جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یک : ایده آلیسم 1 - نمی توان "وجود" و "ادراک " را مساوی دانست آن گونه که برکلی عقیده دارد (زیرا اشاره شد که از تحلیل این جمله مطابقت و تساوی وجود و ادراک ناشی نمی شود و مساوی دانستن آن دو خلط مقام ثبوت و اثبات است). 2 - از این نظر برکلی که وجود مساوی ادراک است به هیچ وجه انکار جوهر مادی آن گونه که برکلی می گفت نتیجه نمی شود. 3 - برکلی جهان خارج و علم به آن را بطورکلی نفی نمی کند، بلکه وی جهان (جوهر) مادی مستقل از ادراک را نفی می کند، اگرچه نظریه شناخت برکلی در نهایت به دلیل حسی مذهب بودن او به نفی جهان خارج منجر می گردد (زیرا وی می خواهد مشکل نظریه شناخت خود را با یک اعتقاد مذهبی و متافیزیکی (خدا) رفع کند با اینکه وی اصالت تجربی (حسی) است . 4 - چون برکلی به نوعی جهان خارج (طبق نظر خودش) قائل است و فقط جهان مادی خارج از ذهن و ادراک انسان را انکار می کند، لذا نمی توان او را در ردیف سوفسطاییان قرار داد. 5 - طرد و نفی ماده در نظریه برکلی مقدمه ای برای اثبات اصالت روح و خداست . 6 - اعتقاد به وجود خداوند در ایده آلیسم بویژه فلسفه برکلی نقش اساسی داردو خدا غایت آفرینش محسوب می شود (یکی از موارد هماهنگی با رئالیسم اسلامی است). 7 - ارزشهای اخلاقی کلی و مطلق و تغییرناپذیرند، چون منبع ارزشها خداوند است و دین و اخلاق نیز به هم پیوستگی کامل دارند. (مورد اشتراک با رئالیسم اسلامی) 8 - شر امری عدمی و منفی است و در جهان، خیر، اصیل است و شر امری تبعی . (نقطه اشتراک با رئالیسم اسلامی) 9 - بعد اصیل انسان بعد روحانی اوست لذا انسان شریفترین و برترین مخلوقات خداوند است و به لحاظ دارابودن دو ویژگی (خصوصیت) مهم یعنی عقل و اختیار (اراده) دارای جایگاه ویژه ای است (این مورد نیز از موارد اشتراک با رئالیسم اسلامی است). 10 - نظریه توافق (که ملاک درستی معرفت از نظر ایده آلیسم است) در زمینه معرفتهای تحلیلی و منطقی درست است اما در مورد معرفتهای ترکیبی و غیرتحلیلی کارآیی ندارد و کافی به نظر نمی رسد (این مورد از نکات مورد اختلاف با رئالیسم اسلامی است). 11 - در جریان تعلیم و تربیت آنچه از نظر ایده آلیسم مهم است ایده آل است و این ایده آل که اساس جهان را تشکیل می دهد "خدا" است و تمام فعالیتهای تربیتی باید به سوی او جهت دهی شود (این مورد نیز از موارد هماهنگی با رئالیسم اسلامی است) و چون انسان دارای ویژگی مهم عقل و اختیار است لذا تنها موجود قابل تربیت است و باید در جریان تعلیم و تربیت بر رشد عقل و اختیار وی تکیه شود. اگرچه معلم طبق نظر ایده آلیست ها نقش اصلی و اساسی را در جریان تعلیم و تربیت دارد اما باید توجه داشت که اهمیت قائل شدن به نقش معلم و جهت دادن تعلیم و تربیت به سوی ایده آل (خدا) نباید باعث تحت الشعاع قرارگرفتن سایر جنبه ها و عوامل تربیتی گردد. 12 - تکیه بر آموزشهای اخلاقی و رشد خصوصیات اخلاقی در جریان تعلیم و تربیت یکی از ویژگیهای نظام تربیتی مکتب ایده آلیسم است (رئالیسم اسلامی نیز چنین ویژگی را در تربیت قائل است). دو: رئالیسم اسلامی 1 - فلسفه رئالیسم اسلامی از مکتب ایده آلیسم، که موجودات جهان را وابسته به انسان و ادراکات او تلقی می نماید، متمایز است . 