جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از پرسش های دیرین ذهن بشر و زیربنای علوم انسانی، چیستی حقیقت و ماهیت انسان است؛ در سنت کلامی اسلام نیز، موضوع انسان شناسی از دیرباز در کانون توجه بوده و نقطه مرکزی این کانون، بررسی یگانه یا دوگانه انگاری و مجرد یا مادی بودن حقیقت انسان است؛ در این میان قاضی عبدالجبار به عنوان نماینده جریان معتزلی با رویکردی مبتنی بر عقل حس گرا به طور مبسوط نظریه"هیکل محسوس" را طرح و دنبال میکند؛ در این نظرگاه، انسان، حقیقتی ورای همین بدن محسوس ندارد؛ مهمترین دلیلی که قاضی عبدالجبار بر ادعای خویش اقامه میکند از این قرار است که وقوع فعل ابتدایی از اندام های بدن، نشانه آن است که فاعل، همین اندام است که در محل وجود قدرت خویش، فعلی را انجام می دهد؛ طبیعی است که انکار حیات برزخی یکی از مهمترین پیآمدهای پذیرش این دیدگاه است چرا که در برزخ، هیکل محسوس نابود شده است و در این دیدگاه حقیقتی ورای این هیکل محسوس به رسمیت شناخته نشده است؛ همچنین مسائلی چون معاد جسمانی، مسخ، رویای صادقه و تجربه های نزدیک به مرگ در تقابل جدی با این نظریه هستند؛ آنچه تحقیق حاضر را از سایر تحقیقات مشابه ممتاز میسازد تمرکز بر بررسی دیدگاه شخصیتی است که علی رغم نفوذ تاثیر اندیشه او بر متکلمان امامی هم عصر خود، به طور مستقل مورد داوری قرار نگرفته است.

مسئله امامت در تاریخ اندیشه اسلامی و نیز رویکردهای مختلف این موضوع، پیشینه ای طولانی دارد. امامت، به معنای رهبری و ریاست امت است که طبعاً نوعی تبعیت و پیروی گروهی را به همراه دارد. اما سئوال این است این پشوایی و پیروی، که موجب تفاوتهایی میان مذاهب مختلف اسلامی نیز،گردیده، شامل چه قلمروی، و چه بُعدی از ابعاد زندگی دنیوی و اخروی انسان می گردد. مذاهب امامیه، معتزله و اشاعره علی رغم شباهت در بعضی ویژگی های امام، تفاوتهایی اساسی در مسئله امامت با یکدیگر دارند. این امر موجب گردیده همواره بین علما و متفکران این سه مذهب تضارب آرا در این مورد وجود داشته باشد. تحلیل و نقد آرا کلامی و دیدگاههای این متکلمان اسلامی، موجب تبیین راه حق وجایگاه امام میشود. این پژوهش باروش توصیف وتحلیل متن و به شیوه کتابخانه ای، درصدد واکاوی فلسفه وجود و ویژگی های امام ازمنظر سه متفکر برجسته اسلامی:علامه طباطبایی شیعی، قاضی عبدالجبارمعتزلی و قاضی باقلانی اشعری، است. علامه حقیقت امامت را از سنخ ولایت تکوینی و هدایت باطنی و معنوی و وجوب عقلی علی الله بیان می کند، قاضی عبدالجبار آن را مسئله ای اجرائی و عقلی و ضرورتی اجتماعی به منظور حفظ کیان اسلامی می داند. باقلانی نیز آن را فرعی فقهی و شرعی به منظور اداره امور جامعه اسلامی معرفی کرده است.

ترجمه ماشینی: با توجه به ماهیت در حال تحول نظام‌های حقوقی مدرن، جنبه‌های خاصی از قوانین اسلامی، مانند خمس (مالیات یک پنجم) و زکات (مالیات صدقه)، و نیز بحث‌های پیرامون مالیات و برابری جنسیتی، بحث‌هایی را در این حوزه برانگیخته است. فقه اسلامی. هدف این تحقیق ارائه پیشنهادی است که به طور بالقوه می تواند ادغام عقلانی شریعت اسلامی با رویکرد معتزله را تسهیل کند و سازگاری بیشتری بین قوانین اسلامی و الزامات حقوقی حقوق عمومی در جوامع سیاسی معاصر ایجاد کند. با تمرکز بر مفاهیم «عقلانیت» و «اراده انسانی» که در نظریه قاضی عبدالجبار معتزلی از اهمیت بالایی برخوردار است، بر آنیم تا تفسیری قانونی و مثبت از عناصر نظریه عدالت او ارائه کنیم. این دیدگاه ممکن است همزیستی اصول حقوقی اسلامی و مقررات وضع شده نظام های حقوقی مدرن را تسهیل کند.

