جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: نظریه نبوت در برداشت فلسفی آن به طور کلی، چه برای فارابی، چه مسکویه و یا دیگران، یکی از مهمترین حلقه های آشتی دین و فلسفه در میان فلاسفه اسلامی و قضاوت درست یا نادرست آن علاوه بر اهمیت فی نفسه است. به نوبه خود بازتاب مثبت یا منفی در قضاوت دارد، با موفقیت یا شکست فکری در مسئله سازش، موضوعی که دغدغه فلاسفه اسلامی بود و با وجود کم و محدودیت، برجسته ترین جنبه خلاقیت آنها بود. کاربرد رویکرد انتقادی عقلانی در حوزه اندیشه اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا حقیقت را - در عین حال علمی و عملی - در مورد ارزش مسائلی که بسیاری از محققان معاصر آن را بدیهی دانسته اند، آشکار می کند و بیشتر به گزاره های بلاغی شباهت دارد تا اقوال علمی و برهانی، مانند آنچه اسلامی. فیلسوفان و متکلمان این یا آن فرقه، جریان ذهنی و آزادی فکری را در برابر جریان رکود و پاکی که فقها و علمای دین نمایندگی می‌کردند، نمایندگی می‌کردند. زمانی که جستجو و کاوش در پس جزئیات و ذراتی که از آنها استخراج شده و نقد ذهنی عمیق از آنها صورت می گیرد، چنین ادعاهای بلاغی عمومی شروع به سست شدن می کند که از طریق آن روشن می شود: چه کسی ذهن را نمایندگی می کند؟ و چه کسی مدعی آن است و آن را نمایندگی نمی کند؟ و چه کسی عقل و حمل و نقل را با هم ترکیب کرد؟ و چه کسی مدعی آن است و چیزی جز ترکیبی از مخالفت این دو با هم را نمایندگی نمی کند؟

ترجمه ماشینی: مؤلف گويد: نام احمد بن محمد بن يعقوب ملقب به مسكويه در انديشه فلسفي با اخلاق همراه بود و به سبب كتاب تحذيب الاخلاق به آن شهرت فراوان داشت و از بعد اخلاق توجيهاتي دارند. و توجیهاتی برای آنها، اما این بدان معنا نیست که این جنبه تنها وجه در فلسفه اوست. مؤلف همچنین می‌گوید: ارتباط طبیعی و الهی در تاریخ فلسفه، امر مسلمی است که شک و شبهه را نمی‌پذیرد، به‌طوری که مفاهیم اساسی در الهی، پیامدهای آن چیزی است که قبلاً در امر طبیعی تصمیم گرفته شده است. بنابراین اشتباه در بعد الهی فلسفه باید به دلیل نقص در جنبه طبیعی باشد.

ترجمه ماشینی : این جلد ویرایش شده بینش‌های تخصصی را در مورد سؤالات اصلی اخلاق، آموزش و مذهب در دوره‌ای که اغلب «عصر طلایی» فرهنگ و تاریخ فکری اسلامی نامیده می‌شود، ارائه می‌دهد. این کتاب بر آثار علمی فیلسوف و مورخ مسلمان مسکویه (متوفی 1030) متمرکز است که در جهان اسلام معاصر به عنوان «بنیانگذار اخلاق اسلامی» شناخته می شود. این فصل‌ها که توسط محققان مشهور بین‌المللی در مطالعات اسلامی نوشته شده‌اند، اهمیت سنت‌های فکری یونان باستان، ایرانی و عربی را از جمله در گفتمان آموزشی اسلامی نشان می‌دهند. آنها همچنین نشان می دهند که چگونه تحقیقات تاریخی در مورد مفاهیم تعلیم و تربیت و اخلاق خاص دین و فرهنگ می تواند به یافتن پاسخ برای مسائل کلیدی در جوامع معاصر کمک کند.

فلسفه اخلاق، مطالعه فلسفی در باب اخلاق است. که در پی یافتن پاسخ برای پرسش‏های ‏بنیادین در حیطه مباحث اخلاقی است. قلمرو فلسفه اخلاق، بیشتر در حوزه مسائل اخلاق هنجاری و فرااخلاق است. این پژوهش بر مبنای بررسی تطبیقی فلسفه اخلاق آراء ابن مسکویه و خواجه نصیر الدین طوسی است. ابن مسکویه که در نظریه اخلاقی خویش وامدار تفکر ارسطویی بود از نخستین فیلسوفان مسلمان است که در محیط اسلامی به طرح نظام اخلاقی همت گماشت. خواجه نصیر در اخلاق ناصری با ترجمه تهذیب الاخلاق ابن مسکویه شباهت‏های ‏زیادی با آراء وی دارد. یافته‏های ‏این پژوهش نمایانگر این است که هر دو متفکر در حوزه‌ی هنجاری بیشترین قرابت را با دیدگاه فضیلت‌گرا دارند و در حوزه‏ی ‏فرا اخلاق واقع گرا می‏باشند. در نظریات اخلاقی آنان نفس را عامل اخلاقی می‌دانند، که با اکتساب فضایل برای رسیدن به هدف غایی خود که همان سعادت تام است در تلاش است.