2 - اگرچه فلسفه استاد علامه طباطبایی و استاد مطهری جزو مکتب رئالیسم قرار می گیرد اما با توجه به ویژگیهایی که دارد با آن نیز تفاوت دارد، لذا آن را به عنوان رئالیسم اسلامی می توان نامید. 3 - رئالیسم اسلامی اعتقاد به وجود جهان خارج از ذهن (واقعیت قائل شدن برای موجودات خارجی) را یک اصل اساسی و فطری می داند که سرحد ایده آلیسم و رئالیسم است . 4 - جهان بینی رئالیسم اسلامی "خدا محوری" است یعنی جهان، ماهیت ازاویی و به سوی اویی دارد و غایت جهان هستی خداوند است . (نقطه اشتراک با ایده آلیسم) 5 - انسان دارای دو بعد جسمانی و روحانی است که بعد اصیل او همان بعد روحانی است (اصالت روح) که دارای ویژگیهای مهم عقل و ایمان، اختیار و فطرت است لذا مشکل ثنویت روح و بدن بخوبی حل می گردد (از طریق حرکت جوهری، الروح جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء). 6 - ارزشها و اصول اخلاقی کلی و مطلق بوده و به من ملکوتی انسان که جنبه خدایی دارد مربوط می شود; به عبارت دیگر منبع ارزشها در خدا و ریشه اخلاق در دین است . 7 - حصول علم به جهان خارج امکان دارد و ادراک یک کار ابداعی نفس و حس مقدمه آن است . (حس شرط لازم است نه شرط کافی) عقل و حس هر دو ابزار شناخت هستند و منابع شناخت نیز عبارتند از طبیعت ، عقل، قلب و دل، تاریخ و وحی که نشانگر جامعیت آن است . 8 - ملاک درستی معرفت مطابقت ذهن با امر خارجی است (نظریه مطابقت که در مقابل نظریه توافق قرار دارد). 9 - رئالیسم اسلامی فلسفه تربیتی (و نظام تربیتی) خاص دارد که با فلسفه تربیتی سایر مکاتب از جمله ایده آلیسم تفاوت دارد یعنی دارای هدف ، اصول و مبانی، روش و ... خاص است . اولا" تعلیم و تربیتی دینی و الهی است و به همین جهت هدف غایی و نهایی آن احیای فطرت انسانی یعنی قرب به خداوند و پرورش عبد صالح است . ثانیا" بر تربیت عقلانی و نقش آن در پرورش شخصیت دانش آموز تاکید دارد لذا می توان گفت تعلیم و تربیت رئالیسم اسلامی تعلیم و تربیتی معنوی و عقلانی است . 10 - تکیه بر آموزشهای اخلاقی و رشد خصوصیات اخلاقی در جریان آموزش و پرورش . 11 - علم و ایمان دو رکن اساسی برای تربیت و رشد هماهنگ انسان (انسان ایده آل) است . 12 - از ویژگیهای مهم این نظام تربیتی، جامعیت داشتن، همگانی بودن، تقدم تزکیه و تعلم و عدم محدودیت در کسب علم و دانش (از لحاظ افراد، زمان، مکان، و منبع اخذ) و ... است .

