جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآنیان نام جریانی فکری است که با تکیه بر وحدت امت اسلامی و شعار بازگشت به قرآن، در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری، تحت تأثیر اندیشه های اصلاحی سید جمال الدین اسدآبادی و شیخ هادی نجم آبادی، توسط یکی از شاگردان ایشان به نام سید اسدالله خرقانی شکل گرفت و به وسیله دیگرانی همچون شریعت سنگلجی، یوسف شعار، برقعی، قلمداران و حسینی طباطبایی ادامه یافت. این گروه که قرآن را در بخش اعتقادات، کافی و بی نیاز از سنت می دانند و سنت را تنها در بخش احکام و مجملات قرآن به عنوان مبین آیات، معتبر می شمارند، برای پذیرش روایات، ملاک هایی همچون: موافقت آن با قرآن و عقل قطعی و متواتر بودن و مورد اتفاق بودن روایت را مطرح می کنند. اما با مراجعه به برداشت های تفسیری آنان مشخص می شود که این ملاک ها گاهی از سوی خود ایشان هم رعایت نشده و برخی از آنها در تفسیر آیات قرآن به سنت از روایاتی بهره گرفته اند که نه با قرآن و عقل سازگار است و نه از وصف مورد اتفاق و قطعی و متواتر بودن برخوردار است. در این پژوهش، کوشش شده نادرستی دیدگاه و روش آنها بیان شود

ابوالفضل برقعی از افراد شاخص در جریان طالب تجدید نظر در عقاید شیعی است. این جریان وامدار پیش-فرض‌های فکری سلفیه (بویژه وهابیت) بوده با موضوعه دانستن انبوهی از منابع حدیثی معتبر امامیه در عقاید شیعی از جمله باور به نصب و نصّ الاهی بر امامت امامان اهل بیت‌ (ع)، توسل، زیارت و ... تشکیک می‌نماید. برقعی با استناد به آیاتی از قرآن، علم غیب ائمه (ع) را نفی نموده، آن را باوری غالیانه می‌داند. این نوشتار به روش پژوهشی توصیفی – تحلیلی بر اساس آیات بسیاری از قرآن و آراء تفسیری علما و احادیث فریقین، برداشت آقای برقعی از این آیات را ناصحیح دانسته، ضمن تأکید بر غیریت علم الاهی با علم مخلوق، منشاء علم غیب امامان (ع) را الهام می‌داند. سوء برداشت برقعی از آیات مورد استنادش به تضییق مفهوم غیب در غیر خداوند به «وحی الاهی» بازمی‌گردد که غیر از انبیاء از آن بی‌نصیبند در حالی که مجرای دست‌یابی امامان اهل بیت (ع) به علم غیب «الهام» از سوی خداست که متفاوت از وحی بوده و در انحصار انبیاء (ع) نیست. آیات متعددی از قرآن کریم و منابع فریقین و اخبار متعدد غیبی ائمه (ع) مندرج در منابع حدیثی و تاریخی فریقین مؤید این نتیجه است.

معیار عرضه‌ی احادیث بر قرآن، اوّلین و مهمّ‌ترین مبنا در نقد متن حدیث است. اصالت این روش ریشه در روایات معصومان دارد. حدیث‌پژوهان و دانشمندان شیعه و سنّی به این مبنا توجّه داشته و با بهره جستن از این روش به ارزیابی متن حدیث پرداخته‌اند. ابوالفضل برقعی که از روحانیان و نویسندگان معاصر شیعی است، در آثار خود به اصول و مبانی اساسی تشیع خدشه وارد کرده و صحّت آن‌ها را منکر شده است. وی در کتاب «عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول» اکثر روایات کتاب کافی را مخالف قرآن دانسته است و بر این اساس سعی کرده تا کتاب باارزش کافی را از اعتبار بیاندازد. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، صحت و سقم ادّعای وی را سنجیده و با ارائه‌‌‌ی آماری ثابت می‌ کند احادیث به ظاهر مخالف قرآن تنها 6 درصد از کلّ روایاتی است که وی بررسی و ارزیابی کرده است. به علاوه تعداد احادیثی که به صحت متن آن و موافقت آن‌ها با قرآن اعتراف کرده، بیش از روایات مخالف است. در گام بعدی با تبیین معیار عرضه بر قرآن و روشن شدن روش صحیح کاربست آن، به نقد عملکرد وی در استفاده از این مبنا پرداخته شده و معلوم می‌گردد وی با روشی غیر علمی از این معیار بهره جسته است.