اخلاق فضیلت، اخلاقی است که عمداً با صفات نفسانی فاعل اخلاقی سروکار دارد؛ از نظر اخلاق فضیلت در صورتی رفتاری پسندیده است که از منش فضیلت‌مندانه فاعل اخلاقی ناشی شده باشد. اخلاق فضیلت معتقد است سعادت و رستگاری در گرو وجود ملکات و حالت‌های نفسانی پایداری است که شخصیت ومنش شخص را شکل می‌دهد، در این رویکرد، توجه به صورت باطنی عمل و برخاستن آن از منش فضیلت‌مندانه فاعل محوریت دارد. نظریه اخلاق فضیلت نسبت به سایر نظریه‌های اخلاقی ازامتیازات و نقاط قوتی مانند؛ توجه به فاعل اخلاقی، نقش نیت و انگیزه برخوردار است.پژوهش حاضر در باب اخلاق فضیلت به تبیین و تطبیق دیدگاه دو فیلسوفِ یونانی و اسلامی به ترتیب ارسطو و ابن مسکویه پرداخته است. ارسطو، غایت اخلاق را سعادت و نیکبختی می‌داند و راه سعادتمندی را کسب فضایل اخلاقی و فعالیت نفس مطابقِ با عقل معرفی می‌کند. ابن مسکویه نیز سعادت را خیر اعلای انسان دانسته و سعادت انسان را در نسبت با خداوند تعریف می‌نماید. او به پیروی از افلاطون، نقطه انتقال از روانشناسی به اخلاق را از آنجا آغاز می‌کند که میان قوای نفس و فضایل اخلاقی یک توازن برقرار سازد. نفس سه قوه دارد: قوه عاقله، غضبیه (سبعیه)، شهویّه (=بهیمّیه) که به ترتیب، در برابر آنها سه فضیلت قرار خواهد داشت: حکمت، شجاعت، و عفّت،. با ایجاد هماهنگی میان این سه فضیلت، فضیلت چهارمی که همان عدالت است پدید می‌گردد. مهمترین اختلاف این دو فیلسوف، در نگاه اللهیاتی ابن مسکویه به اخلاق است که در ارسطو چندان پررنگ نیست. و مهم‌ترین اشتراک این دو فیلسوف قائل شدن به قاعده حد وسط به عنوان یگانه معیار در ازیابی فضیلت‌های اخلاقی است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای به توصیف و تطبیق دیدگاه این دو فیلسوف می‌پردازد و برآیند آن فهم عمیق مسأله تحقیق خواهد بود.

ابن مسکویه، از دانشمندان متقدم علم اخلاق بوده که کتاب معروف ایشان در علم اخلاق، «تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق» می باشد. ایشان هم چنین کتابی فلسفی به نام «الفوز الاصغر» را تألیف نموده است که مباحث عمده ی این کتاب، حول شناخت خداوند متعال و نفس انسان است. مختصر بودن و در عین حال، پرداختن به مباحث اصلی معرفتی از ویژگی های بارز اثر ایشان می باشد. از آن جائی که نگرش انسان به اخلاق، همواره به دیدگاه او به هستی برمی گردد، پرداختن به مبانی نظری که در خصوص خدا و نفس انسان (مبدأ و معاد) بحث می نماید، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنا بر این، جا داشت تا نحوه ی نگرش یکی از دانشمندان برجسته ی علم اخلاق در خصوص این موضوعات مورد واکاوی قرار بگیرد. و نکته ی حائز اهمیت این که این کتاب در زمانی نگاشته شده است که هنوز مکتب فلسفی سینوی -که از مکاتب متقدم فلسفه ی اسلامی است- به جامعه عرضه نگردیده است تا بتوان ابن مسکویه را تابع مکاتب فلسفی رایج فلسفه اسلامی بدانیم. مصنف در این کتاب، مانند سایر کتب فلسفه اسلامی، با روش استدلال برهانی در سه مسئله که هر کدام از این مسائل، ده فصل را به خود اختصاص می دهند دیدگاه های فلسفی خود را علی الخصوص در مورد خداشناسی و نفس بیان می نماید. در این پژوهش، ما ابتدا به ترجمه کتاب ایشان پرداخته و سپس، آراء ایشان را پیرامون خداشناسی و نفس استخراج می نماییم. و در برخی موارد، اگر نقد و تحلیلی لازم بوده است، بیان مینماییم. می توان گفت دیدگاه های فلسفی ایشان درخصوص خداشناسی و نفس شناسی و نحوه استدلال های ایشان هر چند در قسمت هایی بر گرفته از فلسفه ی مشاءِ فیلسوفان یونانی بوده است، اما تطابق زیادی با عقائد اسلامی دارد.

