جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم کلامی تبیین رابطه توحید افعالی و اختیار و نظام علیت است. عدم تبیین مناسب این مسئله از طرفی موجب نگاه جبرگرایانه اشاعره و از طرف دیگر موجب تفویض‌گرایی معتزله شده است. نویسندگان در این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی، دیدگاه دو دانشمند مهم و تأثیرگذار در این خصوص را تطبیق داده و به یافته‌های زیر دست یافتند. هر دو اندیشمند تعارضی میان توحید افعالی از یک سو و اختیار انسان و علیت از سوی دیگر قائل نیستند و برای حل مشکل جمع اراده الهی و اراده انسان به جمع طولی روی آورده‌اند. فاضل مقداد اراده الهی را مشروط به اختیارانسان می‌داند و ملاصدرا اختیار انسان و اختیار خداوند را مانند نفس و قوای آن می داند که درعین اینکه انسان شانی از شئون الهی است اما اراده انسان با اراده خداوند یکی نیست و اختلاف بین دو دیدگاه در تفسیر نظریه امر بین الامرین، به اختلاف بینونت بین خدا و انسان بازمی گردد که فاضل مقداد به بینونت عزلی و ملاصدرا به بینونت صفتی قائل شده‌اند.

تأثیر عملکرد آدمی بر شکل گیری روح از نظر مفسران امری قطعی است. در وقوع این تغییر شکل که از صورتی نیکوتر به صورتی زشت تر و قبیح تر است و مسخ نام دارد، در ساحت باطن اختلافی بین علماء و مفسران وجود ندارد ولی در ظهور دنیوی آن در ساحت جسم ظاهری، بین مفسران شیعه و اهل تسنن اختلاف نظر است. طوسی، ملاصدرا و علامه طباطبایی از مفسران شیعه نه تنها مسخ ظاهری را امکان پذیر می دانند بلکه بر وقوع آن معتقدند و مسخ اصحاب سبت که خدای متعال در قرآن به آن اشاره کرده را مسخی ظاهری می دانند. در حالی که مراغی و رشیدرضا از مفسران اهل تسنن، اعتقادی به مسخ ظاهری نداشته و مسخ اصحاب سبت را باطنی می دانند. در این مقاله با روش تطبیقی تحلیلی ادله مخالفان مسخ ظاهری رد و امکان وقوع این مسخ با دلایلی همچون امکان عقلی مسخ ظاهری، وقوع آن در قیامت، تمایز بین مسخ و تناسخ ثابت می گردد. همچنین با استفاده از ادله نقلی اثبات می شود وقوع این مسخ محظور عقلی نداشته و مسخ اصحاب سبت که قرآن بدان اشاره دارد، مسخی ظاهری بوده است.

ظرفیت­ها در تربیت توحیدی همواره سبب توجّه اندیشمندان بوده است. شیوه‌های تربیتی بر مبانی و اصولی از قبیل تفکرات دینی، قومیتی و فلسفی استوار است. عقاید و آموزه‌ها آثار خود را در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها نشان می‌دهند. لذا بهره‌مندی از نظرات فیلسوف برجستۀ جهان اسلام، صدرای شیرازی که برگرفته از عقل، وحی و عرفان است در این راستا رهگشاست. در این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر برخی از اصول فلسفی در مکتب صدرا، مانند فطری بودن بحث توحید و نگاه ویژه به خالق و باور به اینکه تنها وجود مستقل اوست و سایر موجودات عین الربط و تعلق به او هستند؛ همچنین شناخت ساحت وجودی انسان به‌عنوان وجودی سیال که قابلیت رشد و اشتداد وجودی به ‌صورت حرکت از مرحلۀ نباتی به حیوانی و انسانی و درنهایت عقلانی است بررسی شده است، و نتیجه آن شد که این مکتب می­تواند ازجمله کارآمدترین و جامع‌ترین برنامه‌ها و روش‌های تربیت محسوب شود.

هدف از پژوهش حاضر بررسی دیدگاه علامه طباطبایی و شاگردانش در باب اثبات وجود خدا در قرآن است. روش جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و در قالب فیش‌برداری بوده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت توصیفی و تحلیلی است. پژوهش حاضر با اشاره به تقریرهای گوناگون، نشان داده است که این‌گونه نیست که تمام مباحثی که در قرآن درباره خداوند طرح گردیده، در باب صفات و اسماء خداوند باشند؛ بلکه برخی آیات قرآن چه به صورت صریح و چه به صورت ضمنی به اثبات وجود خداوند پرداخته‌اند. از دیدگاه علامه طباطبایی قرآن کریم به طور مستقیم به اثبات وجود خدا نپرداخته است؛ اما استدلال ضمنی بر اصل وجود خدا را می‌توان در برخی آیات مشاهده کرد. قرآن درباره اثبات وجود خدا هم از طریق توجه دادن به ندای فطرت وارد شده و هم از استدلال و مطالعه در اسرار آفرینش زمین و آسمان بهره جسته است.