جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلطنت معنوی"" از تعابیری است که قاضی سعید قمی در مورد امامت به کار برده است، این مفهوم با سلطۀ امام در عالم امر الهی یا همان ملکوت رابطۀ مستقیمی دارد. به همین دلیل عنوان ""سلطان"" در زیارت نامه ها و توسلات شیعی همانند ""الولی المرشد"" خطاب به امام هشتم (ع)، حکایت از جایگاه خاص آن حضرت (ع) برای هدایت و ارشاد اهل سلوک دارد. برای پی بردن به این جایگاه، روایتی از آن حضرت (ع) در تعریف سکینه مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق این حدیث، صورت و وجهه ای الهی برای مؤمنان نمایان می شود. در این جستار ضمن شرح حدیث رضوی، شواهدی از مکاشفات اهل معرفت، ارائه شده است دالّ براینکه، یکی از کامل ترین صورت های سکینۀ قلبیه، چهره نورانی شمس الشموس ولایت امام علی بن موسی الرضا (ع) می باشد

پدیده بینامتنیت از تحولات دنیای ادبیات است. بر مبنای این پدیده هر متنی اثرپذیر از متن‌های قبلی و اثرگذار بر متن‌های بعدی می‌باشد و هیچ متن منحصر به فردی وجود ندارد، این همان حقیقتی است که در گذشته با تعابیری چون: اقتباس، سرقت ادبی، تلمیح و انتحال شناخته می‌شد. از آن‌جا که سخنان معصومان(ع) متأثر از آیات قرآن هستند می‌توان با استفاده از روابط بینامتنی به تحلیل چگونگی ارتباط آن‌ها با آیات پرداخت. نظر به اهمیت تبیین اثرپذیری روایات امام رضا(ع) از آیات قرآن در موضوع امامت، این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که تحلیل روابط بینامتنی روایات کتاب الامامه مسند امام رضا(ع) و قرآن چگونه است؟ با تحلیل آیات قرآن و روایات کتاب الامامه مسند امام رضا(ع) در قالب سه نوع رابطه بینامتنی: واژگانی، گزاره‌ای(متنی) و اشاره‌ای روشن گردید

در شماری از روایات آمده است که فقط امام (ع) غسل امامِ پیشین را انجام می­دهد. فرقۀ واقفیه از این روایات برای القای شبهه در امامتِ امام رضا (ع) استفاده کرده­اند؛ چرا که ایشان در هنگام غسل پدر، در شهری بسیار دور بوده و به طور طبیعی امکان حضور نداشتند. باید توجه داشت که اشکال­هایی از درونِ این روایات نسبت به دلالتِ آن­ها بر نشانۀ امامت وجود دارد. این مقاله، با توجه به وجود این تردیدها در درونِ روایاتِ غسل امام، به سراغ احادیثی رفته است که از یک سو، تردیدی در دلالتِ آن­ها بر نشانۀ امامت نیست و از سویی دیگر، به صورت یک­جا به ذکر چندین نشانۀ امامت پرداخته­اند. با درنگ در تمامیِ این احادیث که متعلق به امامانِ گوناگون است و به روایت راویان گوناگون نقل شده و در منابع مختلفی نیز آمده است، روشن شد که در هیچ کدام از آن­ها، هیچ اشاره­ای به موضوع غسلِ امام به عنوان یک نشانۀ امامت نشده است. این مسئله یک قرینۀ خارجی مهم است که می­تواند ابهام­ها را در دلالتِ این روایات بر نشانۀ امامت بیش­تر ­کند. هنگامی که این قرینۀ خارجی را به اشکال­های داخلیِ روایاتِ غسل امام ضمیمه می­کنیم، آشکار می­شود که روایات غسلِ امام بیانگر نشانۀ امامت نبوده­اند و در نتیجه، توانایی ایجاد اشکال در امامتِ امام رضا (ع) را ندارند.