تاریخ علم کلام تألیف علاّمه شبلى نعمائى (1857-1914 ميلادى) که از علماى بزرگ هند در قرن اخير مى‌باشد. این کتاب توسط سيد محمدتقى فخر داعى گيلانى به فارسی ترجمه شده است. اين كتاب از دو بخش كه بخش اوّل به نام تاريخ علم كلام و بخش دوم آن‌كه قطورتر از بخش اوّل و مقصود اصلى از تدوين و تألیف كتاب همين بخش است به نام علم كلام جديد مى‌باشد. با توجه به اينكه آنچه از لفظ تاريخ در ذهن ما نقش مى‌بندد اختصاص به ممالك، اقوام و اشخاص دارد يعنى آنچه در اين زمينه نوشته مى‌شده است مربوط و راجع به آنها بوده است ولى امروزه فن تاريخ‌نويسى ترقى كرده علاوه بر اقوام و اشخاص براى علوم و فنون هم تاريخ مى‌نويسند و آن به اين معناست كه يك علم يا يك فن از كى ظاهر شده، علل و اسباب ظهور يا پيدايش آن‌چه بوده تا چگونه مراحل تكامل و ترقى را پيموده و بالاخره تحولات و تطورات كه در آن با گذشت زمان رويداده چه بوده است كتاب تاريخ علم كلام به همان روشى كه در بالا ذكر شد مى‌باشد كه آن روش انتقاد علمى مى‌باشد علاّمه كتاب خود را تألیف نموده است. البتّه منظور اساسى علاّمه شبلى نعمائى از تاريخ علم كلام همانا تاريخ علم كلام عقلى است كه در مقابل فلسفه يونان و براى مبارزه با آن تدوين يافته است نه علم كلام نقلى كه از مجادلات فرق اسلامى باهم ظاهر شده است. علاّمه شبلى هدف خود از تحرير اين كتاب را اينگونه توضيح ميدهد: امروز در عقائد و افكار مذهبى بواسطه ناسازگارى دانشها با آنچه در كتاب‌هاى دينى آمده است تزلزل و سستى يا دودلى پيدا شده و بزرگترين خطرى كه امروز به اسلام رو آورده همانا فلسفه مادى است و عناصر روشن‌فكر و تحصيل كرده‌هاى جديد مرعوب و علماى قديم هم بندرت وارد مباحث و سؤالات جديد شده بنابراین افق مذهب غبارآلود و تيره به نظر مى‌آيدبعضى از نويسندگان اسلامى معتقد شده‌اند كه علم كلام فعلى كه نتيجه افكار بيش از يك‌هزار سال قبل است كارى ساخته نيست و آن نمى‌تواند در برابر حملات فلسفه جديد پايدارى نموده اعتراضات و شكوك و شبهات وارده را جواب كافى دهد، دليل آنهم روشن است زيرا نحوه اعتراضاتى كه در دوره‌هاى پيشين بر اسلام وارد مى‌شده نوعيت آن امروزه بكلى تغيير كرده است و بيشتر مقابله با فلسفه يونان بوده است بنابراین براى صيانت و دفاع از مذهب در مقابل اعتراضات و شبهات مخالفين يا حملات فلسفه جديد احتياج مبرمى به كلام جديد است. ولى به نظر ما اين فكر صحيح نيست و علم كلام جديد بايد بر مبانى و اصول كلام قديم استوار باشد و سررشته اصول مقرّره بزرگان سلف در هيچ مورد از دست داده نشود و براى اين امر لازم است نشان داده شود كه ائمه اسلام در هر عهد چه مبادى و اصولى را اختيار نموده‌اند و نيز تغييراتى كه در آن روى داده‌اند از چه قسم و نوع آن‌چه بوده است.