سیدابوالفضل برقعی یکی از روحانیون شیعی بود که از عقاید شیعی فاصله زیادی گرفت او به انکار امامت و الهی بودن آن که از اصول اساسی اعتقادی شیعه است؛ می‌پردازد علاوه بر امامت بسیاری دیگری از اعتقادات شیعه را نقد و انکار می‌کند او از برخی آیات تفسیرهای ناروایی ارائه می‌دهد. در این نگارش به بررسی دیدگاه‌های اعتقادی تفسیری برقعی درباره شفاعت و صحت‌وسقم آن‌ها می‌پردازیم. روش جمع‌آوری مطالب در این تحقیق کتابخانه‌ای بوده و روش پردازش به آن‌ها توصیفی_تحلیلی است. برقعی درباره شفاعت معنا و مفهوم غلطی ارائه می‌دهد او برای اثبات عقاید از پیش تعیین شده‌اش به برخی آیات توجه می‌کند و برخی آیات دیگر را نادیده می‌گیرد او برداشت‌های شخصی و یا تفسیرهای شخصی از آیات مرتبط با شفاعت مانند آیات استغفار حضرت یعقوب برای فرزندان ارائه می‌دهد و برای این آیه و برداشت شفاعت از آن، اشکالاتی را مطرح می‌کند؛ اما اشکالات او مردود است برقعی منکر این است که یک انسان شفاعت یک انسان دیگر را در قیامت بکند درحالی‌که آیات زیادی در تایید این مسئله وجود دارد و مفسران زیادی آن را تایید کرده و مخالف برقعی نظر داده‌اند. او دیگر آیات را نیز به‌دلخواه و متناسب با دیدگاه‌های خویش تفسیر می‌کند که مورد تأیید پژوهشگران و مفسران شیعه نمی‌باشد.

نواندیشان دینی در دو قرن اخیر به نقد و پالایش میراث اسلامی پرداخته‌اند. گستردگی طیف نواندیشان دینی و نقد‌های آنان بر سنت اسلامی از موضوعاتی بسیار مهم در مطالعات اندیشۀ اسلامی معاصر است. قرآنیان به‌عنوان گروهی از مسلمانان که مدعی‌اند بر محوریت قرآن بیش از دیگر فرقه‌‌های اسلامی تأکید ورزیده‌اند، توجه پژوهشگران دینی را به خود جلب کرده‌اند. ازآنجاکه این گروه داعیۀ مبارزه با خرافات را دارند، بسیاری از باور‌های شیعی را به‌دلیل تعارض با قرآن باطل و مردود معرفی کرده‌اند. مهم‌ترین موضوعی که در این جریان نقد شده، امامت اهل‌بیت است. قرآنیان با تمسک به آیات متعددی از قرآن کوشیده‌اند تئوری امامت شیعی را به چالش بکشند و آن را باوری مخالف قرآن معرفی کنند. با بررسی اشکال‌های نقضی قرآنیان بر منصوص‌بودن امامت روشن می‌شود که هیچ‌یک از آن‌ها نافی وجود نص بر امامت نیست و مستندات آنان با نصوص امامت تضاد و تنافی ندارد.

«علم امام» یکی از مهم‌‌ترین مقوّمات جایگاه امامت است. در بینش امامیه، گسترۀ علم و آگاهی امام _ به اذن خداوند _ حتی امور فرا‌زمینی و غیبی را نیز دربرمی‌گیرد. جریان سلفی‌‌گری ایرانی این مقام امامان را برنتافته و این مسائل را جعلیات و به‌ مثابه دوری از اسلامِ ناب معرفی کرده و از برخی خطبه‌های نهج البلاغه در مسیر انکار ‌علمِ غیب امام بهره جسته‌ است. ادلهٔ سید ابوالفضل برقعی بر انکارِ «‌علمِ غیب» را می‌توان حولِ محور کلیِ اعتراف امیر المؤمنین(ع) بر انکار ‌علمِ غیب برای خویش، اختصاص علوم فرابشری به خداوند، و نفی ‌علمِ غیب با توجه به منابعِ علم امامْ‌‌ طرح کرد. در این تحقیق، پس از بیان و تبیین گستره، قلمرو و منابع علم امام از نگاه امام علی(ع)، به بررسی ادلهٔ نافیِ ‌علمِ غیب از دیدگاه ابوالفضل برقعی، پرداخته شده است تا درستی یا نادرستی ادعای او آشکار شود.