امام رضا(ع) از استوانه های پایدارکلام شیعی بوده و روایات و منصوصات به جای مانده ازآن حضرت، قدرت کلام شیعه و استحکام استدلال های امامیه را به خوبی نمایان می سازد. دوران امام رضا (ع) را می توان عصر ظهور و بروز ادیان ، فرقه ها و نحله های فکری و مکاتب کلامی نامید. این مکاتب کلامی در دو سطح برون اسلامی و درون اسلامی به تئوریزه کردن عقاید و تبلیغ باورهایشان مشغول بودند ، در این راستا امام رضا(ع) نیزمهمترین وجهه همت خود را ارائه واقعی مبانی کلامی امامیه ،مقابله و مبارزه با ادیان ، فرقه ها و نحله های فکری منحرف مصروف داشتند.این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی ضمن تبیین مبانی کلامی امام(ع) ، در صدد نقد نحله های فکری و مکاتب کلامی عصر رضوی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که تاکید براصول اساسی دین، تاکید بر نصوص اسلامی و جایگاه استدلال های عقلی، دفاع از حقانیت ولایت ائمه علیهم السلام و بهره گیری از قرآن وتفسیر صحیح آیات قرآن از مهمترین مبانی کلامی امام رضا(ع) می باشد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی اشکالات ابن تیمیه درباره مقام معنوی امام رضا نگارش یافته است. ابن تیمیه با رویکرد تنقیص و انکار فضائل اهل بیت ، شبهاتی را پیرامون جایگاه معنوی امام رضا مطرح می نماید و بر این باور است که شیعیان در مورد جایگاه ایشان غلو نمود ه اند. ادعاهایی مانند عدم معنویت امام رضا « ازهد بودن دیگران از امام رضا « ،» عدم ایمان معروف کرخی به دست « و » امام رضا از سوی ابن تیمیه برای انکار جایگاه والای امام رضا » نقل شده است. در پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی و با رویکرد انتقادی تلاش شده است تا ضمن بررسی سخنان بزرگان اهل سنّت و - استناد به شواهد تاریخی موجود در کتاب های آن ها، به ادّعاهای ابن تیمیه پاسخ داده شود. در پایان این نتیجه به دست آمد که جایگاه معنوی امام رضا مورد تأیید اندیشمندان اهل سنّت است و ادّعاهای ابن تیمیه درباره جایگاه معنوی امام رضا ، مغالطه ای بیش نبوده است.

یکی از شروط لازم براى فهم مفاد هر کلامى، ازجمله قرآن کریم، آگاهى از معانى کلمات آن است، ازاین‌رو بر مفسر کلام وحی لازم است با بهره‌گیری از روش درست، مفاهیم واژه‌های آن را به‌دست آورد؛ چرا که توجه دقیق به ویژگی‌هاى مفهومى هر واژه قرآنى، نقش کلیدی در تفسیر درست آیات دارد. بخشی از میراث تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) به این بخش اختصاص دارد که با مطالعه آن می‌توان روش درست معناشناسی واژگان قرآن را به‌دست آورد. این نگاشته با استفاده از روش تحلیل متن‌ و متن‌پژوهی، به بررسی واژه‌پژوهی در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که امام در واژه‌کاویِ آیات قرآن، مؤلفه‌های «تبیین معنای ظاهری مفردات»، «تبیین نکات و اغراض بلاغی کلمات آیات»، «بیان نکات صرفی- نحویِ معنامحور»، «توجه به قرائت‌های مختلف»، «توجه به بافت و سیاق» و «فرهنگ‌محوری» را مدّ نظر قرار داده‌اند. بنا بر یافته‌های پژوهش، امام (علیه السلام) در تبیین مفردات، هم به واژگان‌کاوی لغوی و هم به مفردات‌پژوهی قرآنی توجه داشته است. در روایات تفسیری ایشان، «توجه به معنای مجازی واژه و توسعه معنایی»، «گفتمان‌نگری در تبیین واژه» و «اشاره به عدم ترادف» نیز دیده می‌شود که حضرت همه اینها را با محوریتِ پاسخ به شبهاتِ وارده و تبیین باورهای کلامی درست برای مخاطبان مدّ نظر قرار داده‌اند.

پدیده بینامتنیت از دگرگونی‌‌های دنیای ادب به شمار می‌آید. بر مبنای این پدیده هر متنی اثر پذیر از متن‌‌های قبلی و اثرگذار بر متن‌‌های بعدی می‌باشد و هیچ متن منحصر به فردی وجود ندارد و این همان حقیقتی است که از قدیم نه با لفظ بینامتنیت بلکه با تعابیر متنوع دیگری مانند اقتباس، سرقت ادبی، تلمیح و انتحال متعارف بوده است. قرآن در این میان به عنوان کتاب مقدس آسمانی، مرجع و پشتوانه ادبی بی‌نظیری برای نویسندگان در آثار دینی آنها می‌باشد. پیامبر و امامان نیز در آثار خود پیوند تنگاتنگی با کلام وحی داشته‌اند چنان که این ارتباط در روایات منقول از آنها مستقیم و یا غیر مستقیم کاملاً محسوس است. احادیث امام رضا (ع) که مورد بحث این پژوهش است از آن جمله می‌باشد. در این تحقیق توصیفی – تحلیلی سعی بر آن بوده است که به چگونگی تحلیل روابط بینامتنی روایات کتاب الامامه مسند امام رضا (ع) در سه سطح واژگانی، گزاره‌ای و اشاره‌ای پرداخته شود. یافته‌‌های تحقیق نشان از آن دارد که نسبت بینامتنیت گزاره‌ای از نوع کامل تعدیلی بالاترین سطح از رابطه را دارا می‌باشد. بعد از آن به ترتیب بینامتنیت واژگانی، بینامتنیت گزاره‌ای از نوع کامل متنی و بینامتنیت اشاره‌ای در سطوح پایین‌تری از پیوند بینامتنی قرار دارند.

