهي انساني» از «وضع بشر در هستي» تکيه مي‌کند. شريعتي نيز دين را به‌مثابه «خودآگاهي انساني نسبت به وضع خويشتن در جهان» تفسير مي‌کند و اين تعريف با تعاريف فقهي، کلامي و تئولوژيک از دين هيچ قرابتي ندارد. بلکه نگاهي «رهايي‌بخش» به انسان است. اينجاست که تفسير اصل شريعتي از هايدگر در قالب يک «ديالکتيک هرمنوتيکي» تکوين مي‌يابد؛ يعني اگر ازنظر شريعتي بالاترين و عالي‌ترين مرحله خودآگاهي انساني نامش «دين» است و «ديانت» به معناي خودآگاهي به «وضع خويشتن در هستي» است، پس هم ازنظر هايدگر و هم ازنظر شريعتي بزرگ‌ترين شاخصه انسان، همين است که مي‌داند در کدامين جهان و در کدام تاريخ قرار دارد.

نوشتار حاضر، تلاش مي‌کند با طرح پرسش از زمان در تفکر حکيم شهير آلماني «هايدگر» افق جديدي را پيش روي مخاطب قرار دهد. چراکه «هايدگر» را مي‌توان پدر بيداري تفکر از خواب‌هاي عميق غفلت زدگي به شمار آورد. پرسش اصيل «هايدگر» از وجود و پرداختن به معنا و زواياي پنهان و بيداري اين غفلت در طول تاريخ فلسفه در کتاب وجود و زمان طليعه‌دار بيداري از خواب عميق انديشه معاصر به‌حساب مي‌آيد؛ و زمان هم در اينجا شائيتي همچون وجود از حيث عدم پرداختن دقيق متفکرين به معناي اصلي‌اش دارد.

هایدگر در کتاب « وجود و زمان» خود، که شاهکار فلسفی به شمار می‌رود، در پی آن‌ است تا معنای وجود را به طریق انضمامی در افق زمان کشف کند. پرسش از وجود، پرسش بنیادین همة ادوار فکری هایدگر بوده است. نگارنده در کتاب حاضر برآن است تا با طرح بنیادین پرسش تفکر، از یک سو راهی به فهم تفکر هایدگر بگشاید و از سوی دیگر با هم سخنی با این پرسش بنیادین خود را انس دهد تا در سایة آن به افقی از تفکر دست یابد، وی با طرح پرسش از وجود و تفکر دربارة آن و جایگاه آن در کتاب «وجود و زمان» سعی دارد شرحی مجمل از این کتاب عرضه کند.

در کتاب حاضر، نويسنده تلاش کرده با مطالعه تطبيقي آرا ابن عربي و هايدگر در خصوص انسان، به زباني مشترک در خصوص وجود و حقيقت انسان دست‌يابد. بر اين اساس، کتاب در 3 بخش تدوين شده است. ابتدا «انسان در حکمت ابن عربي» بررسي شده است. سپس «سير تحول پرسش از انسان در انديشه هايدگر» مطرح شده است. در نهايت نيز مطالعه تطبيقي ميان آراي ابن عربي و هايدگر با التفات به پرسش از حقيقت انسان صورت گرفته است. به تصريح نويسنده، هايدگر در تاريخ تفکر غرب با اعلام عدم انحصار معناي تفکر به فلسفه، زمينه‌ي گفت‌وگو با انديشمندان ديگر سنت‌ها را گشود. عرفان ابن عربي نيز چون از ابتدا از افق کون جامع و حقيقت انسان مي‌انديشيده، هيچ مرتبه و درجه‌اي از تفکر را نفي و انکار نکرده است. در پايان، مقاله با عنوان «تمهيدي براي فهم انسان در فلسفه معاصر» ضميمه اين اثر شده است.