مطهری در بحث از رابطه ی خداوند با جهان، با توجه به ضرورت هایی که خود او به عنوان مبنا قلمداد نموده است؛ سعی در نزدیکتر شدن هر چه بیشتر دیدگاهش به دیدگاه قرآن داشته است. لذا در جای جای مباحث خود کوشیده تا گفتار خود را علاوه بر صورت منطقی با آیات قرآن نیز مستند کند. در این رساله کوشش شده تا با بررسی مراتب و مبناهای مورد توجه در بحث رابطه ی خداوند با جهان (علیت، توحید افعالی، آفرینش و مشیّت و تقدیر الهی) از دیدگاه مطهری به بررسی نظر قرآن پرداخته و در نهایت مطابقت آن دو به اثبات برسد. در نتیجه، دو محور اصلی، یعنی قرآن و آراء مطهری بخش عمده ی رساله را شامل می شود. در قسمت پایانی نیز این نتیجه به دست آمده است که دیدگاه مطهری با نظر قرآن مطابقت تام و تمام دارد.

هدف اصلی این تحقیق بررسی مقایسه ای دیدگاه های استاد مطهری و دکتر شریعتی دربارة نابرابری های اجتماعی است . تأثیر گذاری این دو متفکّر در انقلاب اسلامی و لزوم شناخت اندیشه های آنان ، ضرورت انجام این مطالعه است . تحقیق با روش توصیفی انجام ، و داده ها به روش کتابخانه ای گردآوری ، و به شیوة مقایسه ای ، تجزیه و تحلیل شده است . نتایج تحقیق به این شرح است : استاد مطهری « تبعیض » ، « عادات ناروا » ، تعطیلی قوانین الهی ، عدم رعایت قانون ، ثروت اندوزی و استثمار را عوامل موجد نابرابری های اجتماعی می داند و دکتر شریعتی مالکیت خصوصی ، وجود قاسطین ، کنز ، ثروت اندوزی و استثمار ، عوامل موجد نابرابری های اجتماعی می داند .راه حل های استاد مطهری برای رفع نابرابری های اجتماعی شامل: تربیت اسلامی ، ایجاد سازمان صحیح اجتماعی ، « مسابقه بقا » ، عمل به قانون ،گرفتن مالیات های اسلامی و راه حل های دکتر شریعتی برای رفع نابرابری های اجتماعی شامل: ساختن امّت با زیربنای قسط ، ایجاد مالکیت اجتماعی و گرفتن مالیات های اسلامی است

مسأله علم و دین به شکل امروزین آن در مغرب زمین و در قرون وسطی شروع شد. دانشمندان غربی و اسلامی درباره این مسأله بحث های زیادی انجام داده اند که در آن برخی به وجود تضاد و تعارض میان علم و دین نسبت دادند. در حالی که تعداد دیگری از آنان نسبت تمایز را بین علم و دین انتخاب نمودند. شهید مرتضی مطهری ازعلما و دانشمندان بی نظیر قرن بیستم دارای دیدگاه خاصی درباره این مسأله است، دیدگاه این بزرگوار سازگاری و مکمل بودن علم و دین است که بر اساس این دیدگاه، علم و دین منافی یکدیگر نیستند. بلکه با هم سازگار هستند و هر کدام مکمل دیگری است. هدف از این تحقیق این است که اولا آشنایی با تاریخچه مسأله علم و دین چه در مغرب زمین و چه در عالم اسلامی، ثانیا بررسی ابعاد مختلف علم (یعنی علوم تجربی) به طور کلی و دین (یعنی تمام ادیان الهی) و انجام بحث تطبیقی میان آنها، ثالثا بررسی رابطه محتمل میان علم و دین و دیدگاه های مختلف مطهری در مورد علم و دین و تطبیق آن با دیدگاه دانشمندان دیگر. به طور کلی می توان گفت که دیدگاه شهید مطهری در مورد علم و دین (سازگاری و مکمل بودن علم و دین) بهترین دیدگاه است که توانست در مورد علم و دین پاسخ دقیق و درستی بدهد و سایر دیدگاه های مخالف آن را چه از دانشمندان غربی و چه از دانشمندان اسلامی ابطال کند.

