جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: مسئله شر را می توان از نظر تئوریک به عنوان ناسازگاری ظاهری بین اعتقاد به وجود خدای کاملاً خوب و قادر مطلق و از طرف دیگر وجود شر تعریف کرد. این کتاب چهار راه حل مختلف برای این مشکل را که توسط ریچارد سوینبرن، کیث وارد، دیوید گریفین و یوهان هایگن ارائه شده است، با هدف یافتن منسجم ترین راه حل مورد بحث قرار می دهد. نویسنده چندین پیشنهاد برای بهبود ارائه می دهد و نتیجه می گیرد که یک پاسخ منسجم برای مشکل شر وجود دارد. در حالی که تمرکز بر رویکردهای مسیحی به مشکل است، بسیاری از رویکردها و راه حل ها برای سایر ادیان نیز قابل اجرا هستند.

برهان دکارت بر اثبات اصالت نفس (به تقریر سوئینبرن) چنین است: 1) من جوهری هستم که می‌اندیشد. 2) این قابل تصوّر است که «من می‌اندیشم و بدنی ندارم». 3) این قابل تصوّر نیست که «من می‌اندیشم ولی وجود ندارم». نتیجه: من نَفْس‌ام، یعنی جوهری که ذاتِ آن اندیشیدن است. از آنجا که این استدلال تنها اثبات می‌کند که نفس شرط کافی برای وجود داشتن من است و نه شرط لازم، سوئینبرن تقریری نوین به این شرح از این استدلال ارائه می‌دهد که به باور او شرط لازم بودن وجود نفس را نیز ثابت می‌کند: 1) من جوهری هستم که می‌اندیشد. 2) این قابل تصوّر است که «درحالی که من می‌اندیشم، بدنم ناگهان نابود می‌شود». 3) این قابل تصوّر نیست که «من می‌اندیشم ولی وجود ندارم». 4) غیرقابل تصوّر است که جوهری بتواند همه اجزای خود را با هم از دست بدهد و در عین‌ِ حال همچنان وجود داشته باشد. نتیجه: من جوهری هستم که برای وجود داشتنِ آن، داشتنِ‌ نَفْس هم لازم است و هم کافی. این استدلال با اشکال‌ها و ابهام‌هایی مواجه است، لذا با الهام از آنچه ابن سینا درباۀ «انسان معلق در فضا» گفته، به گونه‌ای بازسازی شده است که از اشکال‌های یادشده مصون باشد.

ارائه تصویری منسجم از شخص مجرد برای سوئینبرن اهمیت فراوانی دارد، زیرا مبنای پذیرش حقایقی همچون خداوند، فرشتگان و نفس در فلسفه اوست. سوئینبرن با بهره‌گیری از آزمایش فکری‌ای مشابه «انسان معلق» ابن‌سینا، وجود شخص مجرد را امری ممکن و پذیرش چنین موجودی را امری معقول می‌داند. او در مقابل مخالفان نظریه شخص مجرد معتقد است که می‌توان صفاتی همچون امید و طلب را به شخص مجرد نسبت داد، هرچند ممکن است به صورت اوصاف پنهان در شخص مجرد باقی بمانند یا از طریق مداخله در عالم مادی بروز یابند. او نظریاتی که وجود شخص مجرد را با تمسک به عدم امکان تمایز آنها از یکدیگر زیر سؤال می‌برند عجولانه می‌داند و استفاده از حافظه و مغز به عنوان ملاک این‌همانی شخصیت را نادرست می‌شمارد. به نظر او، هرچند می‌توان از حافظه و مغز به عنوان ملاکی معرفت‌شناختی برای این‌همانی شخصیت استفاده کرد، اما به دلیل مواجهه با مشکلات فراوان، نمی‌توان آنها را ملاک‌هایی متافیزیکی در نظر گرفت. دیدگاه سوئینبرن در معرض انتقاداتی است که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون استفاده از مبانی متعارض، تصورناپذیری فرض انسان بدون بدن، و ضرورت وجود مغز برای هر گونه آزمایش فکری درباره حقیقت شخص اشاره کرد. این مقاله، با رویکردی تحلیلی-انتقادی مباحث فوق را مورد بررسی قرار داده است.

مسئله شر از مسائلي است که از ديرباز مورد توجه خداباوران و خداناباوران بوده است. خداناباوران همواره از شر به عنوان گواه و قرينه‌اي بر ضد خداباوري بهره برده‌اند و خداباوران نيز در مقابل، تحليل‌هاي مختلفي در توجيه وجود شرور مختلف در عالم بيان کرده‌اند. تئوديسه «اختيار انسان و جهان مبتني بر عنايت»، يکي از تئوديسه‌هايي است که توسط ريچارد سوئين‌برن، فيلسوف دين معاصر در توجيه وجود شرور در عالم بيان شده است. او بر مبناي اين تئوديسه، از سويي قائل به اختيار و اراده آزاد براي انسان است و از سوي ديگر، جهان را مبتني بر قوانين و ويژگي‌هايي مي‌داند که هم سبب تحقق تأثيراتي مي‌شود که انسان‌ها با اختيار خود آن‌ها را انتخاب مي‌کنند و هم انسان را قادر مي‌سازد تا با مطالعه طبيعت، شرور آن را پيش‌بيني و کنترل کند. در اين پژوهش بر آن هستيم تا در آغاز به روش توصيفي- تحليلي به تبيين اين تئوديسه بپردازيم و سپس اشکالات وارد بر آن را به همراه پاسخ‌هايي ذکر کنيم که سوئين‌برن خود به اشکالات مزبور بيان کرده است.