موضوع این پایان نامه، به کارگیری متن قرآنی در مناظرات امام رضا × در کتاب عیون اخبار الرضا به عنوان مثال در مورد «توحید» و «عصمت پیامبران» است. در برخی از ظواهر متون قرآنی، موضوعاتی وجود دارد که مفهومی غیر از معنای واقعی از آنها برداشت می‌شود، و برخی از مفسران آنها را در معنای غیر صحیح به کار برده‌اند، همانطور که بعضی از آنها گفته‌اند و آنچه را که مقصود قرآن نیست، به خداوند متعال نسبت داده‌اند و عصمت پیامبران را مخدوش ساخته‌اند. این تحقیق سعی دارد راه حل و پاسخی برای اشکالات یا شبهات ناشی از درک ظاهری برخی از متون ارائه نماید، که با ساحت قدس خداوند متعال و توحید و صفات او و منزه بودن او از داشتن جسم، اشغال فضا و مکان و قابل رؤیت بودن و غیره سازگار نیست. با توجه به پاسخ‌هایی که در کاربرد نص قرآنی در بین مناظرات امام رضا × آمده است، از جمله تنزیه ذات خداوند از این شبهات در توحید ذاتی، و توحید صفاتی و افعالی و نفی شباهت صفات او به مخلوقات و پدیده‌ها، و پاسخگویی به تهمت‌هایی که با استفاده از ظاهر متون، به پیامبران و عصمت آنها نسبت داده شده است. به عنوان مثال، متهم کردن خاتم پیامبران ’ به گمراهی، که (العیاذ بالله) بسیاری از مفسران عامه (اهل سنت) آن را شرک تفسیر کرده‌اند. اما می‌بینیم که امام الرضا × معنایی کاملاً متفاوت از آنچه گفته شد، در تفسیر آن بیان فرموده است. در جایی که گمراهی را به پنهان کردن مقام خویش نزد قومش تفسیر نمود، سپس خداوند آنها را به سوی شناخت تو هدایت کرد. بدین سان همه شبهات مطرح شده علیه پیامبران با استفاده از متون قرآنی و استفاده از سایر متونی که دلالت بر عصمت آنها دارد، برطرف شد. اهمیت این مطالعه در توان به کارگیری متن قرآن در پاسخگویی و رفع بسیاری از مشکلات، به ویژه در دو اصل مهم (توحید) و (عصمت پیامبران) نهفته است. اگر شخص پاسخگو معصوم باشد، این اهمیت تأیید می‌شود. اما آنچه در این تحقیق جدید است، تجزیه و تحلیل واژگان است، که ممکن است ریشه مشکل در همین جا باشد، یعنی در متونی که ظاهر آن چیزی را به خداوند متعال نسبت می‌دهند، که در قرآن نیست، همچنین در مورد نکوهش و افترا به پیامبران، و موضوع بحث آن زبان‌شناسی و تفسیری است، و نتیجه همان است که از فرمایشات امام × حاصل می‌شود. محقق در این مطالعه از روش تحلیلی استفاده کرده است و نتیجه ای که از این تحقیق به دست می‌آید، نفی همه برداشت‌های ظاهری از ذات مقدس خداوند و صفات اوست، و همچنین نفی مفاهیمی که با به کار بردن همان متن و گاهی متن‌های دیگر، عصمت پیامبران را خدشه دار می‌کند.

هدف پژوهش حاضر بررسی سیره سیاسی امام رضا(ع) در مواجهه با عوام‌فریبی معاندان است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است اگرچه گزاره‌های ﺗﺎرﻳﺨﻲ نسبت به تبانی این دو جریان در زمان امام رضا(ع) ﺳﺎﻛﺖ اﺳﺖ. اما قاﺑﻞ ﺣﺪس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭘﺎﻳﮕﺎه- قدرت و واقفیه- ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع)، هم‌افزایی نموده‌ و هر کدام به گونه‌ای عوام‌فریبی نمودند. ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮرﺳﻲ تکنیکﻫﺎی اﻣﺎم رضا(ع) نیز ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﺮم، ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﻲ معاندان، ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻫﺪاف ﺣﺮﻳﻒ از ﻋﻮامﻓﺮﻳﺒﻲ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، راﻫﺒﺮد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻳﺪ در راﺳﺘﺎی ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه و روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. افشاءگری، روشن‌گری، بیان حقیقت، نخبه‌پروری و... از جمله تکنیک‌هایی هستند ﻛﻪ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ با عوام‌فریبی مأمون و ﻓﺮﻗﻪ واقفیه بکار گرفتند.