به عبارت ديگر و خلاصه اينكه مبادى و اصول كلام قديم را بايد گرفت و مطابق مشرب، ذوق و سليقه كنونى مرتب و مدون ساخت كه من با تألیف اين كتاب اينكار را تحقّق بخشيدم. از طرف ديگر هدف من از تحرير اين كتاب اين بوده كه در زبان اردو، عربى و فارسی چنين كتابى در رابطه با تاريخ علم كلام وجود نداشته و من با نوشتن اين كتاب از يك طرف يك نقيصه بزرگ ادبيات اسلامى را تدارک و جبران نموده و از طرف ديگر اين تألیف كه در حقيقت تألیف علم كلام است در دائره تاريخ آمده است. ساختار و گزارش محتوا: بخش اول: علاّمه شبلى در بخش اول كه بعد از مقدّمه مترجم آمده و به نام تاريخ علم كلام است مقدّمه‌اى در رابطه با انگيزه و هدف خود از تحرير اين كتاب را آورده است پس وارد مبحث تاريخ علم كلام كه تاريخچه‌اى از علم كلام نقلى است مى‌شود و منظور او تاريخچه مجادلات فرق اسلامى باهم مى‌باشد آورده شده است در اين مختصر بذكر عوامل واسباب بروز اختلاف عقائد و آراء و ازدياد فتاوى و ميل به بدعتها و بالاخره ظهور علم كلام پرداخته. مسئله بسيار مهمى كه در اينجا مطرح شده مسئله قضا و قدر و عوامل پديد آمدن آنست و در آخر اين بحث به اصول عقايد دو فرقه اشعرى و معتزلى و اختلافات شديد و سختى كه بين آنها جريان داشته مى‌پردازد. علاّمه شبلى بعد از اين وارد مرحله علم كلام عقلى مى‌شود كه مقصود اصلى كتاب است و از آن مبسوطا سخن ميراند.او علل و اسباب پيدايش، تاريخ ظهور كلام و وجه تسميه آن مى‌پردازد سپس بذكر اساسى مؤسسين و بانيان يا شخصيت‌هاى برجسته علم كلام و شرح حالات آنها كه از ابوالهذيل علاف شروع و به خاندان نوبختى پايان مى‌يابد مى‌پردازد. سپس وارد قرن چهارم و از متكلمين اين قرن مى‌نويسد و سپس ميرسد به قرن پنجم كه قرن انحطاط و زوال علم كلام است مى‌پردازد تا اينجا دور اول علم كلام به پايان ميرسد و دور دوم علم كلام يا دور دوم اشاعره است آغاز مى‌گردد و شرح احوال ابوالحسن اشعرى مؤسس طريقه اشعريه و سپس حالات غزالى و رازى دو مرد بزرگ علم كلام آمده و در آخر به ذكر احوال علاّمه آمرى پرداخته است.مؤلف پس از اين علم كلام اشاعره را تحت عنوان يك نظر اجمالى در علم كلام اشاعره زير دقت نظر گرفته و مسائل اختصاصى اشاعره مورد انتقاد قرار داده است. بعد از اين دوره سوم آغاز مى‌گردد در اين بحث علاوه بر شرح احوال ابن رشد، ابن تيميه و شاه ولى الله از ابتكارات و اختراعات آنها در علم كلام به تفصيل و مشروح بحث نموده است.مؤلف براى تكميل تاريخ علم كلام از اين پس دفترى از حكماى اسلامى كه در اثبات مسائل مذهبى روى اصول فلسفه و تطبيق شريعت با منطق و حكمت مقامى بلند و ارجمند دارند باز كرده از فارابى، ابن سينا و ابن مسكويه و در آخر از شيخ اشراق و خصوصيات و مميّزات او در فلسفه صحبت داشته در آخر اين بخش كتاب تاريخ علم كلام مؤلف يك بحث با عنوان يك نظر اجمالى در علم كلام‌دارد او اوّل از اينجا آغاز مى‌كند كه اين فكر سالها در اذهان رسوخ داشته كه بيشتر مسائل علم كلام مقتبس از يونانيان و از آنها گرفته شده و مسلمانان فاقد قوه ابتكار و اختراع بوده خطايى بزرگ است و با قلم خود چنان با دليل و برهان روشن مى‌سازد كه براى خواننده هيچ شك و شبهه‌اى باقى نمى‌گذارد كه مسلمانان در الهيّات فرسنگها از يونانيان جلو بوده‌اند و علامه شبلى در آخر اين بحث علم كلام را تشريح كرده كه علم كلام عبارت از دو چيز است يكى اثبات عقائد اسلامى و ديگر ردّ بر فلسفه ملاحده و ديگر مذاهب بخش دوم: بخش دوم كتاب كه به نام علم كلام جديد است با مقدّمه مترجم آغاز و سپس ديباچه مؤلف و بعد از آن بحث علوم جديده و مذهب، مذهب جزء