معاد یکی از اصول دین اسلام، و مورد قبول همه مسلمانان است که در متون کلامی، فلسفی، تفسیری و حتی فقهی به بحث درباره اهمیت آن توجه ویژه ای شده است. مطالعه ی اندیشه همه متفکران شیعی بیانگر آن است که در ضرورت آن تردیدی نیست و همگی آن را امری مسلم پنداشته اند. قرآن کریم و بسیاری از روایات وارده از ائمه اطهار(ع) نیز به آثار وجودی معاد و کیفیت آن پرداخته اند. اعتقاد به معاد موجب می شود که انسان در زندگی فردی و اجتماعی خویش اصول متعدد اخلاقی را رعایت کند، به حقوق دیگران تعدی وظلم نکند و...، به طوری که عدم اعتقاد به معاد، عدم رعایت یا کمرنگ شدن آن ها را در پی خواهد داشت. از این رو، بحث و بررسی مسأله معاد از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. این نوشتار، اندیشه دو متفکر را نسبت به مسأله معاد مورد بررسی قرار داده است. از یک سو، به آرای استاد شهید مرتضی مطهری پرداخته است، ایشان با استناد به آیات و روایات و براهین عقلانی وجود روح را ضروری دانسته؛ و معاد، جاودانگی انسان، قیامت، تنعم، بهشت، عالم برزخ و عذاب و جهنم را تبیین می کند. ولی از سوی دیگر مهندس مهدی بازرگان با توجه به انکار روح به عنوان یک امر حقیقی و طرح شخصیت انسان و جاودانگی جهان، معاد را نیز به تداوم شخصیت انسان برمی گرداند. در این پژوهش تلاش است که پس از تحلیل دو دیدگاه مزبور دلایل قوت و ضعف هر دو دیدگاه ارایه شود. و در نهایت، دیدگاه استاد مطهری مورد قبول و اندیشه مهندس بازرگان در توجیه تجربی از قیامت و معاد مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

پژوهش واره حاضر در قالب چهار فصل تنظیم شده است. در فصل اول به طرح مفاهیم و چارچوب نظری بحث پرداخته ایم. در این فصل ابتدا توضیحی از مفهوم فلسفه سیاسی با تفکیک فلسفه سیاسی اسلام و غرب ارائه می شود. سپس به توضیح مفهومی و بررسی تاریخی لیبرالیسم می پردازیم: تولد و سیر تکامل لیبرالیسم را با تفکیک سه مرحله مهم (لیبرالیسم کلاسیک، مردم سالار و نئولیبرالیسم) پی می گیریم. در فصل دوم، ضمن استقصاء از مبانی لیبرالیسم پنج تا مبنای مهم برای لیبرالیسم برمی شماریم: نظریه حقوق طبیعی، اومانیسم، عقل گرایی، تجربه گرایی و اصالت فرد؛ سپس به بررسی های لازم مفهومی و تاریخی هر یک و نقش آن در اندیشه لیبرالیسم پرداخته ایم. در فصل سوم نظریات عقل گرایی، تجربه گرایی و فردگرایی را از دیدگاه پوپر موردنقد و بررسی قرار خواهیم داد. نقد پوپر از دو نظریه شناخت شناسی فوق، به نفی آندو و پیشنهاد نظریه شناخت شناسی خردگرایی انتقادی خواهد انجامید. و در پایان فصل اصالت فرد را از دیدگاه پوپر به بررسی نشسته ایم. در فصل چهارم ضمن نقد نظریات عقل گرایی و تجربه گرایی نظریه شناخت استاد مطهری را مطرح نموده ایم و سرانجام فردگرایی را از دیدگاه شهید مطهری مورد نقد و بررسی قرار داده به اثبات اصالت فرد و جامعه هر دو، از دیدگاه مطهری می رسیم. البته در جای جای این فصل به مقایسه و نسبت سنجی اندیشه سیاسی اسلام و لیبرالیسم با توجه به مبانی نظری لیبرالیسم از دیدگاه شهید مطهری و پوپر پرداخته ایم. در نهایت تحت عنوان نسبت فلسفه سیاسی اسلم و لیبرالیسم سخن نهایی این پژوهش واره گفته شده است که عبارت است از: نسبت عموم و خصوص من وجه میان اندیشه سیاسی اسلام و لیبرالیسم.

