جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویتگنشتاین در رسالة منطقی-فلسفی در شمار‌ه‌های ۳.۰۳۱-۳.۰۲ می‌گوید که جهانی غیرمنطقی تصورناپذیر است و درباره‌اش نمی‌توان سخن گفت. رایل (1946) مدعی شده است که اصولاً چیزی به نام معمای تصورناپذیری جهان غیرمنطقی و ناممکنی سخن در مورد چنین جهانی وجود ندارد. به زعم وی چنین معمایی وجود ندارد و بحث بر سر معناداری سخن در باب جهانی غیرمنطقی محصول خطای مقولهای است. رایل با نظر به معانی مختلف مفهوم «کاربست منطق» کوشیده است مفهوم «جهان (غیر)منطقی» را توضیح دهد. به باور او مفهوم «(غیر)منطقی» را تنها و تنها می‌توان بر اجراکنندگان قواعد منطق یا متخطیان از آن به کار بست، چرا که جهان و واقعیات سازندة آن به هیچ روی اجراکنندة قواعد منطق یا متخطی از آنها نیستند. تنها زمانی می‌توان چیزی را (غیر)منطقی دانست که آن چیز توانا به پیروی یا تخطی از قواعد منطق باشد. جهان و واقعیات آن فاقد چنین توانی هستند. این بدان معنا است که اندیشناکی در مورد حمل مفهوم «(غیر)منطقی» بر جهان یکسر بیوجه و عبث است. حمل مفهوم «(غیر)منطقی» بر جهان مصداقی از خطای مقولهای است. در این مقاله خواهم کوشید با استفاده از تمایز هارمن میان منطق (استلزام) و عقلانیت (استنتاج) نشان دهم استدلال رایل علیه ویتگنشتاین برهانی ناکام است. استدلال خواهم کرد که دلیل رایل بر امتناع اسناد مفهوم «(غیر)منطقی» بر جهان ریشه در نادیده گرفتن تمایز مهمی است که هارمن بدان اشاره کرده است.

علامه جعفری و ویتگنشتاین متقدم دو فیلسوفی هستند که صورت‌بندی آن‌ها از بحث اراده‌ی آزاد، ارتباط تنگاتنگی با اصل علیت دارد. می‌توان قرابت و هم‌گرایی دیدگاه این دو فیلسوف را در چنین مباحثی ارزیابی کرد: تفکیک میان اراده و جهان، وجودنداشتن شبکه‌ی علی میان اراده و کنش انسان، نقش محوری منِ مابعدالطبیعی و سوژه‌ی متافیزیکی در اراده‌ی انسان و تسری اصل علیت به‌مثابه پیش‌فرض ذهنی انسان در سنجش وقایع. وانگهی، می‌توان درباب تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف نیز سخن گفت. به‌این‌صورت که علامه جعفری به دوگانگی میان من متافیزیکی و اراده قائل است؛به‌نحوی که من بر اراده و جهان تأثیر علی (غیر از فیزیک کلاسیک) می‌نهد. اما در فلسفه‌ی ویتگنشتاین، اراده‌ی متافیزیکی با سوژه‌ی متافیزیکی این‌همان است و ازآنجاکه در مرز عالم قرار دارد، پیوندی با جهان نخواهد داشت. نوآوری این مقاله در تحلیل تطبیقی اراده‌ی آزاد از دریچه‌ی اصل علیت است که به هم‌گرایی آرای دو فیلسوف در بسترهای بینشی متنوع اشاره می‌کند.

ویتگنشتاین پژوهش‌های فلسفی را با نقد و تحلیل نگرش آگوستین دربارۀ زبان آغاز می‌کند. او مدعی است که نظریۀ آگوستین مبتنی بر درکی محدود و به گفته او ابتدایی از زبان است که آن را در قالب ارتباط و تصویرگری عالم واقعیت تعریف کرده است. مساله پژوهش این است که چرا ویتگنشتاین در نقد نظریه تصویری معنا از آگوستین به عنوان نماینده برجسته این دیدگاه سخن گفته است؟ در این پژوهش با روش کیفی استنتاجی و با بهره‌بردن از یکی از آثار کاملا تخصصی و فلسفی آگوستین یعنی دیالوگ آموزگار نشان داده شده که نقدهای ویتگنشتاین بر نظریه تصویری زبان،‌ ملاک معناداری زبان و نظریه آموزش و تعریف اشاری اگرچه نه کاملا اما تا حد زیادی مبتنی بر برداشت محدود از مواضع زبان‌شناختی آگوستین است. لذا یافته پژوهش حکایت از آن دارد که نقدهای ویتگنشتاین بر دیدگاه آگوستین به روایت آثار او تنها محدود به کتاب اعترافات بوده و از آن‌جایی که این اثر خودزندگینامه‌ای بیشتر برای مخاطب عام نگاشته شده است و هدف آگوستین در آن طرح مسائل بغرنج و پیچیده زبان و فلسفیدن درباره آن‌ها نبوده است، فهم ویتگنشتاین از جغرافیای اندیشه آگوستین را به شدت مورد تردید قرار می‌دهد.

