جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شبهه ارادی بودن اراده، یکی از قدیمی‌ترین شبهاتی است که در بحث جبر و اختیار مطرح شده است. این شبهه که متفاوت از شبهه «ضرورت علّی» است، با تأکید بر محوریت اراده در تحقّق افعال اختیاری انسان، چگونگی ارادی و اختیاری بودن ملاک فعل اختیاری را به چالش می‌کشد. از دیرباز پاسخ‌های متنوّعی به این شبهه داده شده است. میرداماد از نخستین متفکرانی است که با اعتباری دانستن سلسله اراده‌ها به آن پاسخ داده است. متفکرانِ پس از ایشان، پاسخ وی را مورد بررسی و نقد قرار داه و آن را نادرست دانسته‌اند. در نوشتار پیش رو، پس از تبیین شبهه، پاسخ میر داماد و نقدهای آن نقل و بررسی شده است

در این مصاحبه استاد به صورت اجمالی به مباحثی مانند: تاریخ اجمالی تطور علم کلام، روش مسایل کلامی، چهره‌های شاخص در مناظرات کلامی، آسیب‌شناسی کلام در حوزه امروز می‌پردازد.

بحث از نخستین آفریده و مخلوق در نظام هستی، از مباحث و مسائل مورد توجه بشر است. به همین جهت، دیدگاه‏های متعدد و گاه متعارضی در بیان اندیشمندان دیده می‌شود. در اخبار و روایات اهل‌بیت(ع) از وجود ماده و مایۀ اولیه‌ای به نام «مکان»، «هوا» و «ماء» نام برده شده است. عالمان شیعی به فراخور رویکرد و استدلال، به آغازین بودن یکی از آن‌ها به صورت تعیینی و یا مترتّب بر هم رأی داده‌اند. این نوشتار، با تحلیل و بررسی روایات بر پایۀ قواعد فقه الحدیثی، «هوا» را نه به عنوان یکی از چهار عنصر اصلی، بلکه جوّ و فضای بی‌حدی که پیش از پیدایش هر گونه آفریده‌ای، حتی مقدم بر موجودات نوری، وجود یافته است، نخستین مخلوق و آفریدۀ الهی دانسته است.

قاعده حکمت به جهت نقشی که در اثبات اصول و مبانی اعتقادی دین مقدس اسلام دارد یکی از مهم­ترین قواعد دانش کلام به شمارمی­رود. تحقیق و پژوهش در گسترۀ کاربرد این قاعده در قلمرو مسائل کلامی نشان خواهد داد که قاعده مذکور در اثبات چه مسائلی از مسائل علم کلام کارآیی دارد، و متکلمان امامیه در اثبات آموزه­های اعتقادی، به چه میزان از آن بهره برده­اند. تحقیق حاضر با روش کتابخانه­ای و رویکرد گزارشی­ تحلیلی، به تفصیل کارکردهای مختلف قاعده حکمت را در تراث مهم کلام امامیه مورد کنکاش و مداقه قرار داده، و روشن ساخته است که این قاعده، در بیشتر ابواب و مسائل علم کلام کارآیی دارد، و دامنه کاربردی آن شامل مباحث توحید، نبوت، امامت، معاد و زیرشاخه­ های مربوط به آن­ها می شود. متکلمان امامیه در اثبات بسیاری از معارف و آموزه­های اعتقادی، به ره­های وافری از قاعده مذکور برده­اند.

مساله‌ی شرور از دیرباز به عنوان چالشی در برابر عدل و حکمت الاهی مطرح بوده است. تفاوت‎ها و گوناگونی آفریده‌ها و سرّ آن، به عنوان نمونه‌ای شاخص از شرور در کلام جدید و فلسفه دین مورد بررسی‎های فراوان قرار گرفته و در نتیجه دیدگاه‌های متعددی در تبیین و تفسیر آنها ابراز شده است. برخی مادی‏گرایان وجود تفاوت‎ها را شاهد و قرینه‌ای بر ظلم و تبعیض دانسته‌اند، اما اندیشمندان اسلامی با تبیین و تحلیل‌های متنوعی از تفاوت‎ها، به سازگاری و حتی تلازم آنها با عدل و حکمت الاهی پرداخته‌اند. ناکافی بودن تبیین اشاعره در پاسخ به سوالات و شبهات مطرح شده، عدم طرح تفصیلی بحث توسط متکلمان پیشین عدلیه و طرح شبهات جدید موجب شد تا اندیشمندان معاصر امامیه به طور مبسوط به تحلیل و تبیین این مسأله بپردازند. بهره‏گیری از روش لمّی برای اثبات عدالت الاهی، ذاتی دانستن اختلاف اشیاء، تلازم نظام احسن و غایت نهایی با ضرورت تفاوت‎ها، تاثیر گذاری مبادی قابلی و وسایط اختیاری و غیر اختیاری در به وجود آمدن تفاوت‎ها، از مهم‌ترین پاسخ‌ها و تبیین‌های ارائه شده از طرف متکلمان معاصر است که در این نوشتار مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.

برخورداری از نص، نصب الهی، علم غیب، عصمت و ولایت برای امام به استناد دلایل نقلی و عقلی از ضروریات مذهب شیعه است، اما برخی ازشیعیان با این ادعا که سیاسی‌کاری و غرض‌ورزی گروهی باعث شد تا برخی مسلمانان با فاصله گرفتن از اسلام ناب نظرات خود را بر پیکره این دین الهی بپوشانند؛ درپی آن برخی از جریان‌های معارض با سوءاستفاده از این موقعیت به آن دامن زدند. به گمان اینان عالمان امامیه نیز دچار این سنت تحریف‌یافته شدند. عوامل درون دینی و برون دینی موجب شد تا جامعه مسلمانان شاهد اینگونه بدعت‌های عقیدتی در مسئله امامت و ویژگی های مرتبط با آن باشد. این نوشتار با رویکرد نقلی وعقلی و ارائه نمودار و جدول به نقد و بررسی دلائل و شواهد صاحبان این ادعا که از آنان باعنوان «شیعیان التقاطی» یاد می‌شود با محوریت سه شخص شاخص این جریان یعنی آقایان سید ابوالفضل برقعی، حیدرعلی قلمداران و سید محمد جواد غروی در مسئله «نص بر امامت» می‌پردازد.