شیخ اشراق از موافقان نظریه وجود ذهنى است و براى اثبات آن برهان اقامه کرده است. او به تمایز عالم ذهن و عین و وجود صور معقوله در ذهن اذعان مى کند، اما ملاک ادراک و تعقل از نظر وى صورت معقوله نیست. ادراک حقایق از نظر سهروردى با شهود مستقیم و بى واسطه نفس حاصل مى شود که او آن را علم اشراقى مى نامد. پس ملاک ادراک از نظر او علم اشراقى نفس است؛ و صورت معقوله که همراه با علم اشراقى در ذهن حاصل مى شود و به عقیده شیخ اشراق وجودى مثالى دارد، تبعى و ثانوى به شمار مى آید. نفس با علم اشراقى به درک اشیا نایل مى شود و در این هنگام براساس برهان شیخ اشراق صورت شى ء در ذهن وجود پیدا مى کند. بنابراین اعتقاد سهروردى به وجود ذهنى با علم اشراقى ناسازگار نبوده، قابل جمع است.

یکی از مهمترین حوزه های دانش بشری حوزه دین شناسی است. این حوزه از این جهت اهمیت می یابد که دین نقش فعالی در ساختار جامعه و فرد ایفا می کند و در حوزه های دیگر معرفت بشر مانند انسان شناسی؛ جهان شناسی؛ اخلاق؛ جامعه شناسی ؛ حقوق و سیاست تاثیرگذار است. محوری ترین حوزه دین شناسی بحث وجود خداوند است که استدلالهایی در رد و اثبات آن بیان شده است دو نوع از استدلالهای مثبت وجود خداوند که بر مبنای دریافتهای درونی انسان صورت پذیرفته است استدلل تجربه دینی و استدلال فطرت است. از جمله کسانی مه از طریق تجربه دینی در صدر اثبات وجود خدا برآمده است گری گاتنیگ است شهید مرتضی مطهری نیز با عطف نظر به نظریه فطرت از آن اثبات وجود خدا استفاده می کند. این تحقیق برآن است تا بر تقریر دو استدلال تلاش این دو دانشمند را به نمایش بگذارد و ضمن ارائه تاریخچه دو استدلال مبانی و نقدهای آن دو بیان کند و در پایان مقایسه ای بین دو استدلال به عنوان نتیجه تحقیق صورت دهد. مبانی استدلال فطرت ذات گروی وجود فطریات واقع نمایی ادراکات مبناگروی است مبانی استدلال تجربه دینی وقوع تجربه دینی واقع نمایی تجارب و حجیت روش استقرایی است نقد استدلال تجربه دینی دوری بودن آن است و نقد استدلال فطرت ابطال ناپذیری آن است دو استدلال در روش مبانی و نتیجه قابل مقایسه هستند.

صدرالمتالهین مسئله اتحاد عاقل و معقول را از جمله پیچیده ترین مباحث فلسفی می داند که تا زمان وی برای هیچ یک از فلاسفه پیشین منقع نشده است. وی با تمسک به قاعده تضایف و دلائل دیگر، آن را برهانی کرده است. اصل این مسئله از فرفوریوس اسکندرانی است. ابن سینا در کتاب «شفا» و «اشارات» خود به شدت با آن مخالفت کرده است. بعد از صدرالمتالهین نیز کسانی مانند حاج ملا هادی سبزواری و دیگران استدلالهای صدرالمتالهین را مورد مناقشه قرار داده اند. در این مقاله ضمن تحلیل مفردات مسئله به بررسی براهین و اشکالات وارد برآن پرداخته شده است.