شیعه، معتزله و اشاعره بر پایۀ اصول و مبانی معرفتی خویش، در تبیین «نبوّت» اختلافاتی داشته‌اند. شیعه متأثّر از آموزه‌های خاندان وحی، اعتدال‌گونه از عقل و نقل بهره جسته‌اند. در سوی دیگر، معتزله با عقل‌گرایی افراطی و اشاعره با نقل‌گرایی افراطی، در فهم و تبیین مسائل معرفتیِ دین، گاه با چالش‌ها و خطاهایی روبه‌رو شده‌اند. مسئله «نبوّت» و ابعاد مختلف آن از جمله مسائلی است که می‌توان لایه‌های اختلاف‌نظر متکلّمان مسلمان در آن‌ها را رهگیری نمود. پژوهش حاضر با روشی، توصیفی ـ تحلیلی، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ابوبکرباقلانی و عبدالجبّارمعتزلی را در مسئله «نبوّت» و موضوعات فرعیِ آن مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. پژوهش حاضر نشان می­دهد که در نظام اندیشۀ هر سه، پایبندی به «استدلال» جایگاهی ویژه دارد. بررسی ابعاد مختلف «نبوّت» در آثار شیخ مفید نشان از اثرپذیری محسوس او از منطقِ قرآن دارد. اگر چه شیخ مفید در روش‌شناسی و ضرورت نبوّت، کاملاً عقلانی و بدون تکیه بر آیات و روایات به‌ بحث می‌نشیند، باقلانی معرفت دینی را در زمرۀ علوم نظری دانسته و از نظرگاه او، دلایل عقلی در خدمتِ شرع هستند. عبدالجبّارمعتزلی، اثرپذیرفته از دیگر معتزلیانِ پیش از خود، به «نبوّت» نگاهی عقل‌محور دارد.

با توجه به تحولات کارکردی نظام های حقوقی مدرن، امروزه پاره ای احکام اسلامی نظیر خمس و زکات و مسأله مالیات یا مباحث مربوط به برابری حقوقی و حقوق زنان، مجادلاتی را خصوصاً در مبانی معرفتی حقوق موجب شده اند. هدف از پژوهش حاضر طرح پیشنهادی است که بر اساس آن شاید بتوان از طریق بازسازی نگرش عقلانی در امور شرعی با رویکرد اعتزالی، سازگاری با استلزامات حقوقیِ در جوامع سیاسی معاصر را بیش از پیش فراهم آورد. نگارندگان در همین راستا با رویکردی توصیفی- تحلیلی به موضوعات «عقلانیت» و «اراده انسان» که در نظریه‌ی عدالت متکلم برجسته‌ی معتزلی، قاضی عبدالجبار نقش اساسی دارند، خواهند پرداخت. به نظر می رسد ازاین مدخل با تفسیری حقوقی از عناصر نظریه‌ی عدالت قاضی، راه برای زیستِ همساز احکام فقهی با قواعد عرفیِ نظام های حقوقی معاصر هموارتر خواهد شد.

متکلمان معتزله و امامیه از روزهای نخست در کنار هم به گفت و گو، بحث و مناظره مشغول بوده اند. در این فضا ممکن است تاثیراتی برای هر یک از جریان ها حاصل شده باشد. مکتب امامیه و معتزله به علت پذیرش حسن و قبح عقلی به عنوان مبنا و اساس عدل الهی و سایر آموزه های دینی به عدلیه معروف شده اند. آن ها با این مبنا، آموزه های دینی را به نحوی تحلیل کرده اند که خروجی آن، اختیار انسان، وجوب لطف و رعایت اصلح، وجوب تکلیف، نفی تکلیف فراتر از طاقت، وجوب اعواض بر آلام ابتدایی و تفسیر حکیمانه شرور بوده است. البته آن ها در برخی از باورها اختلافات جزئی و در بحث اراده و اختیار اختلاف نظر مهم دارند. معتزله در این باب، راه افراطی تفویض را برگزیده، اما امامیه با پیروی از ائمه اطهار(ع): نظریه «لاجبر و لاتفویض بل امر بین الامرین» را برگزیده است.

یکى از مباحث مهمی کلامی، اجتهاد پیامبر اکرم` است. که ثمراتی کلامی فروان دارد یکی از ثمرات شاخص آن حوزه نصب امام توسط پیامبر اکرم است. آیا حضرت از پیش خود بدون وحی اظهار نظر می‌کردند؟ دیدگاه های مختلفی از سوی متکلمان ارائه شده است. این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی به بررسی تطبیقی موضع سه اندیشمند شاخص از سه مکتب شیعی، اشعری و معتزلی می‌پردازد. علامه حلی از متکلمان شیعه و فخر رازی از متکلمان اشعری وقوع اجتهاد از سوى پیامبراکرم` را در فرض فقدان وحی نفى کرده‏اند. در مقابل، قاضی عبدالجبار معتزلی، به اجتهاد پیامبر در موارد فقدان وحی معتقد شده است. به نظر نویسنده، روشن نبودن مراد از اجتهاد و حوزه آن، و عدم توجه به مرزدانش و علم پیامبر` با اجتهاد مصطلح، باعث شده است که در این زمینه دیدگاه‏های متفاوتی از طرف اعلام ثلاثه ارائه شود. از این رو، نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا با توضیح مراد اجتهاد و تعیین دانش و منبع دانش پیامبر` که سبب اختلاف در اجتهاد آن حضرت گردیده است را مشخص کند.

