جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان‌شناسی نیچه بر مبانی اندیشه‎های مادی و تجربه‎انگارانه استوار است و بازتاب‌هایی درخور توجهی دارد. تحقیق پیش‎رو با روش توصیفی- تحلیلی، در زمینه انسان‌شناسی از نظرگاه نیچه و واکاوری پیامدهای آن در آرای برخی از اندیشمندان اسلامی صورت گرفته است. برخی از یافته‎ها و نتایج پژوهش بدین شرح است: نیچه با نفی عقل‎گرایی انسان را تا مرز پوچ‌انگاری سوق می‎دهد سپس برای نجات وی تلاش می‎کند تا این باور را در انسان نهادینه کند که قدرت در او اصالت دارد. در همین راستا ابرانسان در نگاه نیچه انسانی است که تمام قدرت خویش را در جهت تسلط هر چه بیشتر بر دیگران به منصه ظهور رسانیده باشد. درحالی که در نگاه اندیشمندان اسلامی انسان دارای دو بعد مادی و معنوی است و نفی عقل‎گرایی و مقابله با تفکرات الهی سبب بی‎اعتباری خردورزی است. آنها معتقدند که قدرت به نحو استقلالی برای خداوند تحقق دارد و اگر چه قدرت در برخی موارد برای انسان مطلوب است اما در صورتی که در راستای ظلم به دیگران باشد، قبیح است. به اعتقاد آنها منشأ پوچ انگاری از سوی نیچه نفی امور معنوی و انگاره خداپرستی است، چرا که قرب الهی به عنوان غایتی اساسی به زندگی انسان هویت می‎بخشد.

هدف اصلی مطالعۀ حاضر نقد رمانتیسیسم به‌مثابۀ زیبایی‌شناسیِ فقدان است. مطالعۀ موردیِ پژوهش حاضر رمان زندگی جای دیگری است اثر میلان کوندرا است. نیچه معتقد است که رنجِ تراژیک ناشی از غنای زندگی است (بدبینی نیرومندانه)، اما رمانتیسیسم زیبایی‌شناسیِ فقدان و سترونیِ زندگی است (بدبینی ضعیفانه). شاعرِ رمانتیک «برگزیده»‌ای است که به حقیقتِ متعالی دسترسی دارد، حقیقتی که آلوده به این زندگیِ روزمره نیست. او جوانی است که نمی‌خواهد از مکانِ مثالی (زهدان مادر) دور شود و به همین دلیل همیشه بی‌تجربه و نابالغ باقی می‌ماند. به اعتقاد کوندرا، سنِ تغزلی جوانی است و این رمان حماسۀ نابالغان است. شعرِ غنایی فرمِ ایدئال اوست: شعری که حدیث نفسِ شاعر است، نوازش احساسات به‌مثابۀ احساسات است. شاعر به‌جایِ کُنش، به‌جایِ جهان، فقط از نوازشِ نفس می‌گوید. همین افراط در درون‌بودگیِ سوبژکتیو به بحران رمانتیسیسم منجر شد. برای انسانِ تغزّلی جهان تا آنجا «واقعیت» دارد که بتواند به اُبژۀ زیباشناسی تقلیل یابد. قلمرو واقعیت عرصۀ امر مشروط است، اما حوزۀ شعر حوزۀ امر مطلق و نامشروط است. به همین دلیل است که همواره میان شعر و زندگی فاصله وجود دارد و جهان بیرون و درون بر یکدیگر منطبق نمی‌شوند. یارومیل (شخصیت رمان) خواهانِ امر نامشروط است اما شکست می‌خورد. استعاره‌ها او را طلسم کرده بودند.