جورج ادوارد مور در دو مقاله خود به دو جمله اشاره می کند که در هر یک به ظاهر تعارضی میان صدر و ذیل جمله وجود دارد که از آن به پارادوکس مور تعبیر می شود: «من سه شنبه گذشته به سینما رفتم اما باور ندارم که این کار را انجام دادم». «من باور دارم که او بیرون رفته است، اما او بیرون نرفته است». از نظر مور پارادوکس در این است که از یک سو شخص در باره خود سخن به ظاهر متناقض و یاوه ای می‌گوید و از سوی دیگر این سخن در باره او می تواند صادق باشد. در پیرامون این پارادوکس مسائل متعددی مطرح شده است از جمله اینکه این پارادوکس نه تنها در اظهار بلکه در باور، اندیشه، تمایلات و مانند اینها نیز مطرح می‌شود. مسأله دیگر اینکه گفته اند که در پارادوکس مور دو تقریر را باید از هم متمایز کرد: یکی تقریر حذفی که مثال آن این است: «p و من باور ندارم که p » و دوم تقریر ارتکابی که مثال آن این است: «من باور دارم که p، اما چنین نیست که p». ویتگنشتاین کشف این پارادوکس را مهمترین کار مور می داند که در آن نوع خاصی از بی‌معنایی و یاوگی مطرح شده است. وی از تأثیر بسیار این کشف بر خود سخن می‌گوید. در این پژوهش می کوشیم پارادوکس مور را در آینه تحلیل مفسران اندیشه‌اش به ویژه نظر ویتگنشتاین در باره آن تحلیل و بررسی کنیم.

این نوشتار تلاشی است برای نشان دادن این امر که چگونه نقد سوم کانت مستعد پاسخ‌گویی به پرسشی است که می‌توان آن را مسئلۀ اساسی فیلسوف استعلایی نامید: چطور می‌توان قواعدی داشت که از یک سو دارای اعتبار کلی و ضروری باشد و از سوی دیگر با واقعیت‌های عملی زندگی انسانی سازگار باشد؟ می‌توان گفت کانت در نقد قوۀ داوری این مسئله را به این صورت مطرح می‌کند که چگونه می‌توان برای احکام زیبایی‌شناختی به کلیت و ضرورتی دست یافت که با کلیت و ضرورتِ عینیِ احکام طبیعی و اخلاقی متفاوت باشد. توانایی نقد سوم در حل این مسئله به استفادۀ کانت از مفهوم حس مشترک بازمی‌گردد. بنابراین در این نوشتار با تمرکز بر مفهوم حس مشترک نشان داده می‌شود که چگونه نقد سومِ کانت می‌تواند بستری مناسب برای حل مسئلۀ یادشده فراهم کند، به طوری که پیامدهای آن در فلسفۀ هگل و رویکردهای ویتگنشتاین، به ویژه ویتگنشتاین متأخر نیز دنبال شود.

کنکاش و کاوش در فلسفه دین و تعیین جایگاه‏ دین در فرهنگ جهان معاصر و تبیین و تحکیم‏ ره‏یافتهاى وحیانى در این باب از مباحث‏ جذاب دوران ماست. در این باب گفتکویى انجام شده است با جناب آقای دکتر محمد لگنهاوزن، از اساتید و صاحبنظران‏ فلسفه دین، اهل‏ آمریکا و شیعه که هم‏ اکنون در تهران و قم به تدریس اشتغال دارند. مباحث مورد بحث در این جا عبارتند از: تعریف فلسفه دین، فلسفه دین در غرب، ضرورت فلسفه دین، انتظار بشر از دین، گزار های دینی، تئوری فروید در مورد مذهب.