ترجمه ماشینی : اهمیت عبدالجابر (320-415 هجری قمری) در تاریخ اندیشه اسلامی این است که آثار او نمایانگر ویژگی های نهایی عقل گرایی اسلامی به طور عام و معتزلی به طور خاص است. آثار او، به‌ویژه دایره‌المعارف کلامی «ال، اوغنی»، نه تنها به حفظ اندیشه‌های عقل‌گرایان قدیم و ماهیت اختلافات میان آنان و مخالفانشان می‌پردازد، بلکه تلاش می‌کرد تا اسلام را از منظری جامع ارائه کند. او به عنوان یک معتزله در اندیشه خود جایگاه بسیار برجسته ای برای عقل قائل شد. او استدلال خود را برای حمایت از تقدم عقل بر مسئولیت انسان استوار کرد. از آنجا که انسان مسئول است، باید ماهیت مسئولیت خود را درک کند. وجوب از نظر عبدالجبار مستلزم علم و عمل است; دانش کاملاً مستقل است، اما انجام اعمال به دانش بستگی دارد. تحقیق اولین واجبات انسان است، زیرا منبع اصلی حقیقت و معرفت است. او معتقد بود که کارکرد تحقیق این است که اشیا را به همان صورتی که در جهان مادی وجود دارند و درک رویدادهای واقعی از طریق مشاهده و مقایسه است. او از به رسمیت شناختن پیروی از عقاید دیگران به عنوان منبع دانش خودداری کرد، زیرا این سؤال را مطرح می کند که چرا باید از یک شخص یا دکترین پیروی کرد تا دیگری، و نمی توان بدون تحقیق یا تفکر به این سؤال پاسخ داد. عبدالجابر نیز این دیدگاه را که می‌توان الهام را منبع شناخت و حقیقت دانست، رد کرد و گفت که چون حدس و استدلال و استدلال در حیطه توانایی انسان است، نیازی به الهام نیست. از نظر عبدالجابر، معرفت عبارت است از یقین مربوط به شیء همان گونه که هست، در صورتی که این یقین به گونه ای واقع شود که موجب آرامش ذهن شود. عبدالجابر نظریه علم خود را بر اصول پیشینی بنا نهاد که آن را «علم ضروری» نامید و شامل ادراک، اصول اخلاق و مبانی براهین است. او همچنین ادراک را سرچشمه معرفت بشری دانست که از طریق آن جهان مادی و مفهوم هستی را می شناسیم و از طریق رنج می دانیم چه چیزی عادلانه و چه چیزی ناعادلانه است. عبد الجابر بر انکار نبوت استدلال کرد. از آنجایی که هیچ مدرک روشنی مبنی بر داشتن نمایندگان برهمن های هندی در حیات فکری اسلامی وجود ندارد، نام براهیمه می توانست توسط برخی از متکلمان مسلمان به عنوان لقبی برای کسانی که این نبوت را انکار می کردند برای توجیه خصومت خود با آنها به عنوان گروهی بیگانه استفاده کنند. یا فرقه و همچنین ممکن است این نام توسط افراد یا گروه هایی استفاده شده باشد که به نبوت حمله کرده اند تا نگرش واقعی خود را نسبت به این سؤال پنهان کنند. کارکردهای نبوت از نظر عبدالجابر دو گونه است: الف) به عنوان منبع دانش یا اطلاعات. پیامبران ما را به تفصیل از چیزهایی که قبلاً به طور کلی با عقل می دانیم آگاه می کنند. او اظهار داشت که دانش جزئی به اندازه دانش عمومی مهم است. وحی نیز ما را به بسیاری از تکالیف واجب که با عقل نمی توان شناخت، یعنی فرایض دینی، آگاه می کند. 2) به عنوان لطف (لطف) خداوند به…

ترجمه ماشینی : این پایان نامه به مسئله شر در کلام اسلامی می پردازد و به ویژه می کوشد مفهوم قبیح را در اندیشه قاضی عبدالجبار همدانی بررسی کند. این پژوهش بر این اساس استوار است که اسلام مانند سایر ادیان توحیدی، وجود شر در جهان را دشواری بزرگ می‌داند، وضعیتی که موجب اختلافات فراوان متکلمین شده است. برای عبدالجبار مسئله شر در چارچوب مفهوم عدل الهی مطرح می شود. بر اساس این صورت، خداوند جز به معروف و نهی از منکر کاری انجام نمی دهد، چنان که واجب (الواجب) را انجام می دهد، خود را وقف هیچ کاری نمی کند جز به خاطر خیر، و هرگز رغبتی به انجام کار ناپسند نمی کند، بلکه فقط حکمت و درستی را برمی گزیند.