«تاریخ» تحت تأثیر تفکرات هگل در قرن نوزدهم، جایگاه رفیعی به خود اختصاص داد. سپس برخی از تاریخ­نگاران با طرز تفکری پوزیتیویستی، ایدۀ تاریخ­نگاری علمی را مطرح کردند تا بر مبنای آن، تاریخ به علمی یقینی تبدیل شود و همانند علوم طبیعی جدا از ذهنیات پژوهشگر قرار گیرد. مسئلۀ اساسی که در این مقاله سعی داریم تا به بررسی آن بپردازیم چگونگی رابطۀ میان فلسفه و تاریخ است. مسئلۀ از اینجا آغاز می­شود که تاریخ­گرایی آلمان با اعتقاد به نیروی هنجاری تاریخ، بر این مهم تأکید داشت که مورخ باید با کشف واقعیت­های محض و آشکارکردن معنای تاریخی آنها، جهت‌گیری­ای برای جامعه و فرهنگ فراهم کند. براساس این تصور از تاریخ، عملکرد اجتماعی و فرهنگی فلسفه به چالش ­کشیده ­شد. در این اوضاع نابسامان که فلسفه را با بحران هویت روبه‌رو ساخته بود، طرح‌های نیچه و دیلتای، یعنی جنبش گسترده و متنوع «فلسفۀ­ حیات» به نیروی محرکۀ­ تجدید فلسفه در قرن 19 تبدیل شدند. نیچه و دیلتای در این موضوع اتفاق نظر داشتند که تاریخ­نگاری جامع در درک خود از انسان، مسئلۀ­ نسبیت­گرایی را به وجود آورده است که موجب «انحلال» و «بدبینی» می­شود و نمی­تواند آیندۀ فرهنگ بشریت را پیش­بینی کند؛ ازاین‌رو، خواستار فلسفۀ جدیدی شدند که باید هدف فرهنگ بشری را آشکار و از پیشرفت آن در جهت رسیدن به هدفش حمایت کند. آنها با اینکه در برابر نتایج نقد تاریخی، مسیری مشابه برای تأیید اقتدار فرهنگی فلسفه انتخاب کردند، اما به یک راه­حل کاملاً متفاوت رسیدند. نیچه پادزهرها علیه تاریخ­گرایی را «فوق تاریخی» می­خواند که شامل هنرِ نحوۀ­ فراموش‌کردن تاریخ و زندگی در افقی محصور و تعین شده است؛ یعنی داشتن این استعداد که چه وقت باید تاریخ را حس کند و چه وقت باید آن را کنار بگذارد. به عقیدۀ وی این هر دو روش به صورت همسان برای تندرستی فرد، سلامت یک ملت و فرهنگ لازم­اند. دیلتای برخلاف نیچه، تاریخ را پادزهر و درمان شکست‌های فلسفۀ­ زندگی می‌داند: تاریخ اگر زخم ایجاد کند، باید آن را نیز درمان کند.

بحث در حیطه‌ی ارزش‌شناسی نیچه با این پرسش آغاز می‌شود که «چه کسی چه چیزی می‌خواهد؟» درواقع مسئله‌ی نیچه ابتدای به ساکن فردیّت است و هر آنچه که در ارتباط مستقیم با خواست فرد به عنوان امراستثناء قرار می‌گیرد. از دید او هر نگاه سرشار از تفاسیر است و بیرون از تفاسیر حقیقتی وجود ندارد. نیچه متناسب با همین رویکرد به عرصه‌ی ارزش‌شناسی ورود می‌کند و با روشِ تبارشناسی، ارزش‌های اخلاقی را از خاستگاه‌های متافیزیکی‌اش می‌زداید و در بستری تاریخی به سنجیدنِ ارزشِ آن ارزش‌ها می‌پردازد. او گرانبار از مکتب اگزیستانسیالیسم، به جنبه های فردی وانحصاری انسان توجه نموده وبا رویکردی نقاد و سنت ستیز به دیدگاه‌ مطلق‌نگری اخلاقی و مباحثی اساسی دیگر نظیر هدف اخلاق ، حس اخلاقی ، وجدان اخلاقی ومساله فضایل ، درپیکره‌ی اخلاق غربی را مورد حمله قرار می دهد و در نهایت به نقد اخلاق مسیحیت می رسد . هدف کلی این پژوهش، بررسی جایگاه «استثناء» درنقدِ ارزش‌ها در ارای اخلاقی نیچه و نقد روش شناسانه اندیشه او در این خصوص است. روشی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته، روش توصیفی –تحلیلی ودر مواردی تبارشناختی است ودر نتیجه مشخص شده است حرکت سلبی نیچه ، از اسلاف تجربی تبار او با الگو گیری از هیوم، به نیهیلیسم اخلاقی منجر می شود واین منافات با سیر جامعه انسانی به سوی کمال دارد.