فطرت انسانى، مذهب اسلام و در بحث عقل و مذهب مى‌آورد كه دليل منكرين مذاهب در غرب برپايه اين مسئله است كه مذاهب را برخلاف عقل يافته‌اند و الاّ اگر مذهبى مبتنى بر عقل و مطابق با تحقيقات عقلى باشد اين مخالفين را با آن هيچگونه مخالفت و نزاعى نخواهد بود و علاّمه در اينجا واضح و آشكار مى‌كند كه اسلام در ميان مذاهب تنها مذهبى است كه عقل را تاج افتخار انسانى قرار داده و تمام تعاليم آن هماهنگ با عقل و منطق است. بعد از اين بحث وارد مرحله الهيّات مى‌شود و در صانع عالم تحت عنوان وجود بارى سخن مى‌گويد و در رابطه با اثبات صانع فقط طريقه قرآن مجيد را در اين باب برگزيده و دلايل و براهین حكما و متكلمين را در اين باب رد مى‌كند سپس به ذكر اعتراضات عمده ملاحده فعلى اروپا پرداخته و يك‌يك را جواب و ردّ مى‌كند بعد از فراغت از بحث واجب به بحث از نبوت مى‌پردازد و در آخر اين بحث، نبوت محمد(ص) مورد بررسى قرار مى‌گيرد و براى اينكه اثبات نمايند كه پيامبر(ص) با منبع وحى اتصال داشته بعضى از مسائل مربوط به عقايد، عبادات، اخلاق و...آورده‌و آنها بقدرى كامل، متقن و بلندپايه‌اند كه در مخيله هيچ حكيم و فيلسوف و يا قانونگذارى خطور نكرده و آنها بدون وحى ممكن نيست به فكر كسى بيايند از جمله حقوق اجتماعى اسلام:حقوق انسانى، حقوق زن، حقوق عامه مردم و وراثت و...در اينجا مسئله تأويل را كه از مسائل مشكل و بسيارى از اختلافات مذهبى از اين مسئله سرچشمه گرفته مورد بحث قرار داده است پس از آن علاّمه شبلى وارد بحث در روحانیات شده ملائكه، وحى و الهام و سپس به مسئله ترقى و تمدن كه مورد توجّه فلاسفه امروز است پرداخته زيرا فلاسفه مذاهب را سد راه ترقى دانسته‌اند و ثابت مى‌كند كه اسلام دينى است جامع و كامل كه تمدن را با آغوش باز مى‌پذيرد و آنرا در دامن خود پرورش ميدهد آخرين بحث در اين مرحله بحث پيوستگى بين دين و دنيا آمده و بخش دوم با دو ضميمه كه عبارت از دو خطابه از امام رازى و آن ديگر از امام غزالى كه راجع به نبوّت و رسالت ايراد شده پايان مى‌يابد. در آخر اين قابل ذكر است كه در آغاز هر بخش، فهرست موضوعى کتاب‌ها به تفصيل آمده است و در آخر بخش کتاب‌ها فهرست اعلام و غلطنامه درج گرديده است. كتاب تاريخ علم كلام كه از دو بخش تشكيل شده و در يك مجلد منتشر شده است، تألیف علامه شبلى نعمائى هندى است كه بوسيله سيد محمدتقى فخر داعى گيلانى از زبان اردو (ظاهرا زبان اصلى كتاب باشد) به زبان فارسی ترجمه شده است چاپ اول،1386 توسط ليتوگرافى و چاپ ديبا (انتشارات اساطير)

هدف ما در این تحقیق آن است که با ارائه تعاریف سعادت از دیدگاه سه حکیم یونانی و برخی از حکمای مسلمان که رویکرد اخلاقی آنها فلسفی است، نشان دهیم که جوهره و خمیر مایه اصلی تعاریف اندیشمندان مسلمان، برگرفته از نظریات حکمای قدیم یونان است، آنگاه به این پرسش بپردازیم که آیا این اقتباس با جوهره و مبانی و اهداف اخلاق اسلامی سازگار است یا خیر؟ مهم ترین یافته این پژوهش آن است که گرچه بسیاری از اصول اخذ شده مباینتی با اخلاق اسلامی ندارد، اما اخلاق یونانی به دلیل تهی بودن از خدامحوری و اعتقاد به معاد فاقد توانمندی لازم برای انگیزش و تغییر اخلاقی است.