برقعی یکی از قرآنیون افراطی است که به انکار عقاید شیعی پرداخته است. او امامت شیعه را قبول ندارد و مطالبی در رد امامت نگاشته است وی کتابی در رد امام مهدی(ع) با عنوان «بررسی علمی در احادیث مهدی» نوشته است. او در این کتاب وجود امام مهدی(ع) و مسائل پیرامون او از جمله آیات مرتبط با حضرت مهدی(ع) را انکار می‌کند.این اثر در صدد بررسی صحت و سقم آرای سیدابوالفضل برقعی پیرامون آیه(قصص/5) بوده است. روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش کتابخانه‌ای بوده و پردازش به آن‌ها به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته‌است. پس از بررسی‌ها مشخص شد که برقعی با مغالطه در سخنان ابوالفتوح رازی درصدد بی ارتباط دانستن آیه با امام مهدی(ع) است او تنها بنی اسرائیل را مصداق آیه می‌داند درحالیکه امام مهدی(ع) نیز می‌تواند به عنوان مصداق آیه باشد. برقعی مدعی است که شهید مطهری آیه را مرتبط با امام مهدی(ع) نمی‌داند درحالیکه با جست و جو در آثار شهید مطهری می‌توان مطالبی خلاف آنچه برقعی گفته یافت.در نهایت می‌توان گفت که آیه موردنظر بر اساس دیدگاه مفسران شیعه مرتبط با حضرت مهدی(ع) است.

قرآن‌بسندگان ایرانی از جریان‌های فکری برآمده از مکتب تشیّع امامیّه هستند که با دو شاخصه‌ی قرآن‌بسندگی و دوری‌گزینی از حدیث در نیمه دوّم قرن سیزده هجری و همزمان با نهضت مشروطه در ایران ظهور کردند. این جریان با دو شاخصه‌ی نگاه نقادانه به‌ حدیث و خودبسنده و بی نیازی قرآن از سنت در تفسیر، شناخته می‌شوند. قرآنیان ایرانی همچون قرآنیان اهل سنت، برای نشان دادن بی‌اعتباری حدیث به بهره‌گیری از معیارهای نقد حدیث روی آورده با این تفاوت که جوامع حدیثی شیعه مورد نقد ایشان قرار گرفته و بیشتر تمایل به حکم ابطال حدیث و بخصوص احادیث اعتقادی شیعه با ابزار نقد متن دارند. معیارهای نقد متن مورد استفاده ایشان را می‌توان به دو دسته‌ی أدلّه نقلی(قرآن و سنت) و لُبّی(عقل، إجماع، تاریخ قطعی، علم روز و ...)، تقسیم کرد. با توجه به نقش پررنگ حدیث در شکل‌‌گیری گزاره‌های کلامی شیعه، حدیث‌گریزی ایشان به نفی بخشی از گزاره‌های کلامی امامیّه چون مَهدویّت، علم امام، شفاعت، توسل و... انجامیده است. ما در این مقاله ضمن بیان معیارهای پرکاربرد قرآنیان ایران در نقد متن، به نقد، بیان کاستی‌ها و کژوری آنان در بهره‌گیری از معیارهای پالایش حدیث خواهیم پرداخت.

ابوالفضل برقعی، از مشاهیر معاصر، معتقد به قرآن بسندگی در تفسیر و بینیازی نسبت به احادیث معصومان است. او برای این مدعای خود دلایلی میآورد، از جمله: روشن بودن قرآن و ضرورت تدبّر در آن، عدم نیاز به تفسیر امام بلکه مطلق تفسیر به دلیل قابل فهم بودن قرآن، عدم نیاز به فهم تأویل آیات متشابه، مشکلتر بودن متن احادیث نسبت به قرآن، وجود اخبار متناقض و دروغین در روایات تفسیری، ضرورت موافقت روایات با قرآن، عدم وجود تفسیر در صدر اسلام. نقد ادله برقعی و اثبات ضرورت استفاده از احادیث در تبیین قرآن در این گفتار آمده است.

در این گفتار، روش تفسیری ابوالفضل برقعی بر اساس دو کتاب او، احکام القرآن و تضاد مفاتیح با قرآن استخراج و پس از آن نقد و بررسی شده است. رویکرد او قرآن بسندگی یعنی اکتفا به قرآن بدون رجوع به منبع دیگری، اعمّ از حدیث و تاریخ و اجماع است. در این مقاله با ذکر نمونه هایی از رجوع شخص برقعی به این منابع، روشن میشود که او خود به مبنایش پایبند نیست. بعلاوه بر مبنای ادلّهای که بیان شده، این مبنا پذیرفتنی نیست.