معجزه (Miracle) در عرف عام بر حوادثی شگفت‌آور، فوق قدرت بشری، خارج از جریان عادی طبیعت و حوادث فراطبیعی اطلاق می‌شود. در مسیحیت معجزات عیسی را بینه‌هایی برای تأیید ماهیت الهی او می‌دانند و بنا به قول پولوس قدیس یکی از معجزه‌های مسیحی (رستاخیز) آن اندازه ضروری است که دین مسیحیت بدون آن ناممکن می‌شود؛ از این رو بررسی برهان معجزه برای دین پژوهان حائز اهمیت است. نوشتار پیش رو با روش کتابخانه‌ای و به شیوه‌ی توصیفی - تحلیلی به بررسی روایت‌های جدید برهان مسیحی اثبات وجود خدا از راه معجزه می‌پردازد؛ روایت قدیم از راه معجزه‌ها با اشکالات هیوم، مک کینون و فلو به چالش کشیده شده است. در برابر این اشکالات إلاهیدانان دو موضع را برگزیدند: گروهی مانند تیلیش و هالند، تلاش کردند که معجزه را از مفهوم اصلی آن خارج ساخته و با ارائه‌ی تعریفی جدید از معجزه، آن را قابل دفاع نمایند. 2. گروهی نیز مانند سویین برن با پذیرفتن تعریف سنتی معجزه با چینش استدلالاتی، در مقام پاسخگویی به اشکالات وارده بر این برهان قرار گرفته و تلاش کردند تا حمل حکم قدیمی - عدم امکان معجزه- را بر این موضوع - معجزه- ممتنع سازند. در مقام ارزیابی بین این دو موضع باید گفت که إلاهیدانانی که به بازسازی استدلال‌های برهان معجزه پرداخته‌اند، رویکردی معقولانه‌تر دارند؛ چرا که گروه اول، معجزه را به مثابه یک برهان، از برهانی بودن خود خارج می‌سازند و اگر نگوییم مرتکب مغالطه‌ی عدول از تعریف شده‌اند در نهایت، کارشان به نفی معجزه و یا به تقلیل گرایی می‌انجامد. اما موضع گروه دوم افزون برآنکه تقریر معجزه را از صورت برهانی خارج نمی‌کند، همچنان کارکرد آن را برای جامعه خداناباوران حفظ می‌کند.

از چالش برانگیزترین مسأله مورد توجه فیلسوفان و متکلمان رابطه عقل و ایمان است. این جستار در پی آن است که موضوع فوق­الذکر را از منظر دو فیلسوف سرشناس و عقل­گرای اسلامی و غرب مورد بررسی قرار دهد. هر دو فیلسوف برآنند که باورهای دینی باید مبتنی بر عقل باشد؛ با این تفاوت که عقلی که مورد توجه علامه طباطبایی است عقل استدلالی است، ولی سویین­برن عقلانیت را مبتنی بر احتمال منطقی و عقلانیت استقرایی می­داند. سویین­برن همانند علامه ایمان را اعتقاد صرف نمی­داند؛ بلکه معتقد است که آثار ایمان باید در عمل هم ظاهر شود و عمل انسان مهمتر از باور اوست. علامه متعلق ایمان را عینی و خارجی یعنی غیرگزاره­ای می­داند ولی سویین­برن ایمان را امری گزاره­ای می­داند که مبتنی بر اعتقاد و معرفت میباشد

استدلال از طریق تجربۀ دینی یکی از استدلال‌هایی است که برای اثبات وجود خدا ارائه می‌شود. (که در این مقاله مراد از آن به‌طور خلاصه و کمتر دقیق، «برهان تجربۀ دینی» است) این استدلال، از تجربۀ دینی که برخی افراد از سر می‌گذرانند، به‌عنوان قرینه‌ای به سود وجود خدا استفاده می‌کند. ریچارد سوئین‌برن از جمله کسانی است که در کتاب وجود خدا چنین استدلالی را اقامه می‌کند. یکی از پایه‌های استدلال او اصلی است که نام «اصل آسان‌باوری» بر آن می‌نهد. این اصل به‌طور خلاصه می‌گوید اگر شیء الف به ادراک درآید، می‌توان نتیجه گرفت که به‌طور محتمل شیء الف وجود دارد. هدف مقالۀ حاضر، ارزیابی انتقادی امکان استفاده از این اصل در برهان تجربۀ دینی است و از مجموع نقدهای نویسنده (مقاله) و نقدهای مطرح‌شده توسط دیگران بر کاربرد این اصل در برهان تجربۀ دینی، به این نتیجه خواهیم رسید که این اصل به‌خاطر مواجه بودن با چالش‌های جدی در برهان تجربۀ دینی قابل‌استفاده نیست.

این رساله در زمینه‌ی فلسفه‌ی دین به بررسی مفهوم خدا و انسجام خداباوری کلاسیک از نظر حکیم متأله، ملاصدرای شیرازی و فیلسوف انگلیسی معاصر دین، ریچارد سوین‌برن می‌پردازد. ملاصدرا در نظام وحدت تشکیکی خود خدایی ضروری، یگانه، متشخص غیر انسان‌وار، بسیط، فعلیت مطلق، سرمدی فرازمانی، واجد مطلق‌های سه‌گانه، متعال و در عین حال حاضر در هستی ، مفیض و خالق و ... به تصویر می‌کشد؛ از این‌رو می‌توان الهیات ملاصدرا را الهیات کلاسیک تعدیل-یافته نام نهاد. سوین‌برن نیز خدایی یگانه، منشأ تکالیف اخلاقی، خالق، سرمدی زمانمند، عالم مطلق و قادر مطلق در معنایی تعدیل یافته، خیر مطلق و شخص‌انگار ترسیم ‌می‌کند؛ که می‌توان الهیات وی را الهیات ‌شخص‌انگار و با توجه به تبیین اوصاف خداوند، مسئله‌ی شر الهیات کلاسیک تعدیل-یافته نامید. در باب انسجام خداباوری کلاسیک در باب مسئله‌ی شخص مجرد، مسئله‌ی تشخص، مسئله‌ی تعالی و مسئله‌ی انسجام سه وصف علم مطلق و قدرت مطلق و سرمدیت فرازمانی می‌توان گفت با توجه به مبانی ملاصدرا بتوان پاسخی در خور به برخی از این اشکالات ارائه داد؛ لکن برخی از اشکالات لاینحل باقی می‌ماند. سوین‌برن در باب پاره‌ای از این مسائل نظیر انسجام شخص مجرد از خداباوری کلاسیک دفاع نموده است؛ لکن در باب برخی دیگر از مسائل مانند مسئله ناسازگاری علم مطلق، سرمدیت فرازمانی و تغییرناپذیری حداکثری قائل به این نظر است که باید خداباوری کلاسیک تعدیل و تصحیح گردد. به طور ایجاز می‌توان گفت اگر این‌دو فیلسوف در یک عصر می-زیستند هر دو قائل به این بودند که الهیات کلاسیک نیازمند اصلاح و تجدید نظر است؛ اگرچه جهت اصلاحاتی که انجام می‌دادند بسیار متفاوت است.

سرمدیت به معنای ‌‌«حیات نامحدود مستمرّ فرازمانی» در الهیات فلسفی کلاسیک، یکی از اوصافی است که خداوند به آن متصف می­گردد؛ لکن برخی فیلسوفان به دلیل عدم انسجامی که در آن به نظر می­رسد، از این تعبیر فاصله گرفته­اند و قید «فرازمانی» را نامعقول دانسته­اند. سویین­برن نیز از این قید اجتناب نموده و معتقد است اگر سرمدیت خداوند به نحو فرازمانی تعبیر گردد، مستلزم تالی­های فاسدی نظیر عدم امکان ارتباط خداوند با زمان، ناسازگاری با متن مقدس، هم زمانی پدیده­های زمانی متقدم و متأخر، ناسازگاری با مقوله­های دینی مانند عفو و بخشش، مجازات و پاداش می­گردد. سویین­برن جهت انسجام خداباوری کلاسیک از سرمدیت فرازمانی به سرمدیت زمانمند گذر می‌کند. با بررسی دلایل وی، می­توان گفت: نخست آنکه سویین­برن بیش از حد به ظاهر متن مقدس توجه نموده است و به عنوان متن­گرا ظاهر شده است. در باب ارتباط خداوند فرازمان با زمان نیز می­توان راه­حل­هایی دیگری مانند؛ جعلِ وجود زمانمند (رویکرد صدرایی) اندیشید. در باب هم­زمانی پدیده­های زمانی مختلف نیز می­توان گفت پدیده­های زمانی حقیقت­شان به نحو بسیط در نزد خداوند حاضر است، نه وجود فیزیکی­شان؛ لذا حضور آن­ها نزد خداوند منجر به هم­زمانی پدیده­های متفاوت نمی­گردد. همچنین نقدهای سویین­برن بر استدلال­های طرفداران فرازمانی­بودن خداوند موجه به نظر نمی­رسد. در نتیجه، باید گفت سرمدیت زمانمند سویین­برن، تقریر موجهی جهت تبیین سرمدیت خداوند به